Сабақ тақырыбы: "Өзен шаянының құрылыс ерекшеліктері. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі".

• 1 слайд

  Өзен шаянының құрылыс ерекшеліктері. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі.
  

• 2 слайд

  Үй тапсырмасын қайталау
  Буынаяқты жәндіктер үшін хитинді жабынның маңызы қандай?
  Хитинді жабынның ерекшелігі, қызметі қандай?
  Өзен шаянының дене құрылысы неше бөліктен тұрады?
  Баскөкірек бөлімінде қандай мүшелері орналасқан?
  Құрсақ бөлімінің ерекшелігі?
  Өзен шаянының қандай сезім жүйелері дамыған, олар қайда орналасқан?
  
  

• 3 слайд

  Эврикалық деңгейдегі логикалық сұрақтар
  Суда тіршілік етіп, желбезек арқылы тыныс алатын бұл жәндік дара жынысты.
  Өсімдіктермен бірге балық, бақа, басқа да су жануарларының өлексесін жеп,
  табиғатта санитарлық рөл атқаратын жануарды біздерде, яғни адамдарда кейбір түрлерін тағамдық азық ретінде пайдаланамыз. Бұл қай жәндік.
  Жауабы : Ас шаян
  
  
  

• 4 слайд

• 5 слайд

• 6 слайд

• 7 слайд

  Шаянның түсі суға байланысты және қоректену ортасына байланысты өзгеріске ұшырайды. Көбіне жасыл түстен-қара қоңыр түске, қоңырқай жасыл түске немесе қанық қоңыр түске боялады. Бойы ұзындығы: аналығы 20см –ге дейін, аталығы-сәл қысқы болып келеді.
  Өмір сүру уақыты: 8-10 жыл.
  
  

• 8 слайд

  Қоректену ортасы
  Өзен шаяны өзен-көлдер мен ағынды тоғандарда мекендейді. Бұл-судың тазалығын қажет ететін шаян. Шаянның денесі екі бөліктен: баскөкірек және құрсақтан құралады. Баскөкірек бөлігінде бірі- ұзын, бірі-құсқа екі жұп бунақтанған мұртшалары, екі көзі мен ауыз мүшелері алдыңғы жағында болады. Бұлардан сәл төменірек бес жұп бунақтанған аяқтар көрінеді, олардың алдыңғы екеуінің ұшында үлкен қысқышы бар, ал қалған төрт жұбы жүретін аяқтар болып есептеледі.
  
  

• 9 слайд

  Қоректенуі
  Өсімдіктермен (90%ға
  дейін) және етпен
  қоректенеді (басяқтылармен,
  құрттармен, бунақденелілермен,
  және олардың дернәсілдерімен,
  итбалықтармен) қоректенеді. Жаз
  айларында өзен шаяндары балдырлармен және су өсімдіктерімен (элодея, крапива,тұңғиық, хвощ). Қыс мезгілінде-жерге түскен жапырақтармен. Аталығынан қарағанда аналығы тағамды көбірек тұтынады. Өзен шаяны өз інінің қасынан алысқа ұзамай қорегін ұстап жейді. Өсімдіктермен және өлі ағзаны да қорек қылады. Қорегінің иісін ұзын мұртшалары арқылы сезеді (өлі бақа, балық және т.б. Жануарлардың түрлеріменде қоректенеді.
  
  

• 10 слайд

  Көбіне шаяндар кешкі мезгілде қорегін аулауға шығады,ал күдіз олар өзен астынан ін қазып сонда жасырынады немесе ағаш тамырының астына тығылып жатады(өзен жасаындағы тастардың арасына да жасырынады).
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Ұзын мұртшалары
  Қысқа мұртшалары
  Көз
  Баскөкірек
  Құрсақ
  Құйрық жүзбеқанаты
  Өзен шаянының сыртқы құрлысы
  қысқыштар
  қысқыштар
  Жүретін аяқтары
  Жүретін аяқтары
  Құрсақ аяқтары
  1.Үстіңгі жақ
  2.Астыңғы жақ
  3.Жақ аяқтары
  

• 13 слайд

  Мұртшалар
  Үстіңгі жақ
  Астыңғы жақ
  Қысқыштар
  Жүретін аяқтар
  Құрсақ аяқтары
  Өзен шаянының баскөкірек бөліміндегі бес жұп буын аяқтарының қысқарақ ж/е жіңішкерек 4 жұбы су ішінде қатты заттардың үстімен жүру қызметін атқарады
  Шаянтәрізділер класы
  

• 14 слайд

  Өзен шаянының асқорыту жүйесі
  Ауыз апараты
  Өңеш
  Асқазан
  Орта ішек
  Бауыр
  Артқы ішек
  Аналь тесігі
  

• 15 слайд

  Өзен шаянның жүйке жүйесі
  Жұтқыншақүсті
  жүйке түйіні
  Құрсақ жүйке тізбекшесі
  Көзі
  Қысқа мұртшаның
  сезім және иіс
  мүшелері
  

• 16 слайд

  Өзен шаянының ішкі құрлысы
  Тыныс алу жүйесі
  Жыныс безі
  Қан тамырлар
  жүйесі
  Асқорыту
  жүйесі
  Зәршығару мүшесі
  

• 17 слайд

  «Ия» немесе «Жоқ» деп жауап беру.
  Шаяндар суда тіршілік ететіндіктен желбезек арқылы тыныс алады
  Зәршығару жүйесі аналь тесігі арқылы жүзеге асады.
  Шаян денесі екі бөліктен тұрады
  Көбелек, бүйі, шегіртке шаянтәрізділер класына жатады
  Шаянтәрізділердің денесінің сырты, тығыз хитинмен қапталған
  

• 18 слайд

• 19 слайд

• 20 слайд