Тақырып "Буын және оның түрлері"

Тізбектелген сабақтар топтамасына Бағдарламаның Сыни тұрғыдан ойлау модулі қалай және неге енгізілгені туралы бір рефлексивтік есеп

Тыңдаушының жазбасы

Тренердің пікірі

«Біз  үйретіп  жүріп  үйренеміз» Сенека Біз жас мұғалімдер білмеген білімдерімізді, жаңашылдықты шәкірттерімізге үйрете жүріп, үйренетініміз хақ. Дегенмен, ұстаздың білімі ойлана қарасаң биіктей береді, үңіліп қарасаң тереңдей береді, қол созсаң қарсы алдында, айналсаң артында тұрғандай- деп Сократ айтқан. Тәуелсіз Қазақстанымыз көп ұлтты болғанымызға қарамастан түрлі ұлт өкілдеріне бірдей қамқорлық жасап, осыншама білім алу жеңілдіктерімен бірге қиында қызықты әдіс-тәсілдерді үйренуге кеңінен жол ашып берді. Мемлекетімізде басты міндет, ол білім беру жүйесін жаңарту болып отыр. Егеменді елімізде білім беру  саласы бойынша жаңа жүйенің жасалынуы, білім мазмұны мен әдіс-тәсілдерінің жаңаруы, бәсекелестікке қабілетті мол шығармашылықта еңбектеніп, ой өрісімен ерекшеленетін азаматты тәрбиелеуді көздейді. Оқытуда жаңа технологияны меңгермейінше сауатты, жан-жақты дамыған маман болуы мүмкін емес. Елбасымыз өзінің жолдауында да  «тілдердің үш тұғырлығы» жайында сөз қозғаған еді. Әрбір Қазақстандық мемлекеттік тіл саналатын қазақ тіліне қоса, орыс және ағылшын тілін білуі керек. Елбасымыздың көтерген осы «тілдердің үш тұғырлығы» саясаты егемендігіміздің тұғыры тұрақталып, мемлекеттің іргесін нығайту және қазіргі уақыттағы жаһандану жағдайындағы қажеттіліктен туған қадам екендігі айдан анық.  Білім берудегі Сыңдарлы оқу ( Кембридж ) тәсілінің теориялық негіздеріне сүйене отырып практикаға енгізіліп  отырған жеті модульден құралған бағдарламаның менің өмірімде алатын орны ерекше болып отыр.  Сол себептен, өз сабақтарыма жеті модульді қарастыра отырып басқа тілдер мен барынша салыстыра оқушылардың түсініктеріне кірістірдім. Сыни тұрғыдан ойлау «ойлау туралы ойлану» деген түсінік береді.Мен бұл модульді таңдауымның себебі, бала дүниеге келіп, 2-3 жасқа келгенде ғана өз бетінше әр түрлі қиын есептерді шығара алу қабілеті болады екен, ал оны біз даму орнына тек, ананы істеме, мынаны алма, мүмкін емес, «кака» тиісуге болмайды деп, баланы қағып оның дамып келе жатқан қабілеттерін жауып тастайды екенбіз. Мен осы кембридж бағдарламасына риза болғаным, ешқашан тіке сенің жасағаның қателік болды -деп басып айтпай, түсіндіру жолдарын қарастырғаныда деп ойлаймын. Баланыңда қателіктерін осындай түзетсек, дұрыс бағыт-бағдар беру арқылы сыни тұрғысынан ойлауын дамытсақ, біздің балаларымызда ,біздің мемлекетімізде алдағы мемлекеттер қатарынан орын алуына күмәнім жоқ. Бұл тәсіл болашақты әрекет жасауға негіз бола алады. Бұл модуль арқылы, менің сабақта қолдануым бойынша түсінгенім маңызды мәселелерді талқылауға және тәжірибені ой елегінен өткізуді, сондай-ақ оқушылардың жазу мен оқуда сын тұрғысынан ойлау қабілетін қалыптастыру және  білім беру үшін тиімді болып табылады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлауға және іс-әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқалардың сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. Сыни тұрғыдан ойлау– бақылаудың, тәжірибенің ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бақылауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Бұл жолдағы ең оңай тәсіл балалардың жеке басының тәжірибесіндегі дәлелдерге мән беруге ынталандыру.(МАН) Бұл модульді пайдалану арқылы оқытуда көп өзгерістер көруге болады, мысалы мектеп басшылығы ұзақ мерзімді жоспарында 7-8- сыныптарды  эксперимент үшін алып отырғанның өзінде,  бірінші бетпе-бетті оқып тәжірибе  өткізіп жүргенбіз, ІІІ-базалық деңгей тыңдармандары орта мерзімді жоспарымызда қойған мақсаттарымыздың 70 пайызына жетісіп отырмыз десем қате емес. Себебі, бір қатар оқушылардағы өзгеріс жалынын көргенде мұғалімдерге тағыда оқытуға,  жаңашылдыққа ұмтылуға шабыт береді. Мен басында Сенеканың сөздерінен мысал келтіріп айтқанымдай, бұл жерде біз оқушыларға сабақ беріп, үйрету арқылы өзімізде үйреніп отырмыз. Күнделікті көріп отырған сабақтарына жаңашылық енген кезде,  оқушылардың шамалы ұйықтаған жадылары серпіліс, қозғалыс алып жаңарады екен. Сонымен, бір қатарда жаңалық үйретемін деген ұстаздардың жадыларында шыңдала түсуі, анық тәжірибе жүзінде көрініп тұр. Өзімнің алған білімдерімді осындай жаңа көрілмеген тәсілдер арқылы балаларға көрсетуге тырысамын. Осы модульді пайдалануда мен негізі психологиялық деректер- мен әдебиеттерге көбірек  жүгіндім, себебі, сын тұрғысынан ойлануда әр баланың психологиясын оның темперамент ерекшеліктерін ескере отырғанда жұмыс біршама тиімді де, жеңіл болады деп ойладым. Осының ішінде деңгейлі тапсырмалар да осыдан пайдаланғанда бала қасиеттері мен темпераменті көмекке келеді.Мысалы мелонхолик темпераментті балаға тез жауап беруге тиіссін деп 3-5 секундты талап ететін болсақ, бұл оқушының тума табиғаты осыны қабылдауы өте қиын болғандықтан жауап бере алмадым деп күйзелуі мүмкін.Ал мысалы холерик темпераментіндегі оқушыны алсақ оның тез жауап бергісі келеді , қате –дұрыстығына мән бермейді. Осы кезде балалардың темпераментіне байланысты қолдау және деңгейлетіп сұрақ қою арқылы сын тұрғысынан ойлантыра алсақ мақсатқа да жетуіміз жеңілге соғады.  Сабақта оқушыларды сыни ойлатудың әр-түрлі стратегияларын қарастырдым. Тізбектелген сабақтар топтамасындағы төрт сабағымда «сын тұрғысынан ойлау» модулін қолдану арқылы оқушыларға білім қалыптастыруға барынша күш жұмсадым. Бірінші сабағымда «Буын және оның түрлері» тақырыбында 5-сыныбында   өткен сабағымда оқушыларды ең алдымен ынтымақтастық қалптастыру мақсатында шеңберге тұрған оқушыларды бір-біріне жылы лебіз білдіру  арқылы  бастатқыздым. Бұл жердің өзінде оқушы бұрын соңы айтпаған жылы тілекті айту үшін айтам деп кішкене ойланғанның өзінде сын құрдасына деген, сындық ойлауы дамып отырды. Әр оқушының қолына өзін-өзі бағалау парағын бердім. Ол жерде сабақ барысындағы критерийлер жазылған болып, оқушы өз бағасын өзі шығарып беретін болды. Бағалау парағын құрастырған кезде БЛУМ таксаномиясын енгізіп жасауды жөн көрдім. Оқушылар жауап беру немесе сұрақтар қою үшін «Бағдаршам» әдісінен  пайдалануды ұсындым. Әр топқа бөлінетін оқушыларға бағдаршамдардың түстеріне сәйкес түрлі түсті кеспе картон қағаздарын үлестірдім. Топтастыруды өтілген дауыссыз дыбыстардың түріне қарай (қатаң, ұяң, үнді) етіп бөліп алдым. Топтық жұмысты нығайту үшін бір оқушы,  яғни хатшы дайындап,  сол оқушы жазуын,  басқалар ортада пікірлерін қосып отыруды ұсындым. Әр топ баяндамашысы мәтінді оқып, түрлі мәндегі түйінділерімен  бөлісіп отырды. Тапсырманы орындаған соң  «Миға   шабуыл» тәсілін жүргіздім. Оқушылар өз топтарында ой қозғап, пікірлесіп, талқылап өз ойларын анық жауап беру арқылы сұрақтар қойдым.  Оқушылар сыни  тұрғыдан   ойлау арқылы, өз ойларын еркін жеткізіп, дәлелдеуді үйренді. Жаңа сабақтың мазмұнымен таныстыру мақсатында «Джигсо» әдісін пайдаландым. Интербелсенді тақтада электронды оқулықтан тақырып ережесі мен таныстырдым, оқушылардың осы уақытқа дейін білгендерін дамыта алдым.   Оқушылар оз ойларын етістіктің шақтарын пайдалана отырып кіші мәтін құрастырды. Топқа бөлінгеннен кейін оқушылармен келісе отырып топ ережесін құрастырдық.Оқушылар ойланды,сыни тұрғысынан ойланып оқиғаның жалғасын білгісі келіп қызығушылық танытты. Етістіктің шақтарын білді.Оның түрлерін ажырата алды. Сабақтың соңында постер жасап қорғау ұсынылды. Бірақ қонырауға дейін оқушылар үлгералмай қалды.Постер жасап бітірді ,бірақ қорғау үшін үзілістің уақыты да біткендігінен келесі сабаққа қалдырдық. Олардың ішінен бір топ қыран тағдырын анық көрсетіп салып көрсетті, бұл топтың басшысы А оқушым болды. Бағалау парағында үлгерместіктің нәтижесінде 5 деген баға шыққан жоқ. Осы баға менің бағам екенің менде іштей сындарлы ойланып қателікті қайталамауға ой түйдім Кешікседе оқушылар өз кері байланыстарын стикерлерге сабақ ұнағандығы туралы ойларын жазып қалдырды. Сабақ барысында үш оқушыны назарға алуды да ұмытқаным жоқ.  А оқушым дарынды ,көшбасшы ұл бала болды. А оқушым сангвиник темперамент типі басыидау келеді .В оқушым қызығушылығы мол бірақ қызбалау холерик темперамент тип иесі болды. С оқушым мелонхолик темперамент тип иесі болып қазақ тілін меңгеруде өте көп қиындыққа тап болушы қыз болды .Үнемі сабақ барысында мен бұл оқушыларды қадағалап, назар аударып отырдым .       А оқушым әдеттегіден белсендірек болды ,оның қуанышы көрініп тұрды. В оқушым жоспарлағанымдай үлкен қызығушылық танытып белсене қатысты. Ал С оқушым бірінші сабақ болғандықтан бірінші біраз түсінбей отырды ,сабақ аяқтала бастаған кезде қызығуы біраз жандана түсті Әр жауап беріп қатысқан оқушыларға бағалау парақтарына ынталандыру жұлдызшалар  беріп, қолдау көрсетіп тұрдым.Екінші сабағымда өткен сабақта қалған постерді қорғау арқылы шолу жасадық, қалған жұмысты бітіріп, бағалар толықтырылған соң жаңа сабаққа көшіп буынның үш түрі (ашық, тұйық, бітеу) бойынша топтасып алдық. Уақытымызды біразын жоғалтсақта, бұл сабақ жанды, қызық болғаны оқушыларға да, өзіме де ұнады. Ынтымақтастық, миға шабуыл, интербелсенді тақтадағы электронды оқулықтан жаңа сабақ көрсетілгеннен кейін сыни тұрғысынан ойланулары үшін «Үш қадам»әдісін пайдалана отырып үш топ жеке 6 сұрақтан басқа топтағы сыныптастарына дайындауды ұсындым. Сұрақ беру сағат стрелкасы бойынша келесі топқа  қарап өздері сұрақтарын бере отырды. Бағалау осы кезде топтық болды топ жауаптарына жұлдызша санын  көбейтулері керектігін айтып қойдым. Бәсекелесе отырып, оқушылар жұлдызшаларды  көбірек жинауға тырысты. Сұрақтар қойылып жауаптар алынған кезде диалогтық қарым-қатынастары дамып отырды. Сергіту сәтіне де уақыт жетіп келді. Сергіту сәтінде топ сыртқа шығады басқы топтар олардың не ойлап не көрсетіп жатқанын табатын болады.Мысалы поезд болып дауысын шығармай тек ыммен көрсеткендерін  басқа топтар табатын болады.Сергіту сәтіден кейін әр топ жеке дәптерлеріне сұрақтардың жауаптарын қайтаесіне түсіріп жазып қояды. Үйге жақсылап оқып, ауызша жауап беруге дайындалып келулерін айттым. А оқушым өзінің көшбасшылық қасиеттерін дамытып жатқанын байқадым. В оқушым сұрақ жауаптарда белсенді қатысып отырды. С оқушым ұялшақ болғандақтан 2-3 сұраққа жауап берді ,өз ойымен аз да болса бөлісе алды.БББ әдісі бойыншарефлексия жасаттым. Үшінші сабақ етістің келесі шағы мен танысумен жалғастыратын болдық. Топтастыру әр түрлі сөздер жазылып, оған қарасты сөздерді табу арқылы болды.Мысалы кітап сөзін алатын болсақ кітапқа не тиесілі; парақ, бап, бет, мәтін т.б. атаулар мен оқушылардың сыни тұрғысынан ойлануы осыдан дами бастайды. Топқа бөлінер алдында дәліз әдісін пайдаланып, ынтымақтастық орналастырып алдым. Өтілген сабаққа зымыран сұрақтар арқылы шолу жасадым. Жауаптарды смайлик арқылы ынталандырып отырдым.АКТ арқылы жаңа сабақ таныстырылды.Сабаққа байланысты Бес тармақ әдісі бойынша сыни тұрғысынан ойлануларын дамыту мақсатында тапсырма бердім. Тек төртінші қатардаға төрт сөзден тұратын сөйлем бүгінгі сабағымызға байланысты келер шақта келуі керек деп ұсыныс айттым. Мұны сексен пайыз оқушы өздері орындай алды .Бұның ішінде С оқушым орындай алмады . Басқа оқушылардан көріп жазуға әрекет жасатқыздым.Осы сабаққа байланысты постер жасауға оқушылар қызығушылық танытқандықтан постер жасауға рұқсат бердім Төрт топтың біреуі ғана келер шаққа сай постер жасады. Басқа топтар жалпы етістіктің шақтарына байланысты жалпы постерлерін жасап отырды С оқушым постер жасауда қатысып жатқанын байқадым.Постер қорғалды оқушылар сабақты жақсы игаргені ,сыни тұрғысынан ойланғанын көрсете алды. Тақтада бағдаршамның түсі ілінген кеспелерге жасылға өз пікірлерінің түсенгенін ,сарыға сәл түсінгенін, қызылға түсіне алмағанын, стикерлерге жазып жапыстыруды ұсындым.Оқушылар қызығушылықпен кері байланыс жасап отырды. Қоңырау шалынғаннан кейін рефлексия жасалынды.Төртінші сабағымда көшбасшы тандап алып осы оқушыға осы сабақтардың қайталауын өтуін тапсырдым. Мен өзім оның жанында көмектесетінімді айттым. А оқушымды көшбасшылық қасиеттерін көріп,амалда қолдап көру маған қызықты болды.  А деңгейдегі оқушыма ынтымақтастық қалыптастыруды өзі ойланып тауып келуін ұсынған болатынмын. «Дәліз» әдісі туралы ойлап келіпті. Менің ойымша оған мектепті бітірген әпшесі көмектескен көрінеді. Оқушылар дүкеннен өздерінің аттарына зат сатып алғанын айтып ынтымақтасты.Оқушылар етістіктің шақтары деген сөзді төрт тілде жазып осыған қарай топтастырылды. Ұйымдастыру кезеңінде А оқушым кубизм әдісін қарапайымдалған түрі бойынша оқушыларға сұрақ қойып жауап бергендерге жеке түрде жұлдызшалы жапсыртыштар үлестіріп отырды. Сабақ соңында смайликтердің саны бойынша баға қойылатындығын айтты .Оқушылар барынша смайлик көбірек жинауға тырысты. Негізгі қайталау бөлімінде ыстық орындық әдісінен пайдаланғанда В оқушым өзінің белсенділігін танытып сұрақтардың көбіне тез жауап беріп отырды. С оқушымда белсене түсті. Сергіту сәтінде дене қимылдары менбайланысты бейне таспа қойылды. Қорытынды постер жасауды ұсынды .Оқушылар постерлерді алдынғы постерлерденде сәндендіре түсініктері кеңейгенін көрсетті. Топтар постерлерін қорғағанда менің С оқушым өз тобының постерін аз сөйлеседе қорғап шықты. Стикерлерге енді өздерінің сыныптастары А оқушыма кері байланыстарын жазатын болды. Енді жоспарда енгізілген қазақ тілін үйренудегі кедергілерді жеңубойынша айтсам мен ойлағандай кедергілер болған жоқ. А және В оқушыларым қазақ тілінде еркін сөйлеп еркін жауап беріп отырды . В оқушым бир -екі қатеге жол қойды.С оқушым біраз кедергілергі ұшырады қазақша сөйлеуге қысылып кейде өзбекше сөздерді араластырып отырды. Барынша қазақ тілінде сөйлеуге баулып отырдым.Қосымша көбірек қазақ тіліндегі оқулықтар немесе көркем әдебиеттерді дауыстап оқуын ұсындым. Өзімде болған кедергілерге келсем, уақытты бірінші сабағымда дұрыс бөле алмағандығымда болды. Біраз топтың шуы көтерілді, ережені естеріне түсіре отырып ретке келтіріп отырдым себебі өздері бекіткен топ ережесі өздері орындап отырды. Оқушылардың тағы осындай сабақ қашан болады деп сұрақтар қойылған кезде шабытыма шабыт қосылып қуанып келесі сабаққа дайындалып отырдым.Осы тәжіребем бойы қолданған стратегиялар мен әдіс-тәсілдерді оқуым біткен соң жалғастырып ҚМЖ түзіп өтуді жоспарладым.Өз тәжірибемде мен ең алдымен жетілдіру қажет болған баланы сүйю, баланы жан дүниесін түсіну қасиеттерін, оқушыны сыни тұрғысынан ойлантуға дағдыландыру арқылы тәрбиелеу деп білемін. Егерде шын мәнінде кембридж бағдарламасы жайлы қорыта айтатын болсам,менің пәнім бойынша қаншама өзгерістер болды.Әрине жақсы жаққа себебі оқушылардың қызығушылықтары жоғары болды.Басында болған қиындықтарды біріге отырып оқушылармен шештік деп ойлаймын. Оқушыларым менің оқуды бітіріп тезрек келсем тағыда осындай қызықты сабақтар өтуіме тілектес екендерін, әрі күтетіндерін білдірді. Оқушыларды жақсы көріп сыйластық орын алғандықтан бір-бірлерімізді сағынатын боламыз Өмір бақи сийластық қалыптасқын күйі дамып отырабереді. Осындай сыйластықтың нәтижесінде өзіміздің жергілікті мұсұлмандық қасиеттерді жоғалпайынша, имандылық қасиеттерін сақтаған күйде шәкірттерді тәрбиелеу,әрі білімін тереңдетіп,әрі  адами қасиеттерін дамытады. Жанашыр ақылды оқушылар ғана ұлт беделін жоғары көтере алады деп ойлаймын.Тренеріміз айтқандай керекті нәрселерді пайдаланып керексіз ау деп ойлаған нәрселерді пайдаланбасқа болады. Міне біз осы жерде өзін сыйлай алатын тұлға тәрбиелеген кезде ғана басқа азаматтарды да құрметтейтін, Отанын шын сүйе алатын шәкірт тәрбиелейміз. Сыни тұрғысинан ойлай алған оқушы қалай болса солай сөйлемейді, ойламай сөйлеген адам қалай болса солай ойлайды. Демек ойланған оқушыны яғни сыни тұрғысынан ойланған оқушыны сөйлеу мәнерінің өзгергенімен де байқауға болады екен. Осы модульді жиі қолдануымның нәтижесінде қалай болса солай сөйлеуден өзін сақтай алатын шәкірт тәрбиелей алатыныма сенемін. Ойламай сөйлейтін холерик темпераментіндегі оқушыныда өзгертуге сабырлы болуға шақыруға болатынын мен өз тәжірибемде пайдаланып көргендіктен ,осындай оқушыларны да ойлап мәнді де сәнді сөйлеу мәдениетіне дағдыландыруға болатынын ешқашан ұмытпаспын.Тек сыни тұрғысынан ойлау модулін ғана қолданып шектеліп қалмастан басқа да модульдерді теңінен пайдалана аламын деп ойлаймын. Осындай шәкірттерді жетістіру арқылы келешегіміз айдын, алдағы мемлекеттер қатарынан орын алуымыз жоғарылай береді. Ар-ожданы таза бастықтар осыдан шығарына сенімдімін. Пайдалынылған әдебитеттер тізімі: 1.     Мұғалімдерге арналған нұсқаулық

     В 3-«Мектептегі тәжірибе» кезеңінде орындауға арналған тапсырмаларға қатысты  топтық таныстырылым

Мектептегі тәжірибелік жұмыс кезінде  орындaуғa aрнaлғaн топтық тaныстырылым бойыншa  рефлексиялық есеп.

Менің курқа келудегі басты мақсатым ұстаздық етіп, білім беріп отырған оқушыларымның бойына жаңа  әдіс-тәсіл  мен ақпаратттық мәдениетті дамыту болды.Мен осы бірінші бетпе-бет кезеңінде сыңдарлы оқу тәсілінің жеті модулін және әдіс-тәсілдерін меңгере келе өзімнің ойым жүзеге аса бастағандығынбайқадым. Бірінші бетпе-бет кезеңінен кейін теория мен тәжиребемен ұшташтырып, мектептегі тәжірибе кезеңіне келдім. Мектеп тәжірибесіндегі алғашқы күні өзім жұмыс атқаратын № 113 Әл –Фараби атындағы жалпы орта мектебіне келдім.

Мен бірінші бетбе-бет кезеңін бітіріп келгеннен кейін үйреніп жатқан бағдарламаның жеті модулі аясында тізбектелген сабақтар топтамасының жоспарларын жасауға кірісер алдында мектеп әкімшілігі және тәжірибелі әріптестеріммен кеңес өткізіп,сұхбат жүргіздім.Оқудағы алған білім және оны тәжірибе  кезеңінде қалай еңгізу , сабақ барысында қандай өзгерістер жүзеге асыру туралы әріптестермен ой салыстық  Мектеп ұжымы мен әрәптестеріммен кездесу барысында, оқудағы әсерімді ,білгенімді көңілге түйген ойларымды, әріптестеріммен бөлісуді жоспарладым.Мектеп директоры және директор орынбасарлар  тарапынан осы бағдарлама бойынша оқып келген   төмендегідей сұрақтар қойды:

Оқуға барып келгеннен кейін қандай өздеріңнен қандай көзқарастар өзгергенін  байқадыңдар?

Алдарыңа қандай мақсаттар қойып келдіңдер және осы мақсаттарды әрі  қалай қарай жалғастырасындар?

Қандай модульдерді пайдалану тиімді және қандай модульдер арқылы мектеп оқу тәжірибесіне қандай өзгерістер енгізуге болады?

Тізбектелген жоспарлар құрастырған кезде қандай модульдер пайдаланасың?

Сен таңдаған модулді неліктен таңдадың? Мұғалім шығармашылықпен айналысу арқасында педагогикалық шеберлікке қол жеткізеді. «Педагогикалық шеберлік өз кәсібін жақсы көріп, таңдаған және баланы сүйетін әрбір мұғалімнің қолынан келетін тәрбиелеумен оқытуды жоғары дәрежеде үнемі жетілдіріп отыру өнері» деген анықтама педагогикалық энциклопедияда берілген. Яғни мұғалім бойында Шульман атап көрсеткен «Мұғалімнің үш көмекшісі» болған жағдайдағана құзырлы мұғалім сапалы оқытуға қол жеткізе алады. Алдымен мұғалім өз көрастарын өзгерту керектігін айттым, осы көзқарастар арқылы оқушылардың көзқарастарында өзгертуге болатынын айтып өттім.

Мақсаттарым нақты, жоспарға сәйкес,сындарлы оқытуға баулу,ерекшеленген ,өлшетін,орындалуға қолжетімді, белгілі бір уақыт аралығымен шектелген болады. Жоспар және тәжірибелер блум таксаномиясына негізделген болса типті жақсы болатынын айтып өттім.

Мен оқушылырға өз бетінше өздігінен оқуларына бағыт-бағдар беріп отыру керектігін, оқушылардың үнін тыңдай алуымыз, сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыруымыз керектігін айтып өттім.Осы жауаптарыммен бірге өз қөзқарастарым өзгергенін көрсетуге әрекет жасадым.Әріптестеріме тізбектелген сабақ жоспарымда сыни тұрғысынан ойлау және оқытудағы жаңа әдіс- тәсілдер  модульдеріне баса назар аударғанымды айтып,осы модульдер арқылы оқушылар өз білімдерін өздері еркін түрде жетілдіру арқылы білім алады деп түсіндірдім. Тағыда оқытудағы бағалау модулінде критериалды бағалау бойынша оқушы өзі игеріп жатқан білімінің қай деңгейге жеткенін өзі қадағалап ,біліп отырады.Әріптестерім менің айтқан пікірлеріммен кілісе отырып,әрқашанда өз қолдауларын аямайтынын айтып өтті.Талқылау барысында дәстүрлі сабақтардағы жаттығулар және ғаламтор желісіндегі сайттар арқылы материалдар арқылы үйренуімді айттым.Әріптестерім міна айтқан модульдерден тыс басқа модульдерді пайдаланып қоса алуымыз туралы ортада ой толғанылды.

Әріптестерім менің айтқан пікірлеріммен келісе, отырып әрқашанда өз қолдауларын аямайтындарын айттып өтті.Бірақ кейбір әріптестеріміз әсіресе, физика , математика , химия пән мұғалімдері біздің іс-әрекеттерімізбен 50 пайыз келісе алмауы туралы хабарлады .Себебі әдәс-тәсілдерге көбірек назар аударған кезде білім сапасы төмендеп кетуі мүмкіндігін айтты. Ортада тартысу , пікірталастық талқылынды. Алдымен біреу-біреуден әдіс-тәсіл енгізу ,жайлап оқушылар бойына сіңдіру арқылы білім сапасын түсіріп алмасқа болатынын айтып өттім.

Сіз кіммен кеңестіңіз?	Сіз қандай мәселелер жөнінде кеңестіңіз?	Сіздің жоспарыңызға бұл кеңестер қалай әсер етті?
Мектеп әкімшілігі	Мұғалім көзқарастары туралы қандай пікірлер қалыптасқаны туралы сөйлестік.	Әріптестердің кеңестері ескі қалған көзқарастарды өзгеруіне әсер етті
Шет тілі әдістеме бірлестік жетекшісі И. Нишанбаева	Тізбектелген сабақтар барысында жасалатын тапсырмалар бланкі: Орта мерзімді жоспар мен қысқа мерзімді жоспар . Ынтымақтастық атмосферасын құру	Инклюзивті оқытуды қамту мақсатында тапсырмалар деңгейлеп, түрлі әдіс-тәсілдерден пайдаланып, жоспар құру қамтылды.Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруды омж және қмж-ға ендіру жолдары айқындалды,ойын үлгілері жоспарланды.
Осы бағдарламаның басқа тыңдаушылары Ғ,Абдурахметов	Сабақтың негізгі құрылымы мен қолданылатын әдіс-тәсілдер, оқытудың формалары, ойындар, бағалау критерийлері	1.     Сабақтың құрылымыне әр сабақтың тақырыбы мен мақсатына сай ұйымдастырылды 2.     Оқытудың формаларының және әдіс-тәсілдердің тиімділігін бақылау және салыстырылды
7- “Д”   сынып жетекшісі, Игамбердиева Гулмира	Жекелеген оқушыларға мінездеме беру мен бақылау	Таңдалған үш оқушы жөніндегі сынып жетекшісінің пікірі мен мінездемесі алынды, олардың өмірлік көзқарастары және отбасы жағдайлары, тәрбиесі жайлы ақпараттармен толықтырылды

Хидоятова Насиба  есебі (Есеп В3)

Мұғалімнің жазбалары	Тренердің жазбалары
Мұғалім шығармашылықпен айналысу арқасында педагогикалық шеберлікке қол жеткізеді. «Педагогикалық шеберлік - өз кәсібін жақсы көріп таңдаған және баланы сүйетін әрбір мұғалімнің қолынан келетін тәрбиелеу мен оқытуды жоғары дәрежеде үнемі жетілдіріп отыру өнері»  деген анықтама педагогикалық энциклопедияда берілген. Яғни мұғалім бойында Шульман атап көрсеткен «мұғалімнің үш көмекшісі» болған жағдайда ғана құзырлы мұғалім сапалы оқытуға қол жеткізе алады.  «Мектептегі тәжірибе» кезеңі бірінші « бетпе- бет» кезеңінде алған білімді іс жүзінде  қолданып, талдауға және сол нәтижелерге сай шешім қабылдап, жоспар құрауды талап етеді. Оқыту мен зерттеуге ынта жігерін салып, белсенді жұмыс істейтін және оқушыларға қамқорлық көрсете отырып, ықпал ететін және бағдар беретін мұғалімдерді даярлауға бағытталған бұл бағдарламаны оқыған әрбір мұғалімде «ұстаным» қалыптасады. Мұғалім ұстанымы оның көзқарастарын қалыптастыру барысына зор ықпал етеді, ал көзқарасы белгілі бір шешімдердің қабылдануы мен сыныптағы іс әрекеттерді түсіндіру көзі болып табылады. Мен мектептегі іс- тәжірибе кезеңінде орындауға арналған тапсырмаларды орындауды жоспарлауда қажеттігінше талаптарға сүйене отырып жұмыс жасауға тырыстымІс-тәжірибемнің бірінші күні өзім қызмет ететін №113Әл-Фараби атындағы жалпы орта мектебі мекемесіне барып мектебіміздің директоры Н.жолықтым.Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Р.С.осы бағдарлама бойынша оқып келгені туралы сөйлестік.Директор орынбасары менге сұрақтар қойды,оқуға барып келгеннен кейін өздеріңнен қандай көзқарастар өзгергенін байқадыңдар?Алдарыңа қандай мақсат қойып келдіңдер және осы мақсаттарды әрі қарай қалай жалғастырасындар? Сен таңдаған моделді неліктен таңдадың?Алдымен мұғалім өз көз қарастарын өзгерту керектігін айттым,осы көз қарастар арқылы оқушылардың көзқарастарында өзгерту болатынын айтым өттім.Мақсаттарым нақты,жоспарға сәйкес,сындарлы оқытуға баулу,ерекшеленген,орындалуға қол жетімді,белгілі бір уақыт аралығымен шектелген болады.Жоспар және тәжірибелер блум таксаномиясына негізделген болса типті жақсы болатынын айтып өттім.Мен оқушыларға өз бетінше өздігінен оөуларына бағыт-бағдар беріп отыру керектігін,оқушылардың үнін тыңдай алуымыз,сыни тұрғысынан ойлайға дағдыландыруымыз керектігін айтып өттім. Осы жауаптарыммен бірге өз көзқарастарым өзгергенін көрсетуге әрекет жасадым. Жоспарда  көрсетілген тапсырмалар, ондағы күтілетін нәтиже мен ұстанымдар төңірегінде әрекет еттім.Іс- тәжірибеге барған алғашқы күндерімді әріптестермен кеңесу және сыныпта ынтымақтастық атмосфера орнатудан бастадым. Маған осы тапсырмаларды орындау ұнады. Мектеп ұжымы негізі бұл оқу курсы жайлы өте жақсы таныс болатын. Олар менен оқудың қалай ұйымдастырылғаны, оқыту кестесі және біздің пікірлеріміз жайлы білгісі келді. Мектеп әкімшілігі мектебіміз мұғалімдерін осы бағдарлама бойынша оқу курстарына жіберуге  дайындық жұмыстарын бастап жіберіпті. Оқушылар мен әріптестерім маған қолдау көрсетіп, көмектерін аямады. Сыныптағы бірлескен жұмыс оқытылатын пәннің мазмұнын берумен ғана шектеліп қоймай, ол мұғалімнің ынтымақтастық атмосферасында оқуды қамтамасыз етуіне бағытталған болуы керек. Сыныпта ынтымақтастық орта қалыптастыру мақсатында мен бірінші оқушылардан сауалнама парақшаны толтырып берулерін ұсындым.  Оқушылардан жинап алған сауалнама парақша төңірегінде ойланып оқушыларды топқа бөлуге әрекет еттім. . Ынтымақтастық атмосфераны қалыптастыру табысты оқуға қол жеткізуді тағы оқушыларды оқыту үдерісінде өздерін еркін және қауіпсіз сезінуіне жағдай жасауды көздейді. Бұрынғы дәстүрлі сабақтардағы оқушы әрекетімен сындарлы оқытудағы оқушылардағы өзгерістері бірден көзге байқалады екен. Мен сыныпты талдау үшін сабақтарға кірдім. Оқушылардың әрекеті мен жауаптарын  түрлі пәндер мен сабақтардағы көзқарастарын бақылауға тырыстым. Сынып мектеп пен оқушы тәртіп ережелерін қатаң сақтайтын жақсы сынып. Сондықтан бізге сынып ережесін шығарып, оны сабақтарда қолдану оңай болды. Сынып оқушыларының сабақ үстінде, сабақ болмай қалған жағдайдағы көңіл күйлеріне байланысты сұрақтарға жауапты сауалнама таратумен анықтадым. Негізі сауалнамаға аты жөндерін жазбаса да болады деген пікір білдіріп, олардан шындықты жазуын сұрандым. Шындықтарын жазыпты. Себебі бір оқушым  орыс тілі пәні болмаса қатты қуанатынына дейін айтып өтіпті. Бұдан мен жалпы сыныбымның оқуға деген қызығушылықтары жоғарлылығын байқадым. Кейін оларға біздің үнемі эксперимент сабақтар өтумен болатынынымызды естірттім. Оқушылардың  естигендегі  тобымның қуанышында шек болмады. . Мен оқушылардың мінез- құлықтарын және оқуға ынтасын анықтайтын ата- аналарға  арналған сауалнаманы ата -аналарына беріп толтырғыздым. Ондағы сұрақтардан баласының қабілеттері, оның қиындықтарға төзімділігі, өз бетінше әрекет етулері және «мінсіз оқушы» туралы ойларын біліп баладағы өзгерістерге де мән беруді жөн көрдім. Жалпы сыныптағы балаларымда ортақ қасиеттер өте көп. Сондықтанда сыныпта ынтымақтастық ортаны қалыптастыруым қиын болмады. Нодиржон деген  оқушымда бағаға қызғаншақтық па , немесе өзін жоғары бағалауы ма сәл келіспеушіліктер тудыратын еді. Ендігі топтық жұмысты жүргізумен, топта бір -бірімен жұмыс жасағанда олардағы келіспеушілік жойылды. Негізі топтық жұмыс, сыныпта психологиялық ахуал туғызу, сабаққа мотивация ояту, топтық тапсырмалар беру оқушыларда ортақ шешім қабылдап, бір- бірлеріне сенім арттыратынына көз жеткіздім. Балаларға орындатқан «Көшбасшы кім?», «Болашақтың мектебі» секілді тапсырмаларды орындатып оқушыларда әрі ынтымақтастық орта , әрі постер дайындауға дағды қалыптастырдым. Оқушыларым бұл тәжірибемнен ерекше орын алды. Себебі менің болашақтағы  әрекеттерімде өзгерістердің болуы осыларға байланысты болды.  .

Жеті модуль бір сабақта қалай ықпалдастырылғаны көрсетілгені жайында

Мұғалімнің жазбасы

Тренер-дің жазбасы

«Егер мұғалім өз бойына                                    іс пен шәкірттеріне деген                                    сүйіспеншілікті біріктірген  болса,                                    ол- кемел ұстаз»                                                                      К.Д.Ушинский  Қай кезең , қай уақыт, қай кәсіп болмасын бағыт-бағдар беретін ұстаз екенін ешкім жоққа шығармайтыны анық. Жоғарыда айтылғаныдай білім беру барысында шәкіртке деген сүйішпеншілік біріктірілсе, келешегімізге жетік азамат жетілдіруіміз ақиқат.                                                                                                    Білім беру ісіне деген талаптың өзгеруіне байланысты педагогикалық қызметкерлердің кәсіби білімін жетілдіру ісі де жаңа әдістерді талап етіп отырғаны айдан анық. Курстың бірінші бетпе-бет кезеңінде тренеріміздің өзін ұстауы , өмірге деген құштарлық оятуы, сабыры, мейірімділігі, біздерді жақсы көре алуы,  түрлі ұлт, түрлі санаттағы мұғалімдерге бірдей күн сәулесіндей адамилығын салғаны ең алғашқы сабақ болды. Бағдарламаның  мазмұнында  «Бұл бағдарламаның негізгі міндеті - Қазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибелерін жетілдіру мен бағалауға көмектеседі»  делінген. (Нұсқаулық 126б). Менің ойымша, бұл бағдарламаға ажыратылған уақыт ішінде кез келген мұғалімнің көзқарасы өзгеруі әбден мүмкін  деп ойлаймын. Менің өзім де бірінші бетпе-бет кезеңінің өзінде ғана көзқарасым өзгерді. Менің көзқарасым бір дегеннен өзгермеуі әбден мүмкін еді, көзқарасым өзгеруіне менің тренерімнің әсері деп анық айта аламын. Жаңалықтар үйреніп сабақ өтетін болсам, осы тренерім сияқты менің шәкірттерім де мені жақсы көретін болса ,бұдан артық ұстаз үшін бақыт болмайды. Бұл  бағдарлама Қазақстан мұғалімдерінің  біліктілігін,  іс-тәжірибесін байытып, шыңдап алуына жасалған үлкен қадам деп ойлаймын.       Бағдарламадағы негізгі идеялар жеті  модульге негізделген. Мұғалім сабағын төмендегі модульдерді  басшылыққа ала отырып құрылымдайды:  1.     Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер. 2.     Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету . 3.     Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау. 4.     Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану. 5.     Талантты және дарынды балаларды оқыту. 6.     Оқушылардың жас  ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және  оқу. 7.     Оқытуды  басқару  және  көшбасшылық. (Нұсқаулық 12 б) 1)    Оқыту мен оқудағы жаңа  тәсілдер. Мектептегі  іс-тәжірибелерді  өткізу кезінде 5-«А» сыныбын алдым, «Буын, оның түрлері, буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар» тақырыбы аясында тізбектелген  4  сабақ өттім.  Соның ішінде бірінші сабағым  «Буын және оның түрлері»  жайында тоқталғым келіп отыр.  «Өйткені балалар жаңалықты қалай қабылдар екен?» - деген сұрақ менің көкейімді тесіп тұрған болатын. Сабақ ұзақтығын 45 минутқа болжамдағанмын.  Ендігі жерде жеті модульдің ішіндегі әдіс-тәсілдерге жүгінетін болсақ,  мен бірінші сабағымды психологиялық ахуалдан  бастадым. Қысқа мерзімді жоспар Сыныбы, пәні: Қазақ тілі 5-«А» сыныбы Пән мұғалімі: Ханходжаева Фарида Күні: 5.03.2015 Сабақтың тақырыбы: Буын және оның түрлері Мақсаты: Етістіктің ережесін түсіну,осы шақтың түрлерін білу. Күтілетін нәтижелер Етістіктің ережесін түсінеді,оның шактары туралы  біледі.Нақ осы шақ пен ауыспалы осы шақты ажырата біледі, дұрыс қолдана алады, бірлесіп жұмыс жасай алады. Керектіжабдықтар: Интерактивті тақта, смайликтер, «бағдаршам» бағалау қағаздары, қима қағаздар, мәтін, рефлексия парағы,  тапсырмалар. Қолданылатынәдіс-тәсілдер: Үйтапсырмасынжоғарыжәнетөмендәрежелісұрақтарарқылытексеру, топтық жұмыс: жаңа білімді меңгерту, ой бөлісу, бағалау әдістері, сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары, деңгейлік тапсырмалар. Енгізілген модульдер -Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер; -Оқытуда АКТ пайдалану; -Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету; -Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау; -Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу; -Оқытудағыбасқаружәнекөшбасшылық. Сабақбарысы: Сабақтың барысы Сабақ кезеңдері Мұғалімәрекеті  Оқушы әрекеті Ресурс-тар, көрнекі-ліктер,пайдаланылатын құралдар Кіріспе Ұйымдастыру кезеңі( 5 мин) 1.Оқушылармен амандасу,түгелдеу,топтарға қосу 2. Психологиялық дайындық,ынтымақтастық қалыптастыру. Бағалау парағымен таныстыру Мұғаліммен амандасады. Топтарға төрт адамнан үш топқа бөлінеді. Ашық түстегі допты бір-біріне лақтыру арқылы құрбы-құрдастарының ең жақсы қасиеттерін айтып мадақтап отырады. Топ мүшелері өзара кошбасшы,хатшы,бақылаушы,сөйлеуші сайлайды Өзін-өзі бағалау парағы Оқушының аты-жөні________________________________________________________ № Білу деңгейі Сабақтың кезеңдері Атқарылған жұмыстар мен сұрақтар Ұпай 1 Білу Өткен сабақты қайталау,жаңа сабақпен байланыстыру Етістік дегеніміз не? 1 2 Етістіктің сұрақтарын ата 1 3 Етістіктің қандай түрлерін білесің? 1 4 Түсіну Етістікті басқа сөз таптарымен қалай байланыстыруға болады? 2 5 Етістікті күнделікті өмірмен байланыстыра отырып қандай мысалдар келтіре аласың? 2 6 Етістік және оның шақтарын өзбек тілінде қалай түсінеміз 2 7 Қолдау Негізгі бөлім  Етістіктің шақтарын қатыстырып Ой толғаныс ,мәтін жазу кемінде 8 сөйлем 3 8 Талдау Етістік шақтарын пайдаланып нақтылап өз ойын еркін жеткізу (неге өткен шақ дәлелдеу) 4 9 Топтау Өтілген тақырып бойынша постер жасауда белсенді қатысқанда 5.4,3 10 Бағалау Жинақтау Тақтада постер қорғауы 5 Барлығы 20-25 ұпай-«5» 11-19 ұпай-«4» 10 ұпай немесе төмен –«3» 11-19 ұпай-«4» 10 ұпай немесе төмен –«3» Түрлі түсті стикерлер, ашық түсті кіші доп Білу 3.Миға шабуыл жасау Миға шабуыл Зымыран сұрақтарға жауап береді 10 сұраққа тез-тез жауап береді Топ мүшелері өз тобының сұрақтарына жауап береді. Оқушы-лардың жеке жұмыс дәптер-лері, Түсіну Жаңасабаққадайындық 1- мин Ой қозғау Әр топқа 4. Бірге ойлаймыз. Етістіктің шақтары  және осы шақ туралы кім не білетіні туралы сұралады,өзбек тілінде қай сөз табы және оны салыстыру арқылы ой салынады. Оқушылар  өздерінің ойларын ортаға салады.Баска пәндермен байланыстырып өз ойларын топтан бір-бір адам жауап беріп отырады Бағдаршам түстері Қолдану Жаңасабақ 5-мин 2-мин 4-мин 3-мин Ой қозғау Қыран тағдыры бейне таспақойыладыжаңасабақтытолықтырып, кеңінен түсіндіреді.Бейне таспа бойынша шағын мәтін жазып топ біріге ой қозғау айтады Мағынанытану Қыран тағдыры туралы шағын мәтін құрастырады. Мәтін қайсы шақта жазылғанын айтып,ой қозғайды.Әр топтан жалры жазылған мәтіндер ортада талқыланады. Интер-нет желісі-неналынған материал-дар Талдау 3-мин 4-мин Сергіту сәті Ойын: «Понтамимо».Постерменжұмыс Оны қорғау Әр топ жұмысдәптерлерінежазады. Оқушылар постерге   өз ойларын түсіреді. Әр топ постерге түсірген ойларын қорғап шығады. Оқушылар берілген тапсырмаға  жауап береді. Үлестір-меліқағаздар, стикерлер,смайликтер Жинақтау 5-  мин. 5-мин Шығармашылықжұмыс, сөзкесте Шоқ+балаболашақ  шелек+еккелешек Жыл+базжалбыз  таса+бақтасбақа. Топтықжұмыс. Оқушылартоптасыпөзтобынасәйкесбесжолдыөлеңжазады. Оқулық-тар,сөз-діктер, Сурет-тер, әр-түрліқосымшамәлімет-тер. Бағалау 2-мин. Топтықжәнежекелейжетістіктердістикерлермен бағалау. Топ көшбасшысы жиынтық бағаларды шығарады Смайликтер Рефлексия 2- мин «Бағдаршам» әдісі БББ әдісін пайдалану Оқушылар жаңа сабақты түсінгендерін дайын рефлексия парақтарын таратып жаздыртылады. Стикер-лер Үйге тапсырма 1мин. Оқушылар тапсырманы күнделіктеріне жазады.  Баланың денсаулығын,  көңіл- күйін, ынтасын  біліп алғаннан кейін, өзін-өзі реттегеннен соң ғана сабақты  қабылдауы өнімдірек болуы сөзсіз. Оқушылар шеңбер құрап, бір-бірлеріне жылы тілектер айтып,ынтымақтастық орналастырдым. «Топтық жұмыс»,  «диалогтық оқыту», «өзін-өзі бағалау», «бағдаршам» әдістері маған өте ұнады.  Бала топпен жұмыс істеу арқылы түсінбегенін,  білмегенін біліп алады. Мелонхоликалық темпераментіндегі оқушылар қарым-қатынас жасауды үйренеді. Бақылаушы,көшбасшы, баяндаушы, хатшы сияқты топ мүшелерін сайлау арқылы оқушы өзінде жасырынып жатқан қасиеттері жүзеге асады. Шапшаңдықты үйренуі, сөйлеу мәдениетінің  дамуы, бақылаушылық арқылы,топбашсылық сияқты мүшелерінің дарындылығы мен басшылық қасиеттері дамып отырады.  «Диалог» негізінде оқыту мен оқу  оқушылардың өзара сұхбаттасуы және мұғалім мен оқушы арасындағы диалогтың шәкірттердің өзіндік ой-пікірін жүйелеуі  мен  дамытуына көмектесетін  амал  екенін меңзейді. (Нұсқаулық  12б).  Оқушы мен оқушы, мұғалім мен оқушы диалог- әңгіме барысында білімін шыңдайды. Барнс (1971) сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер ететінін айтады. Барнс оқытудың мұғалімді селқос тыңдағанда емес, вербалды құралдарды қолдану нәтижесінде, яғни сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын көрсетті  (Нұсқаулық 39б).  Балалар бір-біріне жақын отыру арқылы әсерін тигізеді,  бір-біріне көмектеседі,  үйретеді,  түсіндіреді.      Балаларға сабақта стикерлердің түстері арқылы топқа бөлінді. Топтағы оқушыларға өтілген сабақтар және жаңа сабақты тақырыбын ашу бойынша зымыран сұрақтар болды. Сұрақтар арқылы оқушының диалогтық қарым-қатынастары дамыды.  С- деңгейдегі оқушы  сұрақтардың ішінен бір ғана сұраққа жауап берді. Сабақтың келесі тақырыптарында назарға алып диалогтық қарым-қатынасқа белсендірек қатыстыруды болжамға алдым.  В- деңгейдегі оқушы   А деңгейдегі оқушыдан сәлғана төменірек болғанымен оқушы белсене қатысып, басқа оқушылар жауап берген кездерде ұшып,жауап беруге асығып отырды.  А- деңгейдегі оқушы  тақырып бойынша төменгі сыныптарда алған білімдері негізінде барлық сұрақтарды біліп, білмегендерге көмектесіп отырды.  Тапсырманы деңгейлеп беру жақсы әдіс-тәсілдердің бірі, және оқушыларды басқада қырларынан ашылуына ықпалын тигізеді.  2)    Сыни  тұрғысынан ойлауға үйрету. Сыни тұрғыдан ойлау- бақылаудың , тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және  синтездеуге бағытталған пәндік шешім.  Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Оқушы сыни тұрғыдан ойлай алу арқылы, көп дүниені игере алады, ойламай сөйлемеу, біреуді босқа ренжітпеу, өзге азаматтарды құрметтей алудай адами қасиеттері бірдей дамиды. Сыни тұрғыдан ойлау «Ойлау туралы ойлану»  деп сипатталады.  (Нұсқаулық 49 бет. )  Бағдарламаның бұл модулін  сабағымның  «миға шабуыл», «қыран тағдыры» бене көрінісі, әдістері арқылы кіріктіруге әрекет жасадым. «Миға шабуыл» ретінде балаларға өмірге байланыстырып зымыран сұрақтарды айтуыма болады. Өздеріңнің жеке пікірлеріңні айтыңдар деп, миға шабуыл жасап қойдым. «Қыран тағдыры» бейне таспаны  қойғанда балалардың көзінде аяныш, жанашырлық, терең ойлану сияқты эмоцияларды байқадым. Сабақмен байланыстырған кезде , қойылған сұрақтарға,  балалар  сыни тұрғыдан жандасып, постер сызып өз ойларын қағазға түсірді.  Бұл балаларды  сын тұрғысынан  ойлауға  жетелейтін әдістің  бірі.  Мысалы:  Қыран тағдырында қыранның басы алынды,қыран жаралы кезінде асыраған кемпірдің қолы шабылды. Неге?... деген сұрақтарға оқушылар ойланып отырып кіші мәтін құрастырды. Осындай әдістер арқылы баларда  сын тұрғысынан ойлау дамиды.  Сабақпен байланыстырғанда жазған мәтіндеріңнің ішіндегі сөйлемдерден етістік шақтарын айтып беріндер деп жалғастырдым. Сұрақ-жауап ауызша түрде жалғасты. Осы сынды тапсырмаларды беру арқылы оқушыларда сын тұрғысынан ойлау  қабілетін дамытуға ықпал жасадым.         1.     АКТ-ны  пайдалану. Ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың ( бұдан әрі- АКТ) дамуы білімді бағалау және пайдалану жүйесін де уақытылы өзгертіп отыруды талап етеді. Біздің ауылдық яғни қалаға ендіғана қолғанымен әлі электронды технологиялар қатты дамып кетпегендіктен, біздің оқушылар үшін мынадай жаңалық арқылы сабақ оқу өте қызық болғанына көзім жетті. Электронды оқулықтан пайдалана отырып жаңа сабақ тақырыбын аштым. Басқада әдіс-тәсілдерді пайдаланғанда интербелсенді тақтаның көмегі үлкен болды. Oсыған байланысты оқытуда қолданылатын әдіс- тәсілдер, әдістемелер, технологиялар жаңартылып отырады.   АКТ оқушыларға ғылыми ұғымдарды түсіндіруді  және олардың қабылдауын,  түсінуін жеңілдетуге мүмкіндік беріп,  мұғалімдерге сабақ беруде көмектесетін маңызды құрал  болып  отыр. Сондықтан  оқыт у барысында осы технологияларды тиімді қолдану маңызды болып саналады (Нұсқаулық 61 бет).       Акт-ны сабақтарымның дерлік барлығында қолдандым десем бoлады. АКТ-ны игере отырып сабағыңыз икемді, ықшамды әрі қызық болады. АКТ- ны қолдану  оқушыларға көзбен көрсетуге, тапсырманың тез  орындалуына,  сабақтың әсерлі, түсінікті болуына әсерін тигізеді.  Сабаққа қажет қандайда материал болсын ғаламтор желісінен іздей қалсаңыз болғаны барлығы шыға келеді. Қазіргі таңда жаңашыл ұстаз болуға көптеген мүмкіншіліктер бар. 4.Oқушыларды жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу. Бұл модульдің мақсаты – баланың танымдық  даму, оқуы  және проблемаларды шешу қабілетін анықтау.  Дәлірек айтқанда, танымдық  даму оқуға деген қабілеттік,  сондай-ақ  зейін,  сөз сөйлеу  дағдылары,  ойлау,  негіздеу  және шығармашылық  зияткерлік  сияқты қабілеттерді  дамытуға  және тұрақтандыруға қатысты.  Аталған зияткерлік қабілеттер ойлау үдерістерінің  сипаты  және  жасына қарай  олардың өзгеру ықтималдығы  туралы маңызды ақпараты бар танымдық  даму теориясы шеңберінде сипатталады (нұсқаулық 77б). Мен өз түсінігім бойынша өз-өзінен сабақ беру барысында жас ерекшелігіне сай сабақ өттім деп ойлаймын. Себебі бізге берілген бағдарламаның барлығы жас ерекшелігіне сай таңдалған. Әдіс –тәсілдерді пайдаланған кезде де 7- сыныптың төңірегінен асып қиындықтар таңдағаным жоқ. Мен бұның қиындық болмағанын оқушылардың бал-бал жайнап сабаққа қызыға қарауынан байқадым ,тіпті менің С деңгейдегі оқушымның өзіде сабаққа еріксіз еніп, өз пікірін айтқанынан жас ерекшелігінен тыс ешнәрсе алынбағанына көз жеткіздім. 5. Талантты және дарынды балаларды оқыту. Барлық мұғалімдер балаларға білім беруде барынша жоғары жетістіктерге қол жеткізу үшін қолайлы  oрта жасауға тырысады. Дарынды және талантты балаларға қатысты бұл ойлауды, талқылауды және мұқият жоспарлауды талап ететін күрделі мәселе.   Бұл модульді сабағыма дарындылық пен талантқа тоқтауда, оқушылардың бойындағы дарындылық пен таланттылықты байқап отыру қажет.  Менің ойымша әрбір бала дарын, ал  талант болса,  келе   қалыптасатын дүние. Біз мұғалімдер «Бұлақ  көрсең көзін аш» демекші сол дарындылықты дамытып сыртқа шығаруымыз керек. Сабғымда С  деген оқушым (оны С деңгейлі оқушы ретінде алдым) тұйық, үндемей отырады. Бірақ одан қашан сабақ сұрасаңда  қысыла, қымтыла жауап беріп отырады. Oл дарын оқушы,  мінез құлығы ерекше, ұялшақ болғанымен сабырының шегі жоқ. Басқа адамдар ойланалмаған қияли қасиеттері дамыған. Оның тағыда қол өнеріне қызығып, жасау қасиеттері де бар. В деңгейдің А деңгейіне өтуіне одан әрі жоғары өрлей беруіне ерекше көңіл аудардым. Тапсырманы деңгейлеп беру оқушылардың зерігуінен, селсоқтықтан сақтап, алға ұмтылуға жетелейді. 6. Oқытудағы басқару және көшбасшылық . Оқытудағы басқару мен көшбасшылық модулі оқушылардың көшбасшылығының дамытып, басқарудағы қасиеттері дамиды.Көзге түспеген басшылық қасиеттері осындай сабақтар барымсында ашылады. Әрі қарай дамыту мұғалімнің шеберлігіне байланысты.Ол педагогикалық жүйе сәтті болу үшін, оқыту барлық деңгейде қатар жүру керек, яғни оқыту оқушыларды/студенттерді, мұғалімдерді және мектеп жүйесінде жұмыс істейтін қосымша қызметкерлерді түгел қамту керек деген көзқарасқа негізделген  (MacBeath et al.. 2006). Әр сабағымда топбасшы сайлап алуға тырыстым. Топбасшыға бағалау қағазындағы нәтижелердің есебін шығарып беруді жүктеп отырдым. Бұның өзі оқушыны бағалау, оған сенім артып, бағалауды жүктеу оны құлшынысқа, күш-жігерге жетелейді. Oл өзінің тобымен ойласып отырып сұрақтарға жауап береді. Өзінде топқа деген жауапкершілік пайда болады. Топтың қалған мүшелері ертең мен де топбасшы болайыншы деп ұмтыла түседі. Бұл өзінен-өзі көшбасшылықтың  дамуына алып келеді.Топбасшылығында менің А оқушымда болды,белсене басшылық жүргізді. 7.  Oқыту үшін бағалау және оқуды бағалау. Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою жолымен бағалайды. Oлар қолданатын кез келген нысанның артында объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар  өзін-өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатады (Александер 2001) Бағалау- жақын отыру деген мағынаны береді деп Бағалау формативті ( оқу үшін бағалау) және суммативті ( жиынтық бағалау) деп екіге бөлініп отыр. Меніңше, бұл бағалаудың жаңаша үлгісі.  Өйткені  біз oқушыларды бағалап отырып, oлардың ынтасына белсенділігіне көңіл аудара алмай қалатынбыз. Ал мынау тәсіл балаларды алға жетелеу кезіндегі тамаша әдіс болып отыр. Дәстүрлі сабақтан үш  алған  бала мен бұдан артық білмеймін, қабілетім жетпейді деген көзқараста болады. Ал формативті бағалау кезінде балада алға қарай ұмтылу пайда болады. Белсенділігі артып, қызығушылығы одан әрі дамиды. Мен бірінші сабағымда критериалды бағалау парағы арқылы  бағаладым. Критерийлер арқылы оқушылар өздерінің мүмкіншіліктері  бойынша баға алып, біреуден ренжитіндей болғаны жоқ. Oқушы қасында отырған оқушыны  ғана бағалай алады. Бағалау арқылы оқытуды жақсарту бір қарағанда қарапайым болып көрінетін бес басты фактордан тұратындығын көрсетті: 1.Оқушылармен тиімді кері байланысты қамтамасыз ету. 2. Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді қатысуы. 3. Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқытуды өзгерту. 4. Бағалаудың  оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен қызығушылығына едәуір ықпал ететіндігін мойындау, бұл өз кезегінде білім алуға түбегейлі түрде ықпал етеді. 5. Оқушылардың өздерін-өздері бағалай алуы және өздерінің оқуын қалай жақсартуға болатындығын түсінудің қажеттілігі. Аталған модульдердің барлығы сабағымызда маңызды роль атқарады. Сабақта сәтсіз өткен жәйттері;  уақыттың  жетіспеушілігі, оқушылардың  абдырап сасқалақтауы,  алғашқы сабақта у- шудың  көп болуы, өзара қазақ тілінен бөлек өз өзбек тілдерін сөйлеп қойғандары орын алды. Әрі қарайғы  тізбектелген сабақтарда  алғашқы сабақта  кетірген кемшіліктерді  болдырмауға тырыстым.  Қорыта айтарым;  мектептегі тәжірибе  кезеңінде  жаңаша әдіс-тәсілдерді  кіріктіре  отырып өткен  сабағымда  біршама  нәтижеге қол  жеткіздім деп  айта алмаймын.  Өйткені  біршама уақытта  мен мықты,дарынды,білімді,білікті  етіп оқушыларды  дайындадым дей алмаймын. Oған  әлі  де көптеген жұмыстар орындауымыз керек.  Алайда біздің міндетіміз  қазіргі  таңда келер ұрпақты  бәсекеге  қабілетті, жан-жақты білімді етіп тәрбиелеу болып отыр.  Үшінші деңгейлі  курста алған  білімімді саралап, келешектегі  іс-тәжірибемде  сабақ беру  үрдісімді  дамыта отырып,  жаңаша  бағдарламада 7 модульді  кіріктіре  oтырып, оқушы  білімін шыңдауда  қарқынды түрде  жұмыс  жүргіземін  деп алдыма  мақсат, міндет қойдым.     Кембридждік оқыту  тәсілдерінің  теориялық негіздерін  оқи келе  олардың алға қойған  мақсаттарын  ұғындым.  Бұл мақсат сабақта   оқушының рөлі  зор екені, көп  жағдайда  оқушы өзі  жұмыс жасап сөйлейтінін   түсіндім. Мұнда  мұғалім аз  сөйлеп, тек  бағыт –бағдар бере отырып, жол  сілтеуші, кеңесші  ғана екен. Сoл оқушылар  берілген  тапсырмаға  өз  идеяларын қосады, жұппен, топпен  талқылайды, постерге неше түрлі  фантазиялары  арқылы  суреттер,  мәтіндер құрайды. Мен келешекте  енді өз  сабақтарымда  әдіс –тәсілдерді  жаңарта oтырып, әр  сабақты   қызығушылықпен өткізуді алдыма мақсат етемін. Сабақ барысында  берілген тапсырмаларды аяқсыз  қалдырмауға, сабақ барысында сәйкес стратегияларды дұрыс таңдауда ұтымды шешімдер қолданамын.Оқушылардың жеке қасиеттерін назарға алып ,жеке темперамент, мүмкіншіліктеріне назар аударуды басты міндет етіп аламын.

1.     Әріптестермен кеңесу.

Менің курсқа келудегі басты мақсатым өзім ұстаздық етіп, білім беріп отырған шәкірттерімнің бойына жаңа ақпараттық мәдениетті қалыптастыру болды. Мен осы бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде Сыңдарлы ( Кембридж) тәсілінің жеті модулінің әдіс-тәсілдерін меңгере келе, өзімнің ойымның жүзеге асқандығын байқадым. Бірінші «Бетпе-бет» кезеңінен кейін теорияны тәжірибемен ұштастыру мақсатында «Мектептегі тәжірибе» кезеңіне келдім. Мектеп тәжірибесінің алғашқы күнін, өзім қызмет ететін №113 Әл-Фараби атындағы жалпы орта мектебі болды. Мектебіме келіп, ең алғаш мектеп директорымен кездестім. Директорға өзімнің бірінші «Бетпе-бет» кезеңіндегі оқыған теориямды «Мектеп тәжірибесінде» іс-жүзінде қолданатындығым жөнінде айтып, сабақ бұрынғы сабақтарға қарағанда дауыстырақ болатынын да айтып өттім. Директор маған дейін осы курста оқып келгендердің сабақтарын көргенін, ол сабақтардың ұнағанын айтып, мектеп тарапынан еш кедергі болмайтынын ескертті.

Содан соң мен мектептегі әріптестеріммен кеңес ұйымдастырдым. Әріптестермен кеңесу барысында сыныптағы ынтымақтастық атмосферасы туралы айтып, өзіміз ынтымақтастық атмосферасын құрдық. Бұл әріптестерімнің көпшілігіне ұнады. Әр сабағымызды осылай бастасақ, мектебіміздегі оқушылардың бір- біріне деген көзқарастары бұдан да жақсарып, білімдері де көтерілетіні туралы айтып жатты. Бірақ,  кейбір әріптестеріміз әсіресе, физика,  математика,  химия пән мұғалімдері біздің іс-әрекеттерімізбен 50 пайыз келісе алмауы туралы айтып өтті. Себебі,  әдіс-тәсілдерге көбірек назар аударған кезде, білім сапасы төмендеп кетеді деп ойлар екен.  Ортада тартысу, пікірталастық талқыланды. Алдымен бір-біреуден әдіс-тәсіл енгізу, жайлап оқушылар бойына сіңіру арқылы білім сапасын түсіріп алмасқа болатынын айтып өттім.

Содан соң мен  оқытудағы басқару және көшбасшылықты негізге ала отырып, өзімнің бірінші «Бетпе- бет» кезеңінде  үйренген әдіс-тәсілдерімді ортаға салдым. Сыңдарлы оқыту ( Кембридж) тәсілінің жеті модулі бойынша жеке-жеке тоқталып өттім. Бәсекеге қабілетті елге айналуымыз үшін барлық мұғалімдер үш айлық курсқа барып, жаңа әдіс-тәсілдерді толық меңгеріп, оқушыларға сапалы білім мен ақпараттық сауаттылықты беруіміз керектігін айтып өттім. Ол үшін алдымен барлық мұғалімдер ақпараттық-коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатындығын білуіміз керек. Дәл қазіргі уақытта білім беру саласында біздің тек қана оқулықпен ғана шектеліп отырғандығымыз қазіргі заман талабын қанағаттандырмайтындығын ерекше айтып өттім.

Сіз кіммен кеңестіңіз?	Сіз қандай мәселелер жөнінде кеңестіңіз?	Сіздің жоспарыңызға бұл кеңестер қалай әсер етті?
Мектеп директоры	Мұғалім көзқарастары туралы қандай пікірлер қалыптасқаны туралы сөйлестік.	Әріптестердің кеңестері ескі қалған көзқарастарды өзгеруіне әсер етті
Мектеп директорының орынбасары	Тізбектелген сабақтар барысында жасалатын тапсырмалар бланкі: Орта мерзімді жоспар мен қысқа мерзімді жоспар . Ынтымақтастық атмосферасын құру	Инклюзивті оқытуды қамту мақсатында тапсырмалар деңгейлеп, түрлі әдіс-тәсілдерден пайдаланып, жоспар құру қамтылды.Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруды омж және қмж-ға ендіру жолдары айқындалды,ойын үлгілері жоспарланды.
Осы бағдарламаның басқа тыңдаушылары	Сабақтың негізгі құрылымы мен қолданылатын әдіс-тәсілдер, оқытудың формалары, ойындар, бағалау критерийлері	1.     Сабақтың құрылымына әр сабақтың тақырыбы мен мақсатына сай ұйымдастырылды 2.     Оқытудың формаларының және әдіс-тәсілдердің тиімділігін бақылау және салыстырылды
5- “А”   сынып жетекшісі,	Жекелеген оқушыларға мінездеме беру мен бақылау	Таңдалған үш оқушы жөніндегі  мінездемесі алынды, олардың өмірлік көзқарастары және отбасы жағдайлары, тәрбиесі жайлы ақпараттармен толықтырылды
Физика, математка, химия пән бірлестік жетекшілері

2. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

Сыныптағы бірлескен жұмыс оқытылатын пәннің мағынасын берумен ғана шектелместен, мұғалімнің ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруы, шәкірттерді жан дүниесін түсініп, оларды жақсы көре білуін, оқушы мұғалімді жақсы көріп,  құрметтей алуын қамтамасыз  етуіне бағытталған болуы керек. Сабақ беріп жүрген оқушыларымыз мектепке келген күнімізден қуана қарсы алды. Тәжірибелік сабақтарымызды бастамас бұрын сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыруды болжамға алып, сыныпқа кірдім. Олар мені көріп қатты қуанып кетті. Оқушылар мені, мен оларды сағынып кеткен екенбіз, әңгімеміз бітпей де  қалды. Кейін мен оларға оқу жайында қысқаша айтып өттім. Сауалнамалар таратып, жауаптарын алғаннан кейін, ата-аналарына арналған сауалнаманы да үйлеріне беріп жібердім. Негізгі сауалнамаға аты –жөндері толық болмаса да,  болатынын ұсындым. Бірақ шындықты жазуларын сұрадым.  Ата-аналарына эксперимент сабақтар жүргізу, бейне таспаға түсіруге, сурет алуға қарсы емес екендіктері туралы сауалнамалар бердім. Ондағы сұрақтардан баласының қабілеттері, оның қиындықтарға төзімділігі, өз бетінше әрекет етулері, бағалаудағы  өзгерістерге де мән беруді жөн көрдім. Жалпы сыныптағы оқушыларымның ортақ қасиеттері өте көп. Біз сабақты екі топқа бөліп өткендігімізден, өз тобымның оқушыларын информатика ханасына алып шығып кеттім. Сыныпта мен оларға Бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде үйренген әдіс-тәсілдерім арқылы  ынтымақтастық   атмосфера қалыптастыруды үйреттім. Ынтықмақтастық атмосфераны қалыптастыруды «Сенім ағашы»нан пайдаландым. Сенім ағашына мектепке қандай мақсатпен келетіндерін, бір-бірімен жұмыс жасағанда өздерін қалай сезінетіндері туралы стикерге жазғызып ілгіздім. Оқушылардың түсінбегені де болды. Жазбағаны да болды. Жалпы сыныптағы оқушыларымның ортақ қасиеттері өте көп. Сондықтан да ынтымақтастық ортаны қалыптастыру онша қиынға соқпады.  Осыдан бастап сабақтарымызда қалай топтарға бөлініп жұмыс жасауымыз, топ ережесін ортада талқылап, бірге жазып оған бағынатындығымыз туралы келісіп алдық. Оларға мен, ынтымақтастық атмосфера қалыптастыру мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты жақсартуын айтып түсіндірдім. В деңгендегі таңдап алған оқушымда бағаға қызғаныштық па, немесе өзін жоғары бағалауы ма ,сал келіспеушіліктер тудыратын еді. Ендігі топтық, ынтымақтастық жұмысты жүргізумен топта, сыныпта  бір- бірімен жұмыс жасағанда олардағы келіспеушілік жойылғандай. Келесі күні сыныптағы оқушыларда   ынтымақтастық атмосфераны шеңбер етіп,  доп арқылы бір-біріне жылы лебіздерін білдіруден бастадым.

Олар бірінші күнге қарағанда, сабаққа деген қызығушылығы шамалы ояна бастады. Екінші күні оларды топтастырып көру мақсатында, төрт мезгіл арқылы шағын топ құрдық. Топта сабақтың тақырыбы жайлы емес, төрт мезгіл туралы ауызша сұрақ-жауап өткіздім. Кейін оқушылар өздері бір-біріне мезгіл жайлы сұрақтар қойды. Олардың қойған сұрақтарын толығымен дұрыс деп айталмаймын, бірақ оны мен дұрыстап түрдім. Мен оларға әрбір топ өзінің топ атауларына постер жасауын айттым. Олар постерді топпен келісіп жасауы керектігін ескердім. Постер жасауға уақыт беріп, сол уақытта бітіріп, қорғау керектігін де айтып түсіндірдім.          

3.  Оқушыларға сұрақ қою және олардың жауаптарына қарай әрекет ету.

Бұл модель әңгімеге сыныпта бастама жасайтын және де оны бақылап  отыратын адам мұғалім болатын жағдайларды көрсетеді. (Мерсер, 1995) Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, сұрақ дұрыс қойылған жағдайда оқытудың тиімді құралына айналады және де,  оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады. Өмір керуенінде оқушы болсын,  не  ересек адам болсын сұрақ қойған кезде дұрыс қойуы  керек . Анық мақсаттар,  көзделген мағыналы сұрақ қою, сұраққа дұрыс жауап алмаған кезде,  кімнің де болса жанын ауырытып алмай  әңгімені жалғастыру адамилық,  имандылықтың негізгі қағидаттары. Осыдан келіп шығып, сабақ та өмірдің бір бөлігі болғандықтан, дұрыс сұрақ қойып, дұрыс жауап беру,  біз мұғалімдердің негізгі шеберліктеріміздің бір бөлігі болып есептеледі. Тізбектелген сабақтар барысында сұрақтар ашық түрде де, жабық түрде де,  беріледі. Сабақтардың басым бөлігінде зымыран сұрақтар, ауызша сұрақтар қойылады. Қойылған сұрақтар көбінесе, сыни тұрғысынан ойлануға дағдыландыру болып табылады. Топбасшылық атқарған оқушы да, осы сұрақтарға ұқсас сұрақтар қойды. «Үш қадам» әдісін пайдаланғанда да, оқушы мен айтқанымдай жоқ сенің жауабың қате деген сөздерді айтудан аулақ болды. Сұрақтар қолданған кезде, сабақтан тыс сұрақтар оқушылардың қызығушылықтарын тағыда нығайту мақсатында қойылды.Мүмкіндігінше өмірмен байланыстыруға әрекет еттім. Мысалы:  Сен осы жағдайда не істейсің? Сен қандай түсті жақсы көресің? Сенің қандай мақсаттарың бар? Деген сияқты сұрақтар беру арқылы оқушы ынтысын көтеріп отырдым. Себебі, адам қанша рет өзі туралы айтқан сайын ашыла түседі. Ашық адамның қызығып айтатын пікірі де дами бастайды. Сондай оқушылардың сыни тұрғыдан ойлануы да дамиды. Оқушыларды қате жауап берген жағдайда, түзу жауапқа итермелеп,  мысалдар арқылы жауаптарын түзетуге немесе басқа дұрыс жауап берген оқушының жауабын мысалға ала көрсету арқылы оқушыға түсінік беріп отырдым. Оқушыға осындай қолдау арқылы оқуына әсер етуіне әрекет еттім деп ойлаймын. Менің ойымша,  оқушы қашан еркін пікірін қысылмай айтады, сол кезде оның жадысында берген жауабы арқылы өтілген тақырып, оның жеке қызығушылықтарына байланысты сұрақтар арқылы қалып оқудағы жетістіктері дамиды деп ойлаймын. Мен осыған байланыты сабақтарымды негізгі бөлігінде «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер»дегі диалогтық оқыту  және сын тұрғысынан ойлау әдістерін кеңінен пайдаландым деп ойлаймын. Критериалды бағалауды тек қана бірінші сабағымда пайдалансам,  басқа сабақтарымда оқу үшін бағалау, топтық бағалау әдіс-тәсілдерінен пайдаландым. Бұл әдістер оқушылардың жауапкершілігін арттырып отырады. Диалогтық  әдіс  зымыран сұрақтар арқылы жүзеге асты.

4. Түсіну дәрежесін бағалау.

Менің ойымша осы курсқа дейін мұғаліммен оқушының қарым-қатынасын мұғалім-оқытушы, баланы-оқушы ретінде түсініп келдім. Ал, бұл курстың негізгі идеаларының бірі мұғалім де, оқушы да,  үйренуші тараптар екенін ұқтым.  Және де, бұл курстың идеасы мұғалім дайын біліммен идеаларды ұсыну емес, оқушылардың өздерінің біліммен идеалар құруы болып табылады. Бірінші «Бетпе-бет» кезінде мен жаңа тәсілдерді көріп үйреніп, тәжірибеге мектепке келдім. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою арқылы бағалайды.  Бағалау  одан  әрі оқушыны  даму  үшін ітермелейтін,  оларға  сабаққа  болған  қызығушылықтарын арттыратын күш-жігер.  Сол  сияқты,  мен де формативты  бағалаудың  түрлерінен пайдаланып отырдым. Сабақтардағы  бағалаудың негізгі мақсаты,  мен үшін,  бағалаудың әдістемесін білуге тиісті екенмін. Ал енді мектептегі тәжрібе кезінде бір сабақ үшін пән бойынша,  тақырып тұжырымдамасын оқушылардың түсінуін  бағалауды жоспарладым. Әр сабақтың жоспарында мен сабақтың әр кезеңіде сұрақ қою арқылы оқушыларды бағалап отырдым. Кіріспе бөлімінде мен «Зымыран сұрақтар»  немесе  «миға шабу» және «өрмешек төрі» тағы «айнылмалы бекет» стратегиясыдан пайдаланып откен сабақтарды қалай түсінгенін біліп үй тапсырмасын сұрап бағаладым.Бағалауда смайликтер ,жұлдызшалар тағы  геометрик фигуралардан пайдаландым. 

Негізгі бөлімде яғны жаңа материалдың таныстырылымыда мен «уақыт шеңбері», «жұптық жұмыс», «тыңдап отырған үштік» , «мазайка» т.б. әдістерінен пайдаланып оқушыларды бағалап отырдым Жаңа материалды қолдануда  да оқушыларды түрлі тәсілдер арқылы бағалап отырдым.Қорытынды болімінде оқушыларға сұрақтар қою арқылы диолог құ

растырып  бір-бірін бағалау әдісінен пайдаландым.Оқушылар сабақта бір-

бірін бағалаған кезде қалай баға қою керектігін нағыз  дұрыс  жауап    алуды үйренеді .Сабақда оқушыларды ауызша бағалау ,марапаттау сияқты бағалау  оның  көңіл-күйін көтереді.Сабақ барысында оқушыларды бағалағанда  оларға көпіршелер сияқты алға жілжуы үшін сұрақтар қоюға болалы екенін түсініп менде солай істедім.Оқушыларды бағалап отырып мен олар арсында ынтымақтастық ,бір-біріне болған сезімін ,яғны құрметтеу ұғымын пайда болғанын түсіндңм.Еркін сөйлеп айтқан өйын жеткізуын ,есеп шығарған кезде сөйлеу арқылы талқылауға болады .Баға  қойған кезде менде оқушылармен бірге талқылп ,содан әрі ортақ шешім қабылдаға көмектесемін. Мен сабағымда есеп шығарған кезде немесе топпен ортақ шешім  қабылдаған кезде жүптасып ,топпен жұмыс болған жағдайда топтар бір-бірімен ауысып ортақ шешім қабылдауы дұрыс  болуын түсіндім. Сыни тұрғыдан ойлауды дамытуға арналған жұптық әңгіме;Оқушыларды сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға арналған жұпты

5 Сын тұрғысынан ойлауды  дамытуға арналған жұптық әңгіме.

Мен бірінші сабағымда сын тұрғысынан ойлануға баса назар аудардым. Себебі,  әр адамзаттың сыни ойлануы дамыған болса,  алға ұмтылуы, өзі үшін өзі тағдыр қиындықтарын шеше алуы, бір жұмыстың басын ұстай алуы дамиды. Шын адамилық сын тұрғысынан ойлаудан басталады. Мен де сол үшін жақсы көріп, мейірімімді төгіп келе жатқан шәкірттеріме сын тұрғысынан ойлау дағдыларының қалыптасуына өз үлесімді қосқым келеді. Сабағымда «Буын және оның түрлері » тақырыбын алдым. Менің  ойымша,  сабақтың яғни қазақ тілінің нағыз мамандары болмаса да, өмірге байланысты ойлары дамиды деп ойлаймын. Себебі, мен оларға сұрақ қойған кезде, оқушыларымның көзінен ойлану сияқты қасиеттер дамып жатқанын сезіндім. Бірақ, мен екі оқушыны ғана әңгімелетіп қана қоймай, топпен топ басшыларымен бірге жұмыс жасатқыздым. Қойылған сұрақтар негізі сын тұрғысынан ойлауды дамытуға қаратылды. Мысалы: «Үш қадам», «Белгісіз басшы» т. б әдісін пайдаланғанда, сын тұрғысынан ойланып, кейін жауап беріп отырды. Жалпы сын тұрғысынан ойлау үшін таңдалған сұрақтар еш қайсы оқушымды ойлантырмай қоймады деген ойдамын. Себебі С деңгейдегі оқушым да, өз жауабын айтып қалуға үлгерді. Жұптардың жауаптарын анықтауым қиын болды, себебі, оқушылар жалпы бірі-бірінен алған жауаптары мен пікірлерін айтып отырды. Топтарда айырмашылықтың болғаны, оларда бір топ ақиқатқа жақын болса, екінші топ сал қиялға беріле жауап берсе, үшінші топ мүлде басқа жаққа сүйреліп, сұраққа сұрақ қойып отырды. Менің ойымша, оқушылар құрдастарының пікірлерін толық тыңдай алмады себебі, оқушыларға өздерінің пікірлері маңызды болды. Оқушылар өздерінің сыни тұрғысынан ойлай алуларын көрсетті. Мені таң қалдырған жағдай оқушыларым бір-бірін қате берген жауаптартарына олай емес, былай деп дұрыстап тұрғаны болды. Оқушылар осындай ойлану арқылы сабақты түсіне жатса, келешекке де, өздеріне де, пайдасы мол азамат болатындығына сенімдімін.

6. Өзін-өзі реттеу.

Балаларды өз материалдарын таңдауға және қаншалықты қызықтырса, онымен соншалықты ұзақ жұмыс істеуге итермеледі.

( Мария Ментоссори)

Мен бұл зерттеуге А деңгейдегі менен с деңгейдегі оқушыларымды таңдап ала салдым. Себебі А деңгейдегі оқушымнің өзін-өзі реттеуініің қалай дамытанын,ал С деңдейдегі оқушымда өзін-өзі реттеуге ынтасы осы уақытқа дейін қалыптаспағандықтан, осы оқушымның өзін-өзі реттеуін нығайюын көргім келді.

Оқытудың дербестігі туралы тұжырымдар	А оқушы ( А деңгейдегі оқушым)	Б оқушы ( С деңгейдегі оқушым)	Сіздің қадағалағаныңыздың дәлелі.
Тәртіпті, реттілікті сақтай отырып,әңгімеге өз бетімен кіріседі	Ия	Ия	Сабақ барысында А деңгейлі оқушы да с деңгейлі оқушыда тіртіппен жауап береді.
Жоспарланған тапсырма туралы өз ойын айта алады.	Ия	Ия	Өз ойын айта алады , бірақ С деңгейдегі оқушы бір екі сұрақтан кейін немесе сал уақыттан кейін жауа береді.
Ұяң, білгенін сол мезетте айта алмауы.	Жоқ	Ия	А деңгейдегі оқушы тез жауап береді тапсырманы ашықтықпен айтады, С деңгейдегі оқушым қысылып, ойланып жауап беріп, тапсырма орындауы да баяу.
Шапшаң тапсырмаға сол мезетте жауап бере алады	Ия	Жоқ	А деңгейдегі оқушым шапшаң постер жасап ,қорғау басшылық жасау ды орындайды.С деңгейдегі оқушым постер қорғағанда  60 пайыз А деңгейге қарағанда аз сөйлейді.

Оқушылардың өзінөзі реттеуіне оларға болған сенім жеке жауапкершілік арту сияқты тапсырмалар арқылы дамиды деп ойлаймын. С деңгейдегі оқушымның постер қорғату секілді жауапкершілік жүктеген кезде біраз өзін жоғалтсада постер қорғай алуы оның өзін-қзі реттеп, сезімдерін жеңіп батылдықты қолға ала алғаны суреттерден дәлел.

7. Бірлескен оқу; дарынды және талантты оқушылар

Мен тізбектелген сабақтар барысында үш оқушыны назарға ерекше алып , деңгейлерін қадағлап, дарындылық қасиеттерін байқауға алуды мақсат етіп алдым.Үш деңгейдегі,яғни А,В, С, деңгейлі оқушы деп таңдап алдым. А-деңгейлі оқушы жоғары деңгей, В- орта деңгей,С- төмен деңгейлі оқушы деп таңдап алдым. Топтарға енгізген кезде таңдап алған оқушыларға өздерінің талпыныстарына байланысты топтық мүшелерге дайындадым. Мысалы а- деңгейдегі оқушым топ басшысы болып, сайланды, В деңгейдегі оқушым да топ басшы болуға ынтасы жоғары болғандықтан басқа топта топбасшы болды. С деңгейдегі оқушым бақылаушылық мүше болып сайланды.

А деңгейлі оқушым сангвиник темперамент тип иесі ашық , сұрақтарға еркін жауап береді,.

8. Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

А деңгейлі оқушым сангвиник темперамент тип иесі ашық , сұрақтарға еркін жауап береді,басшылық  қабілеті бар ,терең ойлау , асығыс шешім қабылдамайтын, байыппен жұмыс жасап ,соңына дейін жеткізуге қабілеті дамыған.

В деңгейдегі оқушым холерик темперамент тип иесі .Шапшаң әрекеттері тез, жауаптар дұрыс немесе дұрыс еместігін ойланмай сол мезетте жауап бере алатын , тез ренжігіш, тез ашудан жазылатын, бір уақыттың ішінде бір- екі атқаруға икемі бар, бірақ бастаған жұмысына бағыт-бағдар беріп тұрылмаса тастап кете салуға бейім оқушы.

С деңгейдегі оқушым мелонхолик темперамент тип иесі. Әрекеттері баяу,жай сөйлейтін, тез жауап бере алмайтын, тұйық, біліп тұрсада жауап беруге қиналатын, қате болып қалса қайтем деп қысылатын, тез ренжігіш, көп уақыт реніштен құтылалмайтын , бірақ сабырында шек жоқ , ұстанымды оқушы. Бұл оқушы дизайнерлік кәсібіне қызығады,мойыншақтармен жұмыс істеуді, тігін тігуді жақсы көреді.

Мен бірінші сабағымда сын тұрғысынан ойлантуға баса назар аудардым. Себебі әр адамзаттың сыни ойлануы дамыған болса ,алға ұмтылуы ,өзі үшін өзі тағдыр қиындықтарын шеше алуы, бір жұмыстың басын ұстай алуы дамиды. Шын адамийлық сын тұрғысынан ойлаудан басталады. Мен де сол үшін жақсы көріп, мейірімімді төгіп келе жатқан шәкірттеріме сын тұрғысынан ойлау дағдыларының қалыптасуын өте үлесімді қосқым келеді. Сабағымда «Етістіктің шақтары » тақырыбын алдым. Менің  ойымша сабақтың ,яғни қазақ тілінің нағыз мамандары болмасада, өмірге байланысты ойлары дамыды деп ойлаймын. Себебі «Қыран тағдыры » бейне таспасын қойған кезде, оқушыларымның көзінен мұң,жанашырлық, аяныш, ойлану сияқты қасиеттер дамып жатқанын сезіндім. Бірақ мен екі оқушыны ғана әңгімелетіп қана қоймай, топпен топ басшыларымен бірге жұмыс жасатқыздым. Қойылған сұрақтар негізі сын тұрғысынан ойлауды дамытуға қаратылды. Мысалы; қыран тағдырында қыранның басын хан шаптырды, қыранның өмірін сақтап қалған кемпірдің қолында шаптырды.Неге осылай болды? Басқаша қалай әстеуге болатын еді? Деген сияқты сұрақтарды қойып отырдым. Сұрақтардың басым болігінде топбас Жалпы сын тұрғысынан ойлау үшін таңдалған бейне таспа еш қайсы оқушымды ойлантпай қоймады деген ойдамын. Себебі С деңгейдегі оқушымда өз пікірін айтып қалуға үлгерді. Оның ойынша Хан сол мезетте ашудан өзін тоқтата алуы керек еді. Осы жауабымен оқушым мені де ойландыруға шақырды. Жұптардың жауаптарын анықтауым қиын болды себебі оқушылар жалпы бірі бірінен ала жауаптары мен пікірлер айтып отырды.Топтарда айырмашылықтың болғаны, оларда бір топ ақиқатқа жақын болса ,екінші топ сал қиялға беріле жауа берсе ,үшінші топ мүлде басқа жаққа сүйрелеп,сұраққа сұрақ қойып отырды. Бейне таспа жалғасы қойылғанда сұрақтарына жауап алып тыныштала берді. Менің ойымша оқушылар құрдастарының пікірлерін толық тыңдай алмады себебі, оқушыларға өздерінің пікірлері маңызды болды.Оқушылар өздерінің сыни тұрғысынан ойлай алуларын көрсетті. Мені таң қалдырған жауаптар мен олай істемес едім, мен хан болсам осыншама қатыгез болмас едім деген жауаптар болды. Оқушылардың басым қысмы кемпірге ашуланғандарға қарсылық танытты. Сабақтың негізгі бөлігі етістіктің шақтарына сөйлемдерді ажыратуға келгенде оқушылар тынышталыа алды.Қыран тағдыры қызу әңгіме жүргізілуіне мен өзім де қызыға , ойлана қарадым. Себебі оқушыларды соншама оқиға толғандырып ,әсер еткендігі маған да ұнады. Оқушылар осындай ойлану арқылы сабақты түсіне жатса, келешекке де, өздеріне де пайдасы мол азамат болатындығына сенімдімін.шыларым тартысу жүргізді