Урок по осетинскому языку на тему "Бабæтгæвазыгджын хъуыдыйæдты бастдзинады хуызтæ"(9 класс)

Темæ: Бабæтгæвазыгджын хъуыдыйæдты бастдзинады хуызтæ.
Урочы нысан: бацамонын бабæтгæвазыгджын хъуыдыйады хуызтæ.
Урочы хъомыладон хæс: 1) фæсивæды ахуыр кæнын хæс фидын райгуырæн
зæхх – Ирыстонæн.
2) фæлтæрты растдзинады, рæсугъддзинады
домæнтыл хъомыл кæнын.
Пълан.
I. Организационный момент.
II. Бафидар кæнын зонындзинæдтæ.
1. Дзырдуатон диктант.
III. Ног темæ раргом кæнын.
1. Бакусын эпиграфыл.
2. Хъуыдыйад равзарын.
IV. Ног темæ бафидар кæнын.
1. Фæлтæрæн 11.
V. Хатдзæгтæ.
VI. Хæдзармæ куыст.
VII. Бæрæггæнæнтæ.
«Кæйдæртау нæ фæлыгъдтæн тохæй,
Нæ бамбæхстон пыхсы мæ сæр».
Кочысаты М.
56
Урочы цыд.
I. Организацион момент.
II. Бафидар кæнын зонындзинæдтæ.
- Сæ арæзтмæ гæсгæ куыд дих кæнынц хъуыдыйæдтæ? – Сæ арæзтмæ
гæсгæ хъуыдыйæдтæ дих кæнынц хуымæтæг æмæ вазыгджын.
- Цæмæй баст вæййынц хуымæтæг хъуыдыйæдтæ вазыгджын
хъуыдыйады мидæг? – Хуымæтæг хъуыдыйæдтæ вазыгджын
хъуыдыйады мидæг баст вæййынц дыууæ хуызы: интонацийæ,
бæттæгтæй, бæттæг дзырдтæй.
- Цал къорды дих кæнынц вазыгджын хъуыдыйæдтæ? – вазыгджын
хъуыдыйæдтæ вæййынц бабæтгæвазыгджын æмæ домгæвазыгджын.
- Цы хонæм бабæтгæвазыгджын хъуыдыйад – бабæтгæвазыгджын
хъуыдыйæдтæ хуыйны бабæтгæ бастдзинады бæттæгтæй баст чи вæййы,
ахæм æмсæр хуымæтæг хъуыдыйæдтæй конд вазыгджын хъуыдыйад
- Цы хонæм домгæвазыгджын хъуыдыйд – домгæвазыгджын хъуыдыйад
хуыйны домгæ бастдзинады бæттæгтæй кæнæ бæттæг дзырдтæй баст чи
вæйы, ахæм хуымæтæг хъуыдыйæдтæй конд вазыгджын хъуыдыйад.
1. Дзырдуатон диктант. (иу скъоладзауы фæйнæгыл фыссы).
Орфограммæйыл бакусын, дзырды хæйттæм гæсгæ равзæрын æртæ
дзырды.
Змис, хæдзарттæ, хæххон, лæггаг, ныххудын, фæд-фæдыл,
дурвæткъуы, Коцойты Арсен, журнал «Мах дуг»,
æмдзуарджын, æмзæрдæдзинад, къахдзоныгътæ.
III. Ног темæ раргом кæнын.
57
Абон мах æрдзурдзыстæм бабæтгæвазыгджын хъуыдыйæдтæ
фембæлынц бабæтгæ бастдзинады бæттæгтæ.
Кæцытæ дих кæнынц æртæ хуызы:
- иугæнæг бæттæгтæ: æмæ, дæр, нæ-нæ, нæдæр-нæдæр, стæй, кæм-кæм,
налдæр-налдæр.
Бабæтгæвазыгджын хъуыдыйад иунæг бæттæгимæ февдисынц уыцы
иу рæстæджы кæнæ та кæрæдзийы фæдыл чи цæуы, ахæм архæйдтытæ.
Чиныгæй дæнцæгтæ бакæсын. (ф - 9).
- ныхмæвæрды бæттæгтæ: фæлæ, та, æндæр, æндæра, кæннод, æрмæст
нæ, фæлæ дæр.
Бабæтгæвазыгджын хъуыдыйæдтæ ныхмæвæрды бæттæгтимæ
февдисынц, кæрæдзийы ныхмæ чи вæййы, ахæм хъуыдытæ.
- дихон бæттæгтæ: куы – куы, кæнæ, æви, кæнæ-кæнæ, йе – йе, фæнды (-
фæнды).
Бабæтгæвазыгджын хъуыдыйæдтæ дихон бæттæгимæ февдисынц,
хуымæтæг хъуыдыйæдты цы архайдтытыл цæуы ныхас уыдон, йе
кæрæдзийы кæй ивынц, йе дзы æрмæст иуæн кæй ис уæвын.
1. Равзарæм эпиграф.
«Кæйдæртау нæ фæлыгъдтæн тохæй,
Нæ бамбæхстон пыхсы мæ сæр».
Кочысаты М.
1). Хуымæтæг æви вазыгджын.
2). Бæттæг дзы ис æви нæ?
3). Цавæр бæттæг бавæрæн ис? – æмæ
58
Кочысаты Мухарбег райгуырд 1920 азы Ольгинскæйы.
Ахуыр кодта ЦИПИ. Фæлæ каст æй нæ фæци, ацыди Фыдыбæстæйы
стыр хæстмæ. Амардис 1944 азы.
Кочысаты Мухарбег уарзта йæ райгуырæн зæхх, йæ бæстæ, кæннод
афтæ хъæбатырæй нæ хæцыдаид.
2. Равзарын хъуыдыйады уæнгтæм гæсгæ.
Боныцъæхтæм ныхъхъус ис уарын, æмæ цъæх дарийау сæрттывта
æнæмигъ арв.
а) цавæр хъуыдыйад у?
æ) цæмæй баст 'рцыдысты хъуыдыйæдтæ? Цавæр бæттæг у?
Рвзарут дзырд дарийау (скæнын морфологон æвзæрст).
Дарийау – конкрет. номд. р.ф. – дари., иумæйаг, хуыз.х., иу. н.
Ног дзырдтæ: ДАРИ, ПЫХС.
IV. Ног темæ бафидар кæнын.
11-æм фæлтæрæн тетрадты ныффыссут.
V. Хатдзæгтæ.
Цы базыдтам? Цавæр бæттæгтæ фембæлынц бабæтгæвазыгджын
хъуыдыйады?
VI. Хæдзармæ куыст.
Литературæйы чингуытæй раффыссут 10 бабæтгæвазыгджын хъуыдыйады.
VII. Сæвæрын бæрæггæнæнтæ.
59
Зынæмбарæн дзырдтæ:
Старц – булава,
Фæринк – шашка, вид сабли,
Æвæд – бесследно (лучше совсем не иметь потомство, чем плохое
потомство),
Раздзог – вождь,