"Туган телем-иркә гөлем." (дәрестән тыш чара)

Лаеш районы 25 нче Октябрь урта мәктәбенең

татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гаязова И.Ш.

Тема: “Туган телем – иркә гөлем”.

(Халыкара туган тел көненә багышлана)

Максатлар: Укучыларда ана телләренә һәм башка телләргә карата кызыксыну һәм хөрмәт тәрбияләү; укучыларның фикерләү, иҗади сәләтләрен үстерү; туган телебезнең матурлыгын, гүзәллеген тоярга өйрәтү.

Җиһазлау: мультимедиа слайдлары, “Туган илем – туган анам”, “Теле барның – иле бар”, “Иң татлы тел – туган тел” плакатлары, шигырьләр, мәкаль – әйтемнәр китаплары.

Катнашалар: 5-9 нчы сыйныф укучылары, укытучылар.

“Туган тел” көе яңгырап тора. “Туган илем – туган анам”, “Теле барның – иле бар”, “Иң татлы тел – туган тел” плакатлары эленгән.

Алып баручы. Бүген – 21 нче февраль. Һәр милләт, һәр халык өчен бәйрәм көн - Халыкара туган тел көне. Бу хәл Пакистанда 1952 нче елның 21 нче февралендә була. Бангл теленә дәүләт статусы бирүне таләп итеп чыгыш ясаган биш студент үтерелә. Шушы вакыйгадан соң 47 ел үткәч, 1999 нчы елда, 21 нче февраль Бангладеш тәкъдиме белән, ЮНЕСКО тарафыннан Халыкара туган тел көне дип игълан ителә.

Бүген дөнья халыклары 6 мең телдә сөйләшә. Шуның яртысы диярлек юкка чыгу куркынычы астында тора. Гомумән, соңгы өч гасыр аралыгында күп телләрнең акрынлап бетә баруы күзәтелә.

Һәркем өчен дөньядагы барлык телләр арасында иң кадерлесе- тәүге кабат сөйләшә башлаган ана теле. Бу - безнең балачагыбыз, гаиләбез, җәмгыятьтәге беренче тапкыр аралашуыбыз теле. Халыкара туган тел көнендә барлык телләр дә тигез дип таныла, чөнки аларның һәркайсы кеше язмышы өчен җавап бирә, һәркайсы табигый мирас булып тора һәм без аны, һичшиксез, сакларга тиешбез.

Слайд Туган тел – иң матур тел,

Туган тел – иң тәмле тел.

Тәмле дип, телең йотма –

Туган телне онытма!

(Ш. Галиев)

Татарча да яхшы бел,

Урысча да яхшы бел.

Икесе дә безнең өчен

Иң кирәкле, затлы тел.

(Ш. Маннур)

Алып баручы. Исәнмесез, укучылар, хөрмәтле жюри. Бүген без “Туган телем – иркә гөлем” дип аталган кичәгә җыелдык.

Слайд “Ананың балага биргән бүләге – тел”.

“И туган тел, и матур тел,

Алып баручы. Әткәм-әнкәмнең теле...” – дигән бөек Тукаебыз, һәм ул мең тапкыр хаклы. Чөнки кечкенәдән өйрәтелгән туган тел халык йөрәген шигърият белән генә сугарып калмый, аның күңелендә милли горурлык хисләре дә уята, ата-бабаларыбыз теленнән рухи ләззәт алу мөмкинлеге бирә.

Алып баручы. Укучылар, мин хәзер сезгә берничә сорау биреп үтәм. Әйтегез әле, нәрсә ул Туган тел?

Укучылар. Һәркем өчен дә газиз сүз бу. Иң кадерле “әти”, “әни”, “әби”, “бабай” сүзләрен туган телебездә әйтәбез. Туган телебезнең, торган җиребезнең кадерле булуын без иң элек туган тел аша тоябыз. Бу туган телебезне хөрмәт итәргә, яратырга тиешбез. Тел – кешеләрнең аралашуы өчен бик әһәмиятле чара.

Алып баручы. Сез ничә телдә сөйләшә беләсез?

Укучылар. Ике телдә.

Алып баручы. Татарстанда дәүләт телләре булып кайсы телләр санала?

Укучылар. Рус һәм татар телләре.

Алып баручы. Хәзер һәм команданың да исемнәре белән танышыйк.

Беренче команда: Тапкырлар.

Икенче команда: Зирәкләр. (Девизлары, исемнәре белән таныштыралар).

Укучылар. Хәзер ярышны башлыйбыз.

Беренче конкурс. Һәрбер командага да ребуслар бирелә, җавапларын табарга.

Свет + ын = дрова мак + тәп = школа

Ба + вода = поле ветер + әк = ягода

Озеро + мак =одежда музыка + мә = лодка

Снег + га = ворона письмо + а = ошибка

Весна + ды = писал к + дом = музыка

Волк + к = шапка Т + 40 = переулок

(Жюри бәя бирә)

Икенче конкурс.

Алып баручы. Мин табышмак әйтәм, җавабы сездән. Һәр командага да берәр табышмак.

1. Көйдергән дә ул,

Сөйдергән дә ул,

Иң ачы да ул,

Иң татлы да ул.

Ул нәрсә?

Җавап: тел.

2. Ул – кирәк икән Римгә дә илтә.

Җавап: тел.

(Жюри бәя бирә)

Өченче конкурс.

Алып баручы. Халкыбыз элек-электән тапкыр, зирәк булган. Телебез турында бик күп мәкальләр бар. Хәзер, сезнең белән, бер уен уйнап алабыз. Мин мәкальләрнең башын, ә сез ахырын әйтеп бетерергә тиешсез. Мәкальләр һәр командага да чиратлап әйтелә.

Телләр белгән – ... (илләр белгән.)

Яхшы тел – яз кебек, ... (яман тел – көз кебек.)

Туган илем – ... (туган анам.)

Аз сөйлә – ... (күп эшлә.)

Иле барның – ... (теле бар.)

Теле барның – ... (юлы бар.)

Тел күрке – ... (сүз.)

Акылы кысканың ... (теле озын.)

Сөйдергән дә тел, (биздергән дә тел.)

(Жюри бәя бирә)

Дүртенче конкурс.

Алып баручы. Бирелгән сүзләрнең хәрефләреннән яңа сүзләр ясап язарга.

1 нче командага. Азат – таза, таш – шат, агач - , ирек - , чак - , кич - .

2 нче командага. Атна – тана, арка – кара, идән - , кое - , кия - , бара - , төс - .

Бишенче конкурс. “Сүз эчендә сүз”.

Алып баручы. Бу сүзләр эчендә нинди сүзләр яшеренгән.

Маймыл, малай, максат, маҗара, мактанчык, мирас, мичкә, мияулау, мисал.

Бишенче конкурс. “Н” хәрефенә хикәя.

Алып баручы. Ике төркем “Н” хәрефенә башланган сүзләр белән генә хикәя яза. Кемнең хикәясе озын, эчтәлекле, әдәпле, матур – шул төркем җиңүче була.

Алып баручы. Хәзер тактага ясалган ребусны чишәбез. Дөрес чишсәгез, татар халкының сүз турында мәкале килеп чыгар. Башладык!

Ә, Ә , ,–

1 5

,,

43

“Әйткән сүз – аткан ук”.

Алып баручы. Мәкальдә әйтелгәнчә, кеше рәнҗетерлек сүзләр сөйләмәскә, уйлап кына сөйләшергә кирәк. Тәмле телле укучылар булыйк. Сез дә минем белән килешәсездер.

Алып баручы. Хәзер кроссворд чишәбез. Тактага карагыз.

1. Әдәп башы - ...

2. Аккош ясалышы ягыннан нинди сүз?

3. “Әбүгалисина” әсәренең авторы?

4. Татар теленең якын кардәше?

5. Тәмле тел таш яра, тәмсез тел баш яра мәкалендәге тәмле, тәмсез сүзләре нинди сүз төркеме?

1

Т

е

л

2

к

У

ш

м

а

3

К

а

ю

м

4

б

А

ш

к

о

р

т

5

с

ы

Й

ф

а

т

Алып баручы. Астан өскә нинди сүз килеп чыкты?

Укучылар. Тукай.

Алып баручы. Ә хәзер, әйдәгез бергәләп “Туган тел” җырын җырлыйбыз.

Димәк, укучылар, һәрбер кешенең дә туган теле бар, телебезне саклыйк, аның белән горурланыйк.

Укытучының йомгаклау сүзе. Кичә ахырына якынлашты. Барыгызга да бик зур рәхмәт! (Командаларны бүләкләү).