Қазақ
тілі, 10-сынып
Сабақ
тақырыбы: Кітаби тілдің жазбаша және ауызша нормалары
Сабақтың
мақсаты: Қазақ тілінің орфографиялық, орфоэпиялық заңдылықтары
туралы әңгімелеу. Әдеби тіл мен жазбаша мәтіннің байланысы туралы мәлімет.
Күтілетін
нәтиже:
Қазақ
тілінің орфографиялық нормалары, орфоэпиялық нормалары туралы біледі. Буын және
дыбыс үндестігін қайталайды. Күрделі сөздердің түрын қайталайды.
Қолданылатын
әдіс-тәсілдер
Топтық,
жұптық талқылаулар. Белсенді оқу әдісі. Жеке тапсырмалар.
АКТ
пайдалану, сын тұрғысынан ойлауға үйрету, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Сабақтың
өту барысы:
І
Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылардың
сабаққа қатысуын тексеру бойынша кезекшінің мәліметін тыңдау.
ІІ
Үй жұмысын тексеру:
-Кітаби
тіл дегеніміз не?(К.тіл –жазу дәстүрә арқылы белгілі жүйеге түскен)
-Кітаби
тілдің стилдік тармақатары туралы әңгімелеңдер.(Оның орныққан нормалары,
жанрлық тармақтары бар, қоғамдық қызметі әр алуан тіл)
-Стильдерге
түсінік беріңдер.
ІІІ Жаңа
сабақ:
Кітаби тілдің жазбаша нормалары:
|
Орфографиялық норма.
|
Сөздің
бірізді тәртіпке сай жазылуы. Буын, тіркес, дыбыс үндестігінің сақталып
жазылуы. Дыбыстарды қандай әріппен беруді, сөздердің оның бөлшектерін бірге,
бөлек немесе дефис арқылы жазуды, бас әріптерді қолдану тәртібін белгілейді.
|
Фонетикалық қағидат бойынша:
|
Естілуі
бойынша жазу дәстүрге айналған сөздер.
Мысалы: Амангелді,
Ботагөз, т.б.
Жалқы
есімдердің сыңарлары фонетикалық қағидат бойынша жазылады.
|
Тарихи-дәстүрлік қағидат бойынша:
|
Сөз
үйреншікті болып кеткен дағды бойынша жазылады.
Көп
жағдайда кірме сөздердің жазылу нормалары – мұнда буын үндестігіне бағынбай жасалған
сөздер.Мысалы: тарих, хикая, кино. Сонымен қатар ежелден келе жатқан тарихи
сөздердің өзіндік жазылу ерекшеліктері.
|
Айырым қағидат:
|
Сөздердің
айтылу ерекшелігіне сүйене отырып дұрыс жазу ережесі:
Қауіп –
қауып деп айтылады, хан- қан, өкімет- үкімет, шай-шәй деп
айтылады.
|
Кітаби тілдің ауызша
нормалары:
|
Орфоэпиялық
норма:
|
Сөздердің
дұрыс айтылу ережесі.
|
ІҮ. Тапсырмалар
(ЦОР)
Қолдану.
Тапсырма. Сөздерді
орфоэпиялық нормаға сәйкес жазу.
1. Орфографиялық
нормамен жазылған сөздерді қоржынға салу:
Дұрыс
|
Бұрыс
|
Жал-жая,
жалбыр-жалбыр, көз аларту, жалғыздан-жалғыз, екеу ара, екеуден-екеу, ежірею,
көз тігу, көзәйнек, сірке қышқылы, екіжүзділік, ылғида, сыр сымбат
|
Жал жая,
жалбыр жалбыр, көзаларту, жалғыздан жалғыз, екара, екеуден екеу, ежірейу,
көзтігу, көз әйнек, сынсағат, сыр-сымбат, ылғи да, сіркеқышқылы, екі жүзділік
|
2.Тақтамен жұмыс.
Оқушы тақтада
орындайды.
Орфоэпиялық норма
бойынша жазу:
Түнгі, қосшы,
жұмысшы, боз құнан, ақ жүрек, келе қалды, қалааралық, қара үйрек, ақ лақ.
Жазылған
соң, сөздер мен түбір мен қосымша аралығындағы үндестік түрлерін анықтау
тапсырылады.
2. Тапсырма.
Берілген
сөздерге –ға, ге,қа, ке, -лы, лі, ды, ді, ты, ті, -сы, сі, ы,і қосымшаларын
жалғап жазыңдар. Қосымшалардың
жалғану ерекшелігіне назар аударыңдар.
Абстрактіге, актіге, модельді, металл-металды, фактілер, дауысты.
3.Тапсырма.
Күрделі сөздердің
түрін ажырат. Дұрыс жаз.
Онсегіз, мұра
-жай, көрекөре, мысық құйрық, ауа-райы, төбетөбе, ағайынжұрт, өнер-жай, қара
қоңыр.
V. Тест тапсырамалары бойынша
сабақты бекіту:
1.Сөздердің
дыбыстық, лексика-грамматикалық қасиетіне байланысты ерекшеліктерін байқатып
тұратын ерекшелік:
А. Сөйлемді
сөйлемнен ажырату;
В.Тасымалдау
С.Тыныс
белгілерінің қойылуы
Д.Сөздердің
дыбысталуы
Е.Сөздердің дефис
арқылы тұлғалануы *
2.Қаһарлану
сөзі қай қағидат бойынша жазылған, белгілеңіз:
A.Қоғамдық B.Ассимиляциялық
C.Тарихи-дәстүрлік+ D.Фонетикалық
E.Орфоэпиялық
3.Фонеманың
дыбыстық қоршауға тәуелді түрленімдері таңбаланады. Қай қатарға тән,
белгілеңіз:
A.Қоғамдық қағидат B.Тарихи-дәстүрлі
қағидат
C.Орфоэпиялық
қағидат D.Ассимиляциялық қағидат
E.Фонетикалық
қағидат+
4.Астықжасартқыш.
Неше жағдайда тасымалданады.
A.7 B.4+ C.5 D.6 E.3
5.Тарихи-дәстүрлік
қағидат бойынша дұрыс жазылған қатар:
A.темір, киім B.Гауһар,
қаһарман+
C.Қасық, шеге D.Елубай,
Амантай
E.Қайың, терек
6.
Қаріп-ғаріп қай қағидат бойынша ажыратылады?
A.Орфографиялық B.Фонетикалық C.Диссимиляциялық
D.айырым қағидасы E.Қоғамдық
Үйге
тапсырма:
72-тапсырма. Емле ережелерін пайдалана отырып, сөздердің неге бөлек
жазылғандығын түсіндіріңдер.
73-тапсырма:
.Емле ережелерін пайдалана отырып, сөздердің неге бірге жазылғандығын
түсіндіріңдер.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.