Таблица Мир животных 7 класс

Жануарлар әлемі. Қарапайымдар типі (70000 астам түрі бар)

	Саркодиналар «Саркодина» плазмалық жарғақшалы дегенді білдіреді немесе тамыраяқтылар	Дене пішіні тұрақсыз түрлері: талшықты амеба, кәдімгі амеба, протей амеба. Амебаның ең жоғары шапшаңдығы-сағатына 1 сағ. Қантышқақ(дизентерия  грекше бұзу, ішек)  амебасы адам мен жануарлардың ішегінде тіршілік етіп, ішектің сілемейлі қабықшасын зақымдайды. Бұл ауру қантышқақ деп аталады. Тәулігіне нәжіспен бірге 300 млн-дай амеба цистасы сыртқа шығады, цисталары лас суды ішкеннен кейінжеміс-жидекті жегеннен сау адамға жұғады.Дер кезінде емделмесе, бұл ауру ажалға душар етуі мүмкін.. Дене пішіні тұрақты түрлері: бақалшақты амеба (арцелла), сәулелі өрмекаяқ, қошқармүйіз көпірме, шұрықденелі бунақай
	Талшықтылар типі	Жасыл эвглена, Лейшмания-қауіпті тері ауруын(лейшманиоз) тудырады,паразиттік тіршілік етеді, таратушысы құмыты шіркейлері. Шығыс Үндістан мен Бангладешке індет болып тиген ауру қала-азар ауруы Опалина-бақаның артқы ішегінде болатын паразит; Лямблия-тұрқы 15 мк, екі ядросы, төрт жұп талшықтары болады,адам аш ішегінің жоғары бөлігінде өтте кездеседі Трипаносома-ұйқы ауруының қоздырғышы, қан плазмасында паразиттік жолмен тіршілік етеді; Ұйқы, нагана ауруын қан сорғыш шыбын-цеце таратады;сиырда-нагана, түйеде-суауру, жылқыда –қараталақ Түншырақ-денесінен жарық бөліп, түнге қарай теңізді нұрға бөлейді; Бодо-тұшы лас суда өмір сүреді Вольвокс-жасушасында хлоропластары бар, жасыл эвгленадан ерекшелігі вольвокстың әрбір дарағы жеке емес шоғыр болып тіршілік етуге бейімделген.Жеке жасушалары бір-бірімен өте жіңішке цитоплазмалық көпіршелер арқылы байланысады.Шоғырдың пішіні шар тәрізді
	Кірпікшелілер немесе инфузориялар типі-алғаш шіріген ағзалы қалдықтары бар тұнба судан табылған. Инфузория(лат.-тұнба)	Кірпікшелі кебісше-дене тұрқы 0,2 миллиметрдей, алдыңғы жағы доғал, артқы жағы сүйір болады, 2000-2500 ұсақ, қысқа кірпікшелері бар, цитоплазмасында бір үлкен(қоректену, тынысалу, қозғалу және зат алмасу), бір кіші(көбеюге қатысады) екі ядро болады. Жынысты (жанасу арқылы), жыныссыз жолмен көбейеді
	Споралылар типі-тек паразиттік жолмен тіршілік ететін жәндіктер.	Құртамыш-ішек, бауыр, бүйректе өмір сүреді, кокцидоз ауруына душар етеді; бұл аурумен үйқоян, тауық, сиыр, балық, тіпті адамда ауырады; Қантұрғын-безгек ауруының қоздырғышы, адам қанының қызыл түйіршігінде өмір сүреді, адамның дене қызуы 400-ге дейін көтеріліп жиі-жиі қалтырау салдарынан адам есінен танады. Қантұрғынның бір қан түйіршігінен екіншісіне ауысуы 2-3(3-4) тәулікке созылады.Безгек ауруын емдейтін дәрілер-хинин, акрихин.Безгек ауруларын тарататын масаларды құрту үшін –гексахлоран себеді.
қ/с	тип	Саны	класы	түрлері
	Ішекқуыстылар: олар екі қабаттан тұрады; денесінде бір ғана қуыс болады; денесі сәулелі симметриялы	9000	1. Табақшатәріздестер(сцифоидтар грекше «сцифос»-табақша) теңізде, мұхитта өмір сүреді	Айқышты медуза, Құлақты медуза(аурелия) қолшатыр пішінді денесінің диаметрі 25-40 см жетеді, дара жынысты, кірпікшелі дернәсілі планула деп аталады; Цианеа
			2.Гидратәріздестер(гидроидтар)	Тұшы су гидрасы- Обелия-шоғырланып, отырықшылықпен теңізде тіршілік етеді, обелияның жыныссыз ұрпағы дара медуза
			3.Көпқармалауышты маржандар(полиптер) тек теңізде ғана өмір сүретін отырықшы жәндік. Әктен түзілген қаңқаларының үйіндісінен жартас-риф және шеңберлі жартас –атолл түзіледі.	Қызыл маржан Актиния теңіз гүлі деп те атайды, жыртқыш жәндіктер

Желілі жануарлардың омыртқалылар(бассүйектілер) тип тармағы жақсүйексіздер(дөңгелекауыздылар:минога мен миксиналар) және жақсүйектілер (шеміршекті, сүйекті балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар, сүтқоректілер) жатады
қ/с	класс	саны	Класс тармағы	отрядтары		түрлері
1	Шеміршекті балықтар (ихтиология)	750	Тақтажелбезектілер класс тармағы	Акулалар отряды		Сұр акулалар-адамға қауіпті Жолақ акула-кең таралған түрі
				Жұпбалықтар отряды		Манта-ең ірі түрі, көлденеңінен 6м жетеді Скаттар денесінде электр қуатын шығаратын мүшесі бар.
			Тұтасбастылар класс тармағы	Тұтасбастылар отряды		Тұтасбас
2	Сүйекті балықтар	20000	Қалаққанатты класс тармағы	Қостынысты
				Саусаққанатты		Латимерия
			Сәулеқанатты класс тармағы 90%	Бекіретәріздестер отряды-денесін бойлай 5 қатар ірі мүйізді шытыралар орналасқан, жеке түрлерін осы шытыраларының санына қарай ажыратады. Кәсіптік мәні бар балықтар. Дәмді еті, қара уылдырығы қымбат бағаланады. "балық патшасы-бекіре" деп атайды.		Қортпа, шоқыр, пілмай, бекіре Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген түрлері(сырдария тасбекіресі, пілмай)
				Майшабақтәріздестер отряды		Мұхит майшабағы, сардинка, қылқа(килька), түлкібалық,  Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген түрлері(еділ майшабағы)
				Албырттәріздестер отряды		Кета, нерпа, құнысбалық,бахтах(форель)-патша балығы деп те атайды.
				Сетінектер отряды
				Көзауықтар(камбалалар) отряды		Тілбейне, қалқан
				Тұқытәріздестер отряды		Аққайран, мөңке, қаракөз, табан, ақмарқа, қаяз
3	Қосмекенділер класы Қазақстанда 12 түрі таралған, оның 3 түрі сирек кездесетіндіктен Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген	4000		Құйрықтылар отряды(350)		Тритондар мен саламандралар, Жетісулық бақатіс(Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген)
				Құйрықсыз қосмекенділер отряды(3500)		Бақалар тұқымдасының 5 түрі мекендейді. Олар:көл бақа, сүйріктұмсық бақа, шөп  бақа, сібірлік бақа, қызылаяқ бақа. Құрбақалар(жасыл құрбақа, кәдімгі құрбақа және даната құрбақасы) Даната құрбақасы- Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген
				Аяқсыз қосмекенділер (170)		Сақиналы құртпошым
4	Жорғалаушылар класы (герпетология) Қазақстанда 51 түрі кездеседі	8000		Крокодилдер отряды		Нағыз крокодилдер тұқымдасы Қолтырауындар тұқымдасы Азғы(гавиал) тұқымдастары
				Тұмсықбастылар отряды		Гаттерия ерекше төбе көзі болады, нағыз «тірі қазба» деп аталады
				Тасбақалар отряды(2)		Дала тасбақасы
				Қабыршақтылар отряды( құбылғылар, жыландар(19), кесірткелер(30)		Сұр келес-еліміздегі кесірткенің ең ірі түрі Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген кесіртке түрлері(шұбар батбат, зайсандық батбат, келес, сарлан, үлкен көз кесіртке, шұбар кесіртке) жылан түрлері( жолақ абжылан, қызылжолақ абжылан, сарыбауыр абжылан, төртжолақты абжылан)Қазақстанда кездесетін улы жыландар (кәдімгі және дала сұржыландары, қалқантұмсық және қаражылан)
5	Құстар класы (орнитология) Қазақстанда 500 дей түрі кездеседі	8600	Қыртөссіздер немесе жүгіретін құстар	Түйқұстар		Африкалық түйеқұс(страус) екі ғана саусағы болады; Қанатсыз түйеқұс (киви)-ең кішкене түрі Америкалық түйеқұс (нанду) Австриялық түйеқұстар(эму, казуар)
			Жүзетін құстар	Пингвиндер		Үлкен пингвин(императорский пингвин) Корольдік пингвин(королевский пингвин) Қоршаукөз пингвин (пингвин Адели)
			Қыртөстілер (ұшатын) құстар	Сулы батпақты жерлердегі құстар		Үйрек, қаз, дауылпаздар, шағалалар, сұқсырлар, дегелек, қоқиқаз, тырналар, аққулар (қоразы-«саһар», балапаны –«көгілдір» деп аталады)
				Орман құстары		Тоқылдақтар, көкектер, тотықұстар, жапалақтар, торғайлар
				Ашық далалы алқаптардағы құстар(қанаттары кең, қалықтап ұшуға бейім, тұмсықтары қысқа, доғал, кейде иіліп келген өткір)		Күндізгі жыртқыш құстар (тазқара, бүркіт, жұртшы) Тауықтәріздестер( бөдене, кекілік, ұлар,қырғауыл) Дуадақтар(безгелдек, жорға дуадақ) бұлдырықтар, бозторғайлар.
				Сұңқартәріздестер( қыран құстар) деп те атайды Қыран құстардың қоразы-«шәулі», мекиені-«ұябасар», балапаны-«ақүрпек» деп аталады		Балықшы тұйғын, жыланжегіш, бүркіт, кезқұйрық, аққұйрықты су бүркіттер, сақалтай, жұртшы, құмай, ақсұңқар, ителгі, бидайық, лашын.
			Үй тауығы жабайы ата тегі-банкив тауығы			Жұмыртқалағыш тауық қолтұқымдары-леггорн, минорка, андалуз, орыстың ақ тауығы, орлов, павлов, воронеж; Етті бағытта өсірілетін қолтұқымдары-виандот, род-айленд, шантеклер, доминикан, дисерсей, корниш, плимутрок; Әрі етті, әрі жұмыртқалағыш-ақ плимутрок; Төбелестіру мақсатында-малай, үнді, ағылшын қолтұқымдары;
			Үйректің арғы тегі-жабайы барылдауық үйрек			Мускусты үйрек
6	Сүтқоректілер класы (маммология немесе териология)	5000	Ілкіаңдар (немесе жұмыртқа салатын сүтқоректілер)		Жұмыртқа салатын сүтқоректілер	Үйректұмсық, түрпі (ехидна), түрпітек (проехидна)
			Қазіргі аңдар(қалталылар және қағанақтылар)		Қалталы сүтқоректілер( төменгі сатыдағы аңдар)	Кенгуру, қалталы қасқыр
			Қағанақты сүтқоректілер		Бунақденеқоректілер отряды миы нашар дамыған әрі ми сыңарларында иірімдер болмайды.Дене температурасы онша тұрақты емес және тістерінің құрылысы да біркелкі.Көзі нашар көреді, оның есесіне иіс сезуі жақсы дамыған.Тұмсығы алға қарай шығынқы.	Кірпі, жұпартышқан, жертесерлер, көртышқандар
					Кемірушілер отряды үстіңгі жақ сүйектерінде  екі  күрек тістері жақсы жетілген	Көк суыр, үнділік жайра, қалқанқұлақ(жалман), алып соқыртышқан, кәмшат, құндыз, борша
					Қоянтектестер отряды күректістердің саны төртеу	Құм қоян, ор қоян, ақ қоян
					Қолқанаттылар отряды(27) түнде белсенді тіршілік етеді	Салпанқұлақ, ақбауыр жарқанат, қатпар ерінді жарқанат, түлкібас
					Жүнқанаттылар отряды	Ұшпарух
					Жұптұяқтылар отряды үшінші және төртінші саусқтары жақсы дамыған	Күйіс қайырмайтындар –доңыздар мен бегемоттар(суда да, құрлықтада тіршілік етеді); доңыздың аталығы аталығы –«қабан», аналығы-«мегежін», ұрпағы-«торай» деп аталады. Күйіс қайыратындар -күдір, бұғы( аналығы-«марал», ұрпағы-«қодыға»), арқар, киік, сиыр, қой, ешкі жираф, бұлан, елік(аталығы-«күлміз», аналығы-«сөге», төлі «еңлік». Қуысмүйізділер тұқымдасына қарақұйрық, ақбөкен, таутеке, үстіртің жабайы қойы, арқар(қошқарын-«құлжа»,төлін-«қозықа» дейді) жатады
					Тақтұяқтылар отряды үшінші саусағы жақсы дамыған.	Тарпан, керқұлан(қазіргі жылқының ата тегі), құлан, түзат(пржевальский жылқысы), керік, жолат (зебр)
					Ескекаяқтылар отряды дене пішіні ұршық тәрізді, аяқтары ескекке айналған	Түлен, морждар, теңізқоян, теңізбарыс, теңізпіл, итбалық
					Киттәріздестер отряды	Дельфиндер мен кашалоттар(иісті нашар сезеді), кит
					Жыртқыштар отряды сойдақ және азу тістері жақсы жетілген, сойдақ тістері өте өткір	Қасқыр тұқымдастар(шибөрі, қасқыр, қарсақ, түлкі, қызыл қасқыр) қасқырды «бөрі», «көкжал», аталығын-«арлан», «бірішек», «сырттан», аналығын-«шулан», «құртқа», күшігін-«бөлтірік», ал қасқыр көсемін-«абадан» дейді. Аю тұқымдастарына (қоңыр аю, ақ аю, ақ кеуделі(гималай) аю. Аюдың аталығы-«матай», аналығы-«кірекей», ұрпағы-«қонжық», бір жасар ұрпағы-«апанақ» Мысық тұқымдастар(қабылан, қамыс және шағыл  мысықтары, сабаншы, қарақұлақ, ілбіс(қар барыс), -аналығы-«таутан», күшігі-«алан», сілеусін Сусар тұқымдастары(сусар, бұлғын, құну, күзен, аққалақ, ақкіс, борсық, итаю,құндыз(үлбірі бағалы, кәсіптік мәні бар)
					Приматтар отряды	Мартышка, лемур, бүйімешін, павиан, горилла, шимпанзе, ойнақы, лори)

Буынаяқтылар типі Жануарлар дүниесінің 80% астамы, 1 миллионнан астам түрі белгілі

класы	түрлері
1.Шаянтәріздестер класы Денесі-баскөкірек, құрсақ(құрсағы алты бунақты, құйрық жүзбеқанатымен аяқталады) Баскөкірек бөлігінде 2 жұп мұртшалары бар: ұзын мұртшалар (сипап сезу, иіс сезу) ; қысқа мұртшалары (тепе-теңдік, есту) қызметін атқарады Асшаянның күрделі көзіндегі көзшелер саны-3020 Асқорытуы-қарны 2 бөліктен тұрады біреуі-күйіс қарын, екіншісі сүзгілі қарын Тыныс алу-желбезек Қантарату жүйесі-ашық жүйелі, жүрегі бесбұрышты қалта, қаны түссіз Зәр шығару-дененің бас бөлігінде орналасқан жұп жасыл бездер Қозғалуы-5 жұп аяғы бар, алдыңғы 1 жұбы қысқашқа айналған, 4 жұбы жерітін аяқтары Дара жынысты, жынысты жолмен көбейеді	Асшаян, өзен шаяны, таңқышаян, омар Ұсақ шаянтәріздестер- дафния, циклоп ( тұрқы 1-8 мм, кейбір құрттардың дамуына аралық ие болып табылады). Дулыға, теңізүйрек
2.Өрмекшітәріздестер         Денесі-баскөкірек, құрсақ Қантарату жүйесі-ашық жүйелі, жүрек, қаны түссіз Тыныс алу-өкпе қапшығы және демтүтік Зәр шығаруы-сатанбез(көкіректегі), мальпигий түтікшелері(құрсақтағы) Баскөкірегінде 6 жұп аяқ орналасқан 1 жұбы –күйісаяқ, 2 жұбы-тұтқыаяқ, қалған 4 жұбы жүретін аяқтар Қоректі асқорыту мүшесінен тысқары қорытып алады Дара жынысты, іштей ұрықтанады, жұмыртқа арқылы көбейеді. Тірілей туатын түрлері де бар (кенелер)	Қарақұрт(түсі қара, құрсақ бөлігінің үстіңгі жағында қызыл ноқаттары-13 болады), бүйі, құршаян, Кенелер-өрмекшітәріздестерге жатады, 20000-нан астам түрі бар. Дернәсілінде 3 жұп аяқ, ересегінде 4 жұп аяқ болады. Жыныс жүйесі жоқ дернәсіл-нимфа. Ит кенесі-үш иелі жәндік. Тайга кенесі-адамғы ең қауіпті ауру-энцефалит ауруын жұқтырады. Қышыма кене-тұрқы 0,2-0,5 мм.адам үшін өте қауіпті жәндік.Мамықкене-құстардың денесінде мекендеп, әкаяқ ауруын туғызады. Нәзікбас кене-«қансигек» ауруын ғылыми аты-пироплазмоз тудырады. Бөрішкене-тұрқы 0,1-0,2 мм аспайтын өсімдіктерді зақымдайды. Өрмеккене-тұрқы 0,2-1,0 мм аспайтын мәдени өсімдіктердің зиянкесі
Бунақденелілер класы 700000   35 отряды бар. Бунақденелілерді зерттейтін ғылым-энтомология Екі класс тармағына жіктеледі Туақанатсыздар ,қанаттылар- Денесі үш бөліктен бас, көкірек, құрсақ. Барлығы 6 аяқты. Басым бөлігінде қанаттары(көкірегінде) болады. Екі мұртшасы бар Тыныс алуы-демтүтік арқылы Қантарату жүйесі-ашық жүйелі, жүрек және қолқадан тұрады, қаны түссіз-гемолимфа деп аталады. Ауыз мүшелерінің құрылысы сан түрлі 1.Сүзіп –жалаушы(шыбын); 2.Шаншып-сорушы-маса, орман қандаласы; 3.Кеміруші-тарақан, қоңыздар; 4-Кеміріп-жалаушы-балара; 6:Түтік тәрізді ауызбен сорушы-көбелек Дамуы үш жолмен өтеді 1. 1.Тура даму(жұмыртқа-имаго)-туақанатсыздар 2.Шала түрленіп даму (жұмыртқа-дернәсіл-имаго)-инелік, дәуіт, шегіртке, бұзаубас, бит, қандала 3.Толық түрленіп даму (жұмыртқа-дернәсіл-қуыршақ-имаго)-қоңыздар, көбелектер, бүргелер, шыбындар, масалар,шаншарлар, құмырсқалар, баларалар Нимфа-қуыршақ сатысынан өтпей, шала түрленіп дамитын буынаяқтылардың дернәсілі. Имаго-ересек күйге ауысу сатысы	2.Шала түрленіп даму (жұмыртқа-дернәсіл-имаго) Турақанаттылар Ауыз мүшелері кеміргіш Алдыңғы қанаттары денесіне қомдалатын, қатқылдау келген, денеге тура орналасқан енсіздеу болады. Қанаттың жалпақтау келген екінші  жұбы-жарғақ қанат, тура қанаттың астына орналасады Шегіртке, саяқ, шекшек, шілделік,бұзаубас тарақандар Үстіңгі қанаттары көң тәрізді, астыңғы қанаттары жұқа, мөлдір дәуіттер Пайдалы жәндіктер, жыртқыштар инеліктер Төменгі еріні ұсақ су жәндіктерін, балық шабақтарын аулауға бейімделіп, қпақыға айналған Биттер Қанатсыз, жұмыртқасы сірке, қайталама және бөртпе сүзекті таратады. Мамықжегі, түкжегілер Кеміруге бейімделген Тауық мамықжегісі құлықтар Кеміруге бейімделген, темекіге зиян келтіреді Теңқанаттылар Шаншып-сорғыш Біте, қалқанша, 3.Толық түрленіп даму (жұмыртқа-дернәсіл-қуыршақ-имаго) Шалақатқыл-қанаттылар Қанатүсті-алдыңғы жұп қанатының қалыңдығы біркелкі емес жиегі-көн тәрізді, ал үстіңгі жағы жұқа, жұмсақ, мөлдір (сұңғалақ,жарақша сушалқақ,) Суаршын, төсек қандаласы, зұламат, қасақы жалпайма, Қатқыл-қанаттылар кеміргіш Қанаттарының үстіңгі жұбы қанатүсті қатты да қатқылдау, дөңестеу келген хитинді тақташадан құралған Қоңыздар,қанқыз Қиқоңыз, көмбекей, бізтұмсық,сұңгуір суіңкәр бүргелер Денесі екі бүйірінен қысыңқы, секіруге бейімделген қосқанаттылар Тек алдыңғы екі қанаты ғана болады, соңғы екі қанаты өзгеріп ызылдауыққа айналған Маса, құмыты, шіркей, шыбын, бөгелексона Қабыршақ-қанаттылар Қанаттарын қабыршақтар қаптайды, сорғыш көбелектер Жарғақ-қанаттылар Мөлдір жарғақ тәрізді екі жұп қанаттары бар Балара, астық қиғысы, шаншар құмырсқа

Жалпақ құрттар  типі -15000

класы	түрлері
1.Кірпікшелі құрттар класы	Ақ сұлама-суда еркін жүзіп қимылдайтын құрт. Жұмыртқадан дамиды, піллә түзеді, жынысты, жыныссыз жолмен көбейеді. Қимылын реттейтін бұлшықеттер; Сыртқы-сақиналы, аралық қабатты-қиғаш, ішкі қабат қимылын біріңғай салалы бұлшықеттер.
2.Сорғыш құрттар класы. Паразиттік жолмен өмір сүреді, екі сорғышы болады.	Бауырсорғыш-гермафродит негізгі иесі мал, үй хайуанаттары, аралық иесі тоспаұлу. Дернәсілдері кірпікшелі және құйрықты болады жұмыртқаның құйрықты дернәсілге айналуы 2,5-3 айға созылады
3.Таспа құрттар класы Дененің алдыңғы бөлігінде қысқа мойынды басы болады, басында 4 дөңгелек сорғыштары бар.	Сиыр цепені –гермафродит негізгі иесі –адам, аралық иесі-сиыр дернәсілі екі түрге ауысады: біріншісі-қармақшалы дернәсіл, екіншісі мойынға жалғасқан басы бар кішкене  көпіршігі-финна