5 сынып жұмыс дәптері І жартыжылдық

1-сабақ.

Кіріспе.

1.     Біліп алыңыз!

Әдебиет  (арабша – асыл сөз) – сөз өнері, әлеуметтік мәні бар шығармалар жиынтығы.

Ауыз әдебиеті —   халық шығармашылығының  айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.

2.     Кітаппен жұмыс. 4-5-бет

-         Оқулықта қандай тараулар кездеседі?

-         ІІІ деңгейде не орындау керек?

-         «Түйін» айдарында не айтылады?

-         «Сөз сыры» айдары не үшін қажет?

3.     «Күн сәулесіндегі пән портреті» атты тапсырманы орындаңыз. Күн шеңберінің  ішіне  сәулелер үлгісінде  пән бойынша өз түсініктеріңді  жазыңыздар. 

 

4.     Ауыз әдебиетінің жазба әдебиетінен айырмашылықтарын екі топқа бөліңіздер.

Ұжымдық шығарма, көп нұсқалы шағырма,  жеке шығарма, бір нұсқалы туынды, қайталаулар жиі болады, теңеу, эпитеттер кездеседі, қалыптасқан дағдылы сөздер жиі  кездеседі,  қалыптасқан дағдылы сөздер сирек кездеседі. 

2-сабақ.

Тұрмыс-салт жырлары.

1.     Ойсергек.

Тұрмыс-салт жырларының түрлерін толықтыр.

 

2.      Тыңдалым. Аудиотаспадан «Беташар», «Сыңсу», «Тойбастар», «Бесік жыры» әндерін тыңдаңыздар.

3.     Төрт түлік мал өз төлдерін қалай еркелетіп атайды? Сәйкестендіріңіз.

Қой                               құлыным

Сиыр                            лағым

Түйе                              қоңырым

Ешкі                              торпағым

Жылқы                          боташым

4.     Төрт түлікті төлдерімен сәйкестендіріңіз, артығын табыңыз.

Қоян                              лақ

Жылқы                        бота

Түйе                              құлын

Сиыр                             күшік

Қой                               бұзау

Ешкі                              көжек

Ит                                 қозы

5.     Төрт түліктің иесін толықтырып жаз.

Жылқының иесі   ..............   ата.

Ойсыл қара    .................... иесі.

Сиыр иесі     .....................  баба.

Шопан  ата ..................... иесі.

Сексек ата   ....................   иесі.

3-сабақ

Төрт түлік туралы тапсырмалар.

1.     Мақал-мәтелдерді көшіріп, мағынасын түсініп алыңдар.

-             Малы бардың -  жаны бар.

-             Елдің көркі -   мал.

2.     Хрестоматияда   20-21 беттегі  жұмбақтарды оқыңыздар.

3.     «Төрт түлік малды қалай шақырады?» осыны біліп алыңыздар. Хрестоматия  71-бет.

Бұл төлдерді қалай суға шақырасыздар?

	...
	...
	...
	...
	...

4.     Жұмбақтарды шешіңіздер.

Сөздік:

Қанат – крылья

Қамыс –  камыш

Құт –благополучие

Шайнау – жевать

Нағыз – настоящий

Кезігу – встретиться

Таяқ – палка

Иегі – подбородок

Сақал – борода

–           Кезікті бір жануар, үстінде екі тауы бар.

–         Басында таяғы бар,   төрт аяғы бар,

  егіз құлағы бар, иегінде сақалы бар. 

–        Шайнаңдайды сағыз,
Сүттің кені нағыз.

–         Кішкентай ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар.

5.     «Үй жануарларының таласы» тақырыбы бойынша қойылым жасаңыздар.

4-сабақ

Наурыз  өлеңдері

1.     Ойсергек.

Тұрмыс – салт  жырларының  ең  көп  тараған  түрі – наурыз жырлары. Наурыз мейрамы — өте ерте заманнан бері халықтар тойлап келе жатқан тұрмыстық мереке. Ол парсы тілінен «Наурыз» жаңа күн деген сөзінен шыққан. Наурыз мерекесі — мейірімділік, қайырымдылық мейрамы. Халық  «Жауын көп болсын,  ақ  мол  болсын, елге  тоқшылық  болсын» , - деп  өлеңдер айтқан. Оны  біз  наурыз  жырлары  деп  атаймыз.

Қыс өтіп, қар кетіп
Шырайлы жаз жетіп
Шаруаның кенелген
Мейрамы ежелден.

–        Кітаппен жұмыс.  32-бет.

2. Наурыз көже туралы сұрақ – жауап ұйымдастырыңдар.
3.  Наурыз сөзінің мағынасын ашыңыздар.

4. Наурыз туралы өлеңдер тұрмыс-салт жырының қай түріне жатады?

 5. Өлеңдерде мерекені сипаттайтын қандай сөздер мен сөз тіркестері қолданылған?

6. Әдет-ғұрыпқа байланысты тағы қандай өлең-жырларды білесіңдер?

7.  36-бет. Тыйым сөздер мен ырымдарды түсініп оқыңыздар.

5-сабақ.

Төрт түлікке байланысты өздік жұмыстың тапсырмалары.

1.     Төрт түлікке нелер жатады?

2.     Ірі қара төлдерді ата. Неліктен ірі қара деп атаған?

3.     Ешкі мен қой үнемі неге бірге аталады?

4.     Төрт түліктің пірлерін атаңыз.

5.     Төрт түлік баласын қалай сүйеді?

6.     Төрт түлікке байланысты қандай  ырым-тыйым сөздер білесіңдер?

7.     Төрт түліктің пайдасын жазыңыз.

8.     Жылқының сүті қалай аталады? Одан не алуға болады?

Төрт түліктің төлдері.

Сөздік: төл - детеныш

Енесі – мать детеныша

Шақыру - звать

Төл атауы Хрестоматия 14-бет	Төл енесі Хрестоматия 14-бет	Төлді шақыру Хрестоматия 16-бет Оқулық 14-бет

6-сабақ

Әдет-ғұрыпқа байланысты туған жырлар.

1.     Ойсергек.

Бесік – бабамыздан қалған киелі мүлік.
Қазақ бесікті қатты қадірлейтіндігі сонша, қазақ атасы жатқан бесікке баласы, немересі, шөбере, шөпшегін бөлейді.
Бесік жыры баланы тыныштандырып, жұбатады екен. Балаға жағымды әуенмен айтылады, әуен – сазсыз мәні де, сәні де болмайды.

2.     Кітаппен жұмыс. 28-бет.

«Тұсау кесу жыры» бойынша етістіктерді теріп шығыңыз, аударыңыз.

Хрестоматия 32-бет «Он қадам – оң қадам» өлеңін мәнерлеп оқу. Он оқушыға бөліп беру, аударту.

    3.Жұмбақ шешіңіздер.
Иесі анық - сәби,
Әрі төсек, әрі үй.
(Б....)
    4. Сұрақтарға жауап беріңіздер.  
- Бесік деген не? Бесік неден жасалған?
- Бесікке жатқан бала бар ма?
- Бесікке байланысты қандай салт – дәстүрлерді  білесіңдер?

5. Суретпен жұмыс.  Суретке қарап, шағын әңгіме құрыңыз.

1	2	3
4           5

7-сабақ.

Мақал-мәтелдер.

1.Мына сөздерді пайдаланып, мақал-мәтел жазыңдар.

Отан, жер, еңбек, оқу, тіл, білім

2.Эйлер дөңгелегі арқылы қарама – қарсы мағыналы мақал-мәтелдерді көрсетіңдер

Оқулықпен жұмыс.  26-27 бет

 

Мақал-мәтелдер.

·Мақал-мәтелдер дегеніміз не екенін түсіну үшін диалогты толықтырыңыз.

(37-38 бет)

- Мақал-мәтелдерер ауыз әдебиетінің қандай түрі?

- кең тараған ......

- Мақал-мәтелдердің ерекше қасиеттері қандай?

- .......

- Ой тұжырым, даналық қорытынды қайда айтылады?

- .....

- Мақал-мәтелдер халықтық мұраға жата ма?

- .....

·Сөйлемдерді аяқтаңыз.

Мақал-мәтелдердің  тақырыптары .......

Мақал-мәтелдерден халықтың терең ойын,  даналығы мен тапқырлығын ....... 

Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа ...... 

      3.  Кестені толтыр.Өз ойларыңды жазыңыздар

Мақалдар	Мәтелдер

4. Батыр болу үшін не керек деп ойлайсыз? Ойыңды жазыңыз.

7-сабақ

Батырлық, ерлік туралы  мақал-мәтелдер.

1.     Мақал-мәтелдерді толықтырыңдар.

* Ел үмітін ....   ақтар, ер атағын  .....   сақтар.

* Ер ....  рет өледі, қорқақ ..... рет өледі. 

* .... қол бастайды, .... сөз бастайды.

Ерлік білекте емес, ....  .

Қажетті сөздер: батыр, бір, ер, жүректе, мың, шешен, ел.

2.     Батырлардың есімдерін есте сақта!

Қабанбай батыр.
Бөгенбай батыр.
Олжабай батыр.
Қарасай батыр.
Райымбек батыр.
Жасыбай батыр.

3.     Аударыңыз.

Батыр – елі үшін жаумен соғысқан, ержүрек, әділ және тапқыр адам. Сондықтан, қазақ халқында әрі батыл, тапқыр, қайратты адамға «батыр» деген құрметті атақ берілген. «Батыр» атағы ешқашан мұраға қалдырылмаған, оған адам соғыс кезінде өзінің ерекше қасиеттері мен жеке ерліктері арқылы жеткен. 

Сөздік:

                   жау – враг

                   соғысу – воевать

                   ержүрек - отважный

                   тапқыр - находчивый

                   атақ -  звание

                   ерлік – героизм , подвиг

4.     Батырға тән ерекшеліктерді ажыратыңыз.

         Мақтаншақ, ержүрек, адал, ұйқышыл, сенгіш,  қажырлы, сараң, ақылды, еңбексүйгіш, сенімді, екіжүзді.

9-сабақ

Жұмбақтар.

1.     Сызбаны толықтыр.  Жұмбақ туралы  білгеніңді жазыңыз.

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                  2.  Жұмбақтардың  жауаптарын суретпен сәйкестендіріңіз.

Отбасында құмған, екі көзін жұмған.
Кішкене ғана түйме тас, атан түйе тарта алмас.
Қабат-қабат қаттама, ақылың болса аттама.
Жазу жазып жалықпаған, жаза-жаза арықтаған.
Біреуі – қара бала, біреуі – сары бала.

3.Жұмбақтардың шешуін толықтырыңыз.

    1.Ерте тұрдым,Алып ұрдым. ( е - ...)

2.Ерте тұрдым,  е кі айыр жолға түстім. (шал - ....)

3.  Әшейінде жекесің, қарай қалсаң екеусің. (ай- ...а)

4. Үш көзінде жалын-от,
Ал бірақ та жаны жоқ.
Кезектесіп ашылар,
Кезектесіп жұмылар. (бағ - ....Б)

5.Күн ашықта құр тұрамын,
Бұлтты күні қыдырамын. (қол- ...)

10-сабақ.

Жұмбақтар.

Жұмбақ- адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау үшін бір затты не табиғат құбылысын тұспалдап айтатын ауыз әдебиетінің бір түрі.
Жаңылтпаш- адамның есте сақтау қабілетін арттырып, жылдамдық пен шапшаңдыққа шыңдайтын ауыз әдебиетінің бір түрі.

Мысалы : Бір нәрсе білмегенді білгізеді,
Өзіңді тұрсаң қарап күлгізеді.
Жалғанда әңгімесі сондай қызық,
Жаныңды тыңдай берсең кіргізеді (кітап) 
Топ бала, топ бала ,
Ойнап жүр топтала.
Зымырап допты ала,
Қуады көп бала.

1 тапсырма.

а) Сөзжұмбақ шешу.
Ж
Ұ
М
Б
А
Қ
1. Төрт түліктің бірі.(жылқы)
2. Не көрсең көзін аш?(бұлақ)
3. Тышқанның жауы.(мысық)
4. Араның қорегі.(бал)
5. Періште не көрсе жолдан таяды?(алтын)
6. Тамақ ішетін құрал.(қасық)
в). Сөзжұмбақ
Ж
Ұ
М
Б
А
Қ
1. Тауық жүнінен жасалатын зат (жастық)
2. Әже айналдыратын таяқ (ұршық)
3. Жеті қазынаның бірі (мылтық)
4. Қанаты бар ұшпайтын судағы құс (балық)
5. Көктемнің бірінші айы. (наурыз)
6. Мысық Мақта қызды несін төкті? (қатық)

2. тапсырма.

а) Берілген жұмбақтардан адамның дене мүшелері және өсімдік туралы жұмбақтарды теріп жазып шешіңдер.
 Төрт түліктің бірі (сиыр);
 Сырты сары, іші дәрі (лимон)

Екі бала қатар тұрса да, Бірін бірі көрмейді. (Көз)
Тұмсығы мықты, Ой мен қырды тегістеп шықты (Үтік)

Алабота тамағы, Шөлге шыдай алады (Түйе)
Суда жүзеді, Тұмсығы ұзын, Махаббат құсы.(Аққу)
Қанаты бар суда ұщпайтын құс (балық)
Бір таудың екі күзетшісі, екі тыңшысы, отыз екі бөрісі бар(бас, көз, құлақ, тіс)
Біреуін бердім, Онын тердім (Тұқым)

10-сабақ

Қосымша білім.

Адамның ойын кеңінен дамытуға, тілін барынша жаттықтыруға үйрететін, дүниетанымын дамытатын қазақ ауыз әдебиетіндегі туындының бірі – жаңылтпаш. Көңіл-күйді көтеріп, күлдіргі сезімін де сыйлайтын қасиеті бар.  Жаңылтпаш айтып, жарысып көріңдер!

Сонымен мына жаңылтпаштармен жаттығып көріңіз:

Тұз — мұздай,
Мұз — тұздай.

Бұл, бұл — піл,
Бұл бір ірі піл.

Бар, май шайқа,
Байқа, жайшайқа.

Шаншар шаршап жатыр,
Қайсар жайша жатыр.

Талғат балға тап,
Он шақты жаңғақшақ,
Шақсаң, сақшақ.

Ғарышкер ұшты ғарышқа.
Ғарышқаұшты ғарышкер.
Айтшы, ғарышалыс па?

Арқада алты арқар бар,
Қырқада қырық арқар бар.
Қырық арқарда қар бар.
Алты арқарда марқа арқар бар.

11-сабақ.

Ертегілер.

1.     Ойгерсек.

 Балалар, ертегілер — бұл қиял-ғажайып оқиғалар туралы  әңгімелер. Ертегілердің түрлері көп. Хайуанаттар туралы, қиял-ғажайып, шыншыл ертегілер, тұрмыс-салт ертегілері болып бөлінеді. Сендер өздерің қандай ертегілер білесіндер? Әжелерің ертегі айтады ма? Сендерге қандай ертегілер айтты?  Ертегілердің тілі көркем, шешен сөйлеуге, өз ойыңды әдемі баяндауға үйретеді. Халық ертегілерін сүйе біл, сүйсіне оқы.

2.     Мәтінмен жұмыс. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

Ертегілер-  ауыз әдебиетінің ...  . Қазақтың ертегілеріндегі негізгі тақырыбы аңшылық,мал бағу,әр түрлі тылсым күштермен күрес,алыс жерлерден ....    хабар алу, тез жету болған.

Ертегілердің түрлері:Қиял-ғажайып  ертегілері,тұрмыс-салт ертегілері,жан-жануарлар туралы ертегілер,шыншыл ертегілер. Қиял-ғажайып ертегілердің ең ...  .Оқиғалары  фантазияға ...  .Кейіпкерлері:жалмауыз ,алып дәу,жеті басты айдаһар. Олармен ....  батырлар,  аңшы-мерген.  Оған көмектесетін қанатты ....  ,құстар  мен аңдар.

Қажетті сөздер: жылдам, бір түрі,  күресетін,  көне түрі  тұлпарлар, құрылады.

Сөздікпен жұмыс.

Бір түрі-один из видов

аңшылық-охота

мал бағу-скотоводство

әр түрлі тылсым күштермен күрес-борьба с колдовскими чарами

алыс жерлерден жылдам хабар алу- быстро получить весть издалека

тез жету-быстро дойти

Қиял-ғажайып  -волшебные

тұрмыс-салт-бытовые

жан-жануарлар-животные

шыншыл-правдивые

ең көне түрі-самый древний вид

құрылады-строится,создаются

жалмауыз –Баба -яга

алып дәу-великан

жеті басты айдаһар-семиглавый дракон

 аңшы-мерген –меткий стрелок

қанатты тұлпарлар-крылатый скакун

3.     Ойсергек.

 Қалай ойлайсыңдар, адамдар неге ертегіні ойлап шығарды?

Тұрмыстары қиын болғаннан адам әрқашан армандаған? Олар нені армандады?

Ертегілердегі жоқшылық, қиыншылық қазір қалай өзгерді? (көлік, жарық, су, телефон, ұшақ, газ т.б.)

Ертегілердің аттарын жаз.

Хайуанаттар   туралы ертегілер	Қиял –  ғажайып ертегілері	Шыншыл ертегілер

12- сабақ.

«Қаңбақ шал» ертегісі.

«Қаңбақ шал»  тұрмыс-салт ертегілеріне жатады.

1. Деңгейлік тапсырмалар

А.                                                                                                                       

	Қаңбақ шал	Дәу	түлкі	кемпір
Тақсыр, қайда қашып келесің?
Шал, не асамын үйдегі қонаққа?
Қайда бара жатқан шалсың?
Бәрібір онымен бітпеймін

В.

Кейіпкер	Қандай?	Неге? (Себебін  ертегіден тауып оқы)
Қаңбақ шал
Дәу
Түлкі

С.

Шығарманың     атауы

Халық ауыз әд. түрі

Ертегі түрі

Авторы

Суреттерді ертегінің мазмұны бойынша рет-ретімен қойыңдар.

 

 

14-сабақ.

Мақта қыз бен мысық.

2.     «Мақта қыз бен мысық» ертегінің жоспарын рет-ретімен қойып шығыңыз.

а) Мейізді жеу.

ә) қатықтың төгілуі.

б) қыздың мысықты шақыру.

в) мысық пен ағаштың әңгімесі.

г) мысық пен тауықтың әңгімесі.

ғ)мысық пен  сиырдың әңгімесі.

д) тышқанның көмегі.

ж) мысық пен дүкеншінің  әңгімесі

3.      Толықтырыңыз.

«Ал мен сенің құйрығыңды жұлып аламын!» – дейді .....

«Мен шөлдеп тұрмын. Су әкелсең, жапырақ беремін», - дейді  ....

«Бізге сағыз әкеліп берсең, біз саған су береміз», - дейді ...

«Үйімде бір табақ тары бар», - дейді ...

«Маған жұмыртқа бер», - дейді ...

«Шақырғанда келмегенсің, енді айтпаймын!» – дейді ...

«Айтпасаң, мен сенің қатығыңды төгіп тастаймын!» – дейді ...

4.      Суреттер арқылы әңгіменің желісін реттеңіз.