Учебно-методическое пособие элективного курса «Тыва дылдың чаа хевир-биле күрүне шылгалдазын дужаарынга белеткел»

Тайылбыр бижик.

1.       Курсту ==редириниё ужур-утказы.

«Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга белеткел» деп элективтиг курсту 9-ку класстыё ==реникчилерин К\р\нениё т\ёнел аттестациязынга белеткээр сорулгалыг тургускан.

Программа чылда 35 шакка планнаттынган, неделяда 1 шак эрттирер.

Программа к\р\не стандарттарыныё негелделеринге д\\шт\р кылдынган.

2.       Курсту ==редтириниё сорулгалары болгаш кылып чорудар ажылдары:

- ==реникчилерни тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга белеткээри;

- ==реникчилерниё «Синтаксис болгаш пунктуация», «Лексика болгаш фразеология», «Фонетика», «Морфология болгаш орфография» деп кзектерге алган билиглерин улам ханыладыр болгаш оларны т\ёнеп, катаптаары;

- тыва дылда орфографтыг д\р\мнерниё берге таварылгаларын ==редип, оларны шын тодарадып билир арга-мергежилин бедидер, словарь-биле ажылдап билиринге чаёчыктырар;

- домактарда бижик демдектерин салырыныё быжыг чаёчылдарын бээр;

- теория талазы-биле алган билиглеринге даянып, чаа хевир-биле шылгалданы дужаарынга белеткээн вариантылар-биле ажылдап ==ренири;

- ==реникчилерни боттары боданып ==рениринге чаёчыктырар.

3.       +=реникчилерниё шиёгээдип алыр кол-кол билиглери:

- ==реникчилерни боттары боданып, бот-башкарнып ажылдаарынга чаёчыктырар;

- шын бижилгениё берге таварылгалары таваржып турар черлерни тып, оларны шын тайылбырлап шыдаары;

Теория талазы-биле алган билиглерни практика кырынга ажыглап, тест-биле ажылдарны кылып шыдаары;

- терминнерни ажыглап, арга-методтарны, билиглерни шын ажыглаарынга бодун кижизидери;

- с=з\глелди кичээнгейлиг дыёнап, ооё кол утказын дамчыдып билири;

- с=з\глелде чаёгыс аймак кежиг\ннерни б=л\глеп, чаёгыс с=с-биле солуп, т\ёнээри.

- с=з\глелде ажыглавайн барып болур хире с=стерни, домактарны тып, оларны \нд\рери;

- с=з\глелде ийи-\ш аёгы домактарны чаёгыс уткаже киирери, оларны б=д\\нч\дери;

- х=й уткалыг с=стерниё лексиктиг утказын тывары, синонимниг, антонимниг одуругларны тургузуп, толарадып шыдаары;

- домактарда бижик демдектерин тыпкаш, оларны тайылбырлап билири;

- литературлуг дылдыё нормаларынга чаёчыктырары, с=с курлавырын байыдары;

- шылгалда \езинде ажылды кылырда, чарыгдаттынар \езин шын ажыглап билиринге чаёчыктырар.

Программаныё тургузуу

Ажылчын программа \ш кезектен тургустунган.

№	Элективтиг курстуё кезээ	Шагы		+=реникчиниё кылыр ажылдары
1	Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар.  Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн  вариантылар-биле таныштырар,  бланкыларны канчаар долдурарын ==редир.	1ш	Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар.  Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн  вариантылар-биле таныштырар,  бланкыларны канчаар долдурарын ==редир.	Чижек вариантылар-биле ажылдаар. Бланкыларны долдуруп ==ренир.
2	9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар.	1 ш	9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар.	Боттары т\ёнеп ажылдаар
1-ги кезек
3	1 онаалга (С1) кирип турар. Ук онаалгада дыңнааны сөзүглелге улуг эвес бижимел ажыл (кыска эдертиг) кирген. Кыска эдертигге бижиир сөзүглелди 2 катап дыңнаар. Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир.	9 ш	Бирги кезекте онаалга С1-ге хамаарышкан ажылдарны кылыр.	С=з\глелдер-биле ажыл.
2-ги кезек
4	3-кү кезек база-ла 2-ги кезекте сөзүглелден күүсеттинер. 3-кү кезекти күүседирде, ийи онаалганың (С2.1 болгаш С2.2) бирээзин шилип алгаш, делгереңгей бижимел харыы бээр. Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир.		3-кү кезек база-ла 2-ги кезекте сөзүглелден күүсеттинер. 3-кү кезекти күүседирде, ийи онаалганың (С2.1 болгаш С2.2) бирээзин шилип алгаш, делгереңгей бижимел харыы бээр. Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир.	Кыска чогаадыг бижиир негелделерни билип алыры, ону практикага ажыглаары
3-к\ кезек
5	2-ги кезек номчаан сөзүглелден күүсеттинер. Ында бердинген 6 онаалганың харыызын шын шилип тывар (А1 – А6) база 14 онаалгага кыска харыыларны боттары бээр (В1 – В14). А1 – А6 онаалгаларда 4 харыы вариантызы бердинген болур, оларның бирээзи шын, ынчангаш ону тодарадыр. Шын харыыны төгериктеп каар. Бир эвес шын эвес харыыны төгериктептер болза, чаңгыс шыйыг-биле шыйгаш, шын харыыны төгериктеп каар. В1-В14 онаалгаларга боттары кыска шын харыыны бээр. Ук харыыларны билдингир кылдыр бот-боттарындан биче сектер-биле аңгылап бижиир, бир эвес чазыптар болза, чаңгыс шыйыг-биле шыйгаш, чанынга шын харыызын демдеглеңер.		2-ги кезек номчаан сөзүглелден күүсеттинер. Ында бердинген 6 онаалганың харыызын шын шилип тывар (А1 – А6) база 14 онаалгага кыска харыыларны боттары бээр (В1 – В14).	С=з\глелдер-биле ажыл.

Кландарь-тематиктиг планнаашкын

№	Темазы	Шагы	Практиктиг кезээ	Бажыёга онаалга
1-ги кезек
1.	Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар.  Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн  вариантылар-биле таныштырар,  бланкыларны канчаар долдурарын ==редир.	1	Чижек вариантылар-биле ажылдаар
2.	9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар.	1	Чижек вариантылар-биле ажылдаар
3.	Тема 1. Онаалга С1. Кыска эдертиг-биле ажыл. Иштики темалар. С=з\глелдиё иштики темаларын тодарадып ==ренири.	1	+=реникчи с=з\глелдиё утказын, ооё иштики темаларын шын дамчыдары
4.	Тема 2. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелди абзацтарга чарары.	1	С=з\геледе абзацтарны сагып билири
5.	Тема 3. Онаалга С1. Кыска эдертиг. Кол с=з\глелди шын кызырарыныё аргалары.	1	Х=й аргаларны с=з\глелди кызырып дамчыдарынга ажыглааны
6.	Тема 4. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелде ажыглавайн барып болур хире с=стерни, домактарны тып, оларны \нд\рер. (отработка приема ИСКЛЮЧЕНИЕ).	1	С=з\глел-биле ажыл
7.	Тема 5. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелден чаёгыс аймак кежиг\ннерни б=л\глеп, чаёгыс с=с-биле солуп, т\ёнээри. (отработка приема ОБОБЩЕНИЕ).	1	С=з\глел-биле ажыл
8.	Тема 6. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелде ийи-\ш аёгы домактарны чаёгыс уткаже киирери, оларны б=д\\нч\дери. (отработка приема УПРОЩЕНИЕ).	1	С=з\глел-биле ажыл
9.	Тема 7. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелди кыскаладырыныё аргалары.	1	Иштики темаларны ажыглап тургаш, с=з\глелди кызырганы
10.	Тема 8. Онаалга С1. Эдертигни хынаары болгаш \нелээри.	1	С=з\глел-биле ажыл
11.	Тема 9. Онаалга С1. Кыска эдертиг «Буян-кежик».	1	С=з\глел-биле ажыл
3-к\ кезек
12.	Тема 10. С=з\глелдиё темазыныё сайгарылгазын кылган темага бижиттинген угаап бодаар чогаадыгны бижиириниё негелделери	1	С=з\глел-биле ажыл
13.	Тема 11. /з\нд\н\ё утказын билип турары, ооё сайгарылгазы	1	С=з\глел-биле ажыл
14.	Тема 12. /з\нд\н\ё утказын дамчыдарда, бадыткаар чижектерни шын киирери	1	С=з\глел-биле ажыл
15.	Тема 13. С=з\глелдиё харылзаалыг, долу болгаш дес-дараалашкаа	1	С=з\глел-биле ажыл
16.	Тема 14. Чогаадыгныё т\ёнелин шын \нд\р\п билири	1	Уругларныё бот ажылы
17.	Тема 15. Чогаадыг «Ава кижи ынакшылы кажан-даа эстип т=нмес»	1	Уругларныё бот ажылы