Сабақтың
тақырыбы: Еліктеу сөздер. Еліктеуіш сөздер
Сабақтың
мақсаты: Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз туралы түсінік бере
отырып, өткен тақырыпппен байланыстыру
Дамытушылық:
Оқушылардың еліктеу сөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге, сөздік
қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру
Тәрбиелік:
Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке
дағдыландыру
Сабақтың барысы:
•
1.Ұйымдастыру
кезеңі
•
2.Үй
тапсырмасын тексеру
•
3.Үй
тапсырмасын қорыту
•
4.
Жаңа материалдарды түсіндіру
•
5.
Оқушыларды бағалау
•
6.Үйге
тпасырма беру
Жаңа материалдарды түсіндіру:
•
1.Еліктеу
сөздер – айналадағы әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына, қимыл әрекеттеріне
еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған сөздер.
•
Мысалы:
тырс
етті, былш етті, шорт сынды, дүңк етті, қолп ете қалды
т.б
•
Еліктеу
сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл
сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі дыбыстарынан есту арқылы және түрлі
қимылдарына еліктеуден туған. Мысалы олар: қаңғұр - күңгір, тасыр – тұсыр
бүгжең – бүгжең, далаң – дұлаң т.б. әр түрлі қимыл, іс - әрекетке, құбылысқа
еліктеуді білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады.
•
Еліктеу
сөздер мағынасына қарай, айналадағы әр түрлі дыбысқа, жеке қимылға, іс -
әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш
сөздер болып екіге бөлінеді
•
Табиғаттағы
заттардың қозғалуы, бір – бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл,
әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Сол дыбыстарға еліктеу
арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады.
•
Еліктеуіш
сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайдакөмекші етістікпен
тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді. Мысалы:
Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті т.б.
•
Мысалы:
Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайнап. (Жамбыл) Ырғалып қарға қарқ етті,
ірмішік жерге салп етті. (Абай)
•
Еліктеуіш
сөздер көбінесе көмекші етістікпен ( көбінесе ет көмекші етістігімен)
тіркесіп жұмсалады. Мысалы: сарт етті, қыңқ етпеді, саңқ етті, топ етті т.б.
2. Бейнелеуіш сөздер
•
Табиғаттағы
заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер.
•
Мысалы:
Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә» деуге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт
қарады. (Сәбит Мұқанов)
•
Берілген
мысалдардағы кілт сөзі бірден, тез тоқтауды, жалт сөзі шапшаң
бұрылып қарауды білдіріп тұр.
•
Бейнелеуіш
сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп
жұмсалады. Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті, ербең етті қайқаң
етті, сылаң етіп шыға келді, тыржың етті т.б. ейнелеуіш сөздер қайталанып,
қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалт – жұлт, маң –
маң, Бүгжең – бүгжең жүрді, қиқаң – қиқаң етті т.б.
І. «Кім тапқыр, кім білгіш ?»
•
1.
Есіме мұғалім айтқанда ғана түсіп, бүйірімнің түп жағы қып ете қалды. 2.Азиат!
– деп шарт еткізіп, Еламанды жағыан тартып жіберді.3. «Қара Көже» дегендерге
«әу» деп жалт қарайтын болдым.4. Бермесеңіз, қойыңыз, - дедім де жалт бұрылып,
есікті бар күшіммен тарс жауып, жөнеле бердім. 5. Балалар ананы – мынаны сұрап,
азан – қазан болып жатқанда мен ләм деместен сақ еткізіп, ақшаны сатушының
қолына ұстата салдым.6.Ақша маңдайлы, кең сұлу жүді Үмітей ашық үнмен сыңқ –
сыңқ етіп, үй ішіне естірте күлді.
ІІ. «Артық білім кітапта»
•
300
– жаттығу
•
Еліктеуіш
сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын ажыратыңдар
ІІІ. Сергіту сәті
•
1.Жай
ғана сарт етіп жабылады
•
Іздегенің
ішінен табылады
•
2.Қорбаң
– қорбаң еткен
•
Өмірі
орманда өткен
•
3.Сырт
– сырт еткен дыбысы
•
Ояту
оның жұмысы
•
4.Жалт
– жұлт етедіЖерге сіңіп кетеді
•
5.Тоқ
– тоқ етіп тамағын
•
Ағаштан
іздеп табатын
ІV. «Сөз ойла, тез ойла»
Сабақтың тақырыбы: Одағай сөздер
Сабақтың
мақсаты:
Білімділік:
Оқушыларға одағай сөз сөз туралы түсінік бере отырыполардың түрлерін білгізу;
Дамытушылық:
Оқушылардың одағай ссөздерді жете түсінуіне, сөздердің мағынасын аша білуге,
сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін қалыптастыру ,іздендіре отырып
шығармашылыққа дағдыландыру,
Тәрбиелік:
Оқушыларды дұрыс сөйлеуге, әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке баулу;
Сабақтың
түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың
әдісі: Түсіндіру. Талдау, сын тұрғысынан ойлау.
Сабақтың
көрнекілігі.Сызба қағаздар. Кесте
Пәнаралық
байланыс: биология
Сабақтың барысы:
•
1.Ұйымдастыру
кезеңі
•
2.Үй
тапсырмасын тексеру
•
3.Үй
тапсырмасын қорыту
•
4.
Жаңа материалдарды түсіндіру
•
5.
Оқушыларды бағалау
•
6.Үйге
тапсырма беру
Үй тапсырмасын сұрау. Берілген
жаттығуды тексеремін.
Еліктеуіш сөздер дегеніміз не?
Қандай мағыналық
түрлері бар?
Әр түріне мысал
келтір.
Жаңа материалдарды түсіндіру: Ассоцация стартегиясы
Толық
мағынасы жоқ
шақыру
адамның көңіл күйіне байланысты
қуу
күрсіну таңырқау,
қуану, шаттану, ұнату
жекіру
шошыну
өкіну
затты, құбылысты нақты білдірмейді
Категорияларға
бөлу стратегиясы:
1. Жануарларға
байланысты:шақыру , қуу
2. Адамның
көңіл күйіне байланысты:күрсіну, шошыну, өкіну,түңілу, ренжу, шаттану
3. Жекіру ,
тиым салу: тәйт, жә, тек
ерекшелігі
|
Мағынасына
қарай
|
Одағайларда
дербес лексикалық
мағына
болмайды.
|
Одағай
сөйлемдерде басқа сөздермен грамматика-лық байланысқа түспейді.
|
Одағай
сөйлем мүшесі бола алмайды.
|
Көңіл-
күй одағайы
(Адамның
түрлі көңіл –күйін білдіреді.)
|
Жекіру,
бұйыру одағайы
(Жекіру
тиым салу мәнін білдіреді.)
|
Шақыру
одағайы
(Малды,ит
–құсты шақыру не қууға байланысты айтылады.
|
Пәлі,
әттең, ойпырмай,
|
Қап,
соны күшік кезінде атып тастау керек еді.
|
Әттең,
қазір жанымда әкем болғанда ғой.
|
Алақай-
қуану
Әттең-
өкіну
Шіркін-
таңдану
|
Тәйт,
тек, жә.
|
Шөре-шөре,құрау-
құрау, моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
|
|
314-
жаттығу .Одағайлардың қандай мағынада жұмсалып тұрғанын айту.
315-
жаттғыу. Берілген одағайларды қатыстыра отырып, сөйлем құрау.
Рефлексия:
№
|
мысалдар
|
Көңіл
күй одағайы
|
Жекіру
одағайы
|
Шақыру
одағайы
|
Еліктеуіш
сөз
|
Бейнелеуіш
сөз
|
1.
|
Құрау-құрау
|
|
|
|
|
|
2.
|
әттең
|
|
|
|
|
|
3.
|
Моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
4.
|
Тарс-
тұрс
|
|
|
|
|
|
5.
|
Жә
|
|
|
|
|
|
6.
|
Тәйт
|
|
|
|
|
|
7.
|
Далаң-
дұлаң
|
|
|
|
|
|
8.
|
алақай
|
|
|
|
|
|
9.
|
Көс-
көс
|
|
|
|
|
|
10.
|
бәрекелді
|
|
|
|
|
|
Үй жұмысы: 316,317
жаттығу
Бағалау
№
|
мысалдар
|
Көңіл
күй одағайы
|
Жекіру
одағайы
|
Шақыру
одағайы
|
Еліктеуіш
сөз
|
Бейнелеуіш
сөз
|
1.
|
Құрау-құрау
|
|
|
|
|
|
2.
|
әттең
|
|
|
|
|
|
3.
|
Моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
4.
|
Тарс-
тұрс
|
|
|
|
|
|
5.
|
Жә
|
|
|
|
|
|
6.
|
Тәйт
|
|
|
|
|
|
7.
|
Далаң-
дұлаң
|
|
|
|
|
|
8.
|
алақай
|
|
|
|
|
|
9.
|
Көс-
көс
|
|
|
|
|
|
10.
|
бәрекелді
|
|
|
|
|
|
№
|
мысалдар
|
Көңіл
күй одағайы
|
Жекіру
одағайы
|
Шақыру
одағайы
|
Еліктеуіш
сөз
|
Бейнелеуіш
сөз
|
1.
|
Құрау-құрау
|
|
|
|
|
|
2.
|
әттең
|
|
|
|
|
|
3.
|
Моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
4.
|
Тарс-
тұрс
|
|
|
|
|
|
5.
|
Жә
|
|
|
|
|
|
6.
|
Тәйт
|
|
|
|
|
|
7.
|
Далаң-
дұлаң
|
|
|
|
|
|
8.
|
алақай
|
|
|
|
|
|
9.
|
Көс-
көс
|
|
|
|
|
|
10.
|
бәрекелді
|
|
|
|
|
|
№
|
мысалдар
|
Көңіл
күй одағайы
|
Жекіру
одағайы
|
Шақыру
одағайы
|
Еліктеуіш
сөз
|
Бейнелеуіш
сөз
|
1.
|
Құрау-құрау
|
|
|
|
|
|
2.
|
әттең
|
|
|
|
|
|
3.
|
Моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
4.
|
Тарс-
тұрс
|
|
|
|
|
|
5.
|
Жә
|
|
|
|
|
|
6.
|
Тәйт
|
|
|
|
|
|
7.
|
Далаң-
дұлаң
|
|
|
|
|
|
8.
|
алақай
|
|
|
|
|
|
9.
|
Көс-
көс
|
|
|
|
|
|
10.
|
бәрекелді
|
|
|
|
|
|
№
|
мысалдар
|
Көңіл
күй одағайы
|
Жекіру
одағайы
|
Шақыру
одағайы
|
Еліктеуіш
сөз
|
Бейнелеуіш
сөз
|
1.
|
Құрау-құрау
|
|
|
|
|
|
2.
|
әттең
|
|
|
|
|
|
3.
|
Моһ-моһ
|
|
|
|
|
|
4.
|
Тарс-
тұрс
|
|
|
|
|
|
5.
|
Жә
|
|
|
|
|
|
6.
|
Тәйт
|
|
|
|
|
|
7.
|
Далаң-
дұлаң
|
|
|
|
|
|
8.
|
алақай
|
|
|
|
|
|
9.
|
Көс-
көс
|
|
|
|
|
|
10.
|
бәрекелді
|
|
|
|
|
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.