Сценари "Ямаш ялĕн ял уявĕ" (9 класс)

Ямаш ялĕн ял уявĕ

Тăван ял çинчен, чăваш юррисем янăраççĕ.

Малинасем «Тăванран хакли никам та çук».

                        Васильев  «Тăван ялăм».

                      Московский «Ман юратнă ялăм»

Ертсе пыракан тухать.

   - Ырă кун, хисеплĕ ялйыш, туссем, тăвансем, сума суса тата хисеплесе килнĕ хăнасем! Паянхи уявра сире курма пурне те хавас!

/ ф.Асран кайми аки-сухи»/

     - Мăн чăваш халăхĕ мĕн авалтан, тăванлăхра чĕрере упраса, асатте-асанне йăли-йĕркине пăхăнса, пурте пĕрле пуçтарăнса, пур кăмăлтан тĕрлĕ уявсене пухăннă. Акă паян та Ямаш ял халăхĕ кÿршĕсене, чыслă хăнасене пысăк уява пуçтарчĕ. Савăнмалăх  сăлтавĕ те пур, уйра тырă-пулă кашлать .Чăвашсем, çимĕк иртсе питравчченех каçсрен вăййа тухнă. Паян эпир те  пурте ял уявне пухăнтăмăр.  Апла уява пуçлама та пурте хатĕр, вăхăчĕ   те васкать.

               Ертсе пыракан:

 Сар хĕвел хăпарать тухăçран,

 Ман çĕршыв вăранать ыйхăран.

Сас тăвать каçăхса сĕм вăрман,

 Кун пеки халиччен чăн курман.

 Илтĕнет, ав, лере, пур енче:

 Мăн уяв, мăн уяв-çке паян  

 Савăнмасăр уяв кунĕнче

 Эс ан юл, эс ан юл,эс ан юл.

 Илтĕнет чăнласах пур енчен:

 Ямаш ялĕн уявĕ уçлать

Савăнмасăр уяв кунĕнче

 Эс ан юл, эс ан юл, эс ан юл.

Хĕпĕртенĕ иккен чĕкеçсем,-

Чĕвĕл-чĕвĕл тăваççĕ вĕсем

Тĕрлĕ кайăк юрра шăратать,-

Ах, ытла та чуна тыткăнлать.

Ирĕклĕ çĕр-шыв ытамĕнче

Çутă хумлă Атăл хĕрринче

Аслă халăх,чăваш халăх пурăнать

Çирĕппĕн, хăюллăн малалла утать.

Килсе курăр уява,хапăл тăвăр йыхрава.

Çитмĕл те çичĕ çĕрсем хушшинче

Ытарайми Чăваш çĕр-шывĕ пур.

Чăваш çĕр-шывĕн çур çĕр чиккинче

Ăмсанакан Çĕрпÿ районĕ пур.

Шăпах çак район варринче

Вăрманлă уй-хир варринче

Хусана каякан çул çинче

Çÿллĕрех вырăнта ту çинче

Ешерекен чăваш Ямаш ялĕ пур.

Ямаш  çĕрне килсе курсамăр

Çулла, хĕвеллĕ кунсенче

Юлташ пек кăмăллă та сапăр

Ыталĕ ытарми тĕнче.

Ямаш çĕрне килсе курсамăр

Туссемĕр тулăх кĕркунне.

Мĕскер акса ÿстернĕ хамăр

Йăлтах сĕнет уй-хир анне.

Килĕрех , тăвансем, килĕрех,

Куç пек кĕтнĕ манми çыннăмсем,

Сирĕнпе кĕреке хитререх,

Сирĕнпе савăнать чун-чĕре

Авалтан килекен йăлапа

Савăнар-ха паян йышпала.

Ертсе пыракан:

-  Ял халăхĕ уяв вырăнне  пуçтарăнса çитрĕ. Çак ялта пурăнакан пĕр кăкри пĕлĕш-тăван уява мăн  асатте-асанне йăлипе чăваш тумĕ тăхăнса, çĕнĕ кĕпе çĕлеттерсе, алла тутăра хĕреслесе çыхнă тĕрекпе ĕçме-çиме йăтса пысăк уява васкать. Кашни йăх пĕр çĕре пуçтарăннă паян - вĕсем ялта (?) ратне шутланаççĕ.

-çак ялти йăхсен вĕçĕ ан пултăр тесе,

-çак ял çĕр çинчен нихăçан та ан çухалтăр тесе,

-çак ялăн яланах çутă пуласлăх пултăр тесе,

-çамрăкки  ватта хисеплетĕр тесе,

-ватти та çамрăкшăн яланах тĕслĕх пултăр тесе

-ĕмĕрсен тăршшипех çак ял ешертĕр тесе

Ял ЮПИ лартас терĕмĕр.

    - Хисеплĕ ватăсем! Уява пуçтарăннă ял халăхĕ, сиртен уява пуçлама ирĕк ыйтать. Ватăсем, пехил парсамăрччĕ ял халăхне.

      (Ялти ватă, Тимофеева Екатерина Трофимовăн  пехилĕ.)

       -Ял халăхĕ, ырă кун сире пурсăра та. Паянхи уява пуçлама ирĕк паратпăр, йĕркеллĕ ирттерсе яма пил паратпăр сире.

Ертсе пыракан:

  - Ялта пурнăç  чĕрĕлет, малалла тăсăлать. Ир пуçласа каçчен тăрмашакан халăх малаллах талпăнать ,уявсенче пур тăвансем пуçтарăнса,  шăкăл-шăкăл калаçса, пурнăçа сÿтсе  яваççĕ, çутă малашлăха  ĕмĕтленеççĕ.

Халĕ сăмах Ямаш ял тăрăхĕн пуçлăхне  Тимофеев Ю.Г. паратпăр….

        Юрă « »

/Кашни йăхран пĕрер хĕр  е  хĕрарăм кĕвентепе витре йăтса   карталанса утаççĕ.  Вара колонкă патне шыв ăсма каяççĕ./

Ертсе пыракан:

 Урам ик айкки кăвак чечек

Тайла-тайла татар-и те

Тайла-тайла татар-и?

Çак ял хĕрĕсем пĕр пулса та

Саркаланса юрлар-и те

Саркаланса юрлар-и?

Кĕвенте тытнă сар хĕрсем

Ик витрине çакар-и те

Çăл хĕррине анар-и?

Çăл хĕррине анар-и те

Тăрă шывне ăсар-и?

Тăрă шывне ăсар-и те

Сиплĕ шывпа çăвнар-и?.

Куç илмесĕр пăхтараççĕ

Капăр тумлă пикесем

Чуна вутсăр çунтараççĕ

Хĕвел евĕр сăнĕсем.

  (Хĕрсем шыв витрисемпе килеççĕ. Каччăсем вĕсене хирĕç утассĕ, хĕрсем хыççăн утаççĕ )

Юрă «Илемлĕ, илемлĕ…

Ертсе пыракан:

Пĕрле харăс ай юрлама вуник шăпчăк пухăнать

    Пĕрле харăс ай юрлама мĕн пур пус-кил пухăнать.

Яш каччăсем юрланă чух

Хĕрсен чĕри çĕкленет.

Яш каччăсем ăмăртнă чух

Хĕрсен чунĕ çĕнелет.

Каччă тени сатур пултăр

Вăййа тухсан маттур пултăр

Куçран пăхса йăл култăр.

Пирĕшти пикесем çитĕнеççĕ ялта

Вăй питти йĕкĕтсем пур ĕçре те малта.

Пĕр-пĕрне ыр сунса пурăнаççĕ кунта.

Уява пухăнса юр юрлаççĕ чунтан.

 (Пурте вăйă картине тăраççĕ)

Ертсе пыракан:

Уяври пур ыр çынсем, алла-аллăн тытар-и,

Карталанса утар-и, вăйă картине тăрар-и?

Кĕвви пултăр çепĕçрех, ташши пултăр çăмăлрах

Туслăх пултăр çирĕпрех, уяв пултăр вăйлăрах.

Карталанса вăййа  тухар пĕрле

Кашнин чĕри паян хавассăн таптăр.

Çак уява килсен хăна-вĕрле

Савнă хут купăс таврара янратăр.

Тăсса яр,тăван, купăсна

Юрăпа ыр курччăр ял-йышсем.

Купăсна парсамччĕ ху ăсна

Юрăпа çеç ирччĕр ĕмĕрсем.

Юрă «Хĕрсем вăййа…»

Ертсе пыракан:

Сăмах Ямаш ял тăрăхĕнчи депутатсен пухăвĕн депутатне Филимонов Н.П. паратпăр.

  - Пирĕн уяв малалла тăсăлать. Сирĕн умăрта «Ямаш» фольклор ушкăнĕ.

Кĕтсе илĕр.( «Ма хитре –ши Шупашкар урамĕ» юрăпа фольклор ушкăнĕ утса тухать)

Краткое описание документа:

Мăн чăваш халăхĕ мĕн авалтан, тăванлăхра чĕрере упраса, асатте-асанне йăли-йĕркине пăхăнса, пурте пĕрле пуçтарăнса, пур кăмăлтан тĕрлĕ уявсене пухăннă. Акă паян та Ямаш ял халăхĕ кÿршĕсене, чыслă хăнасене пысăк уява пуçтарчĕ. Савăнмалăх сăлтавĕ те пур, уйра тырă-пулă кашлать .Чăвашсем, çимĕк иртсе питравчченех каçсрен вăййа тухнă. Паян эпир те пурте ял уявне пухăнтăмăр. Апла уява пуçлама та пурте хатĕр, вăхăчĕ те васкать.

Сар хĕвел хăпарать тухăçран,

Ман çĕршыв вăранать ыйхăран.

Сас тăвать каçăхса сĕм вăрман,

Кун пеки халиччен чăн курман.

Илтĕнет, ав, лере, пур енче:

Мăн уяв, мăн уяв-çке паян

Савăнмасăр уяв кунĕнче

Эс ан юл, эс ан юл,эс ан юл.

Илтĕнет чăнласах пур енчен:

Ямаш ялĕн уявĕ уçлать

Савăнмасăр уяв кунĕнче

Эс ан юл, эс ан юл, эс ан юл.