Урок родного (кумыкского) языка, на тему "Санавлукъ"

Дарсны темасы:Санавлукъ

Дарсны мурады:

-яшланы алдагъы дарслардан алгъан сынавун мекенлешдирив;

-яшланы янгы темагъа тюшюндюрюв;

-санавлукъланы тюрлюлерин токъташдырыв;

-гелишлеге гёре тюрленивюне  агьамият берив;

-тил оьсдюрювню, эсин, тергевюн артдырывну, оюн теренлешдиривню

уьстюнде ишлев.

Къурулуш:тестлер, карточкалар, орденлер(юлдузлар)

Технический къураллар:интерактив доска

 Дарсны барышы

I.Къурум мюгьлет.

1)Яшланы дарсгъа гьазирлев

   -Яшлар, бугюн нечесидир?

Доскагъа да, тептерлеге де тархны язабыз:

II.Соравлагъа гёре лакъырлашыв.

-Яшлар, класыгъызда нече  яш бар? (23)

Гьар гюн сизин нече дарсыгъыз бола? (6)

Гьар дарсыгъыз нече минут юрюле? (45)

Жавапларыгъызда да, тархны язагъанда да не сезлени къолладыгъыз? Оланы гьакъында не айтма боласыз?

- Санавланы къолладыкъ. Санавлукъ – тил гесим.

- Бугюн, яшлар, биз янгы тема санавлукъну гечежекбиз.

(слайдлар №1,2)

Дарсыбызны темасын тептерлеге язайыкъ.

Санавлукъ.

Санавлукъ – оьзбашына къолланагъан тил гесим.

Оьзбашына къолланагъан тил гесимлер нече бар?

-Алты бар

-Санайыкъ гьали

-Атлыкъ, сыпатлыкъ, санавлукъ, орунча, ишлик, гьаллыкъ

(слайд №4)

-Нече тил гесимни гечгенсиз?

- Экисин: атлыкъ, сыпатлыкъ.

Гёремисиз, яшлар, бизин бу лакъырыбызда да биз санавлукъланы къолладыкъ.Гьали  гетген дарслардан алгъан билимигизни тергейик .

Соравланы тест къайдагъа бережекмен, тюз жавапгъа карточкаларыгъыз гётерерсиз:

Биринчи жавап тюз буса №1

Экинчиси тюз буса №2

Уьчюнчюсю тюз буса №3

1.Атлыкъ не англата?(слайд №5)

1)    предметни белгисин

2)    предметни

3)    предметни ишин

2.Къайсы сёз хас атлыкъ тюгюл:

1)    Магьачкъала

2)    тюкен

3)    Али

3.Яшгъа деген сёз къайсы гелишдедир: (слайд №6)

1)    Еслик г.

2)    Багъым г.

3)    Ер г.

4.Къайсы сёз тагъым предметни белгисин герсетмей:

1)гиччи яш

2) яшыл алма

3) анамны явлугъу

5. Къайсы сёз къошма сёз тюгюл: (слайд №7)

1) белбав

2) къаракъуш

3) сабанчы

6. Сёз тагъымланы къайсы даражасыз:

1) авлакъдагъы къой

2) яшыл авлакъ

3) уллу  яш

7. Къайсы сёз оьзбашына къолланагъан тил гесим тюгюл: (слайд №8)

1) атлыкъ

2)сыпатлыкъ

3) байлавуч

8. Къайсы тил гесим артыкъ:

1) уьй

2) стол

3) етти

Тестни оьтгерген сонг рефлексия оьтгериле :

1) Тестлерде къайсы сорав къыйын тийди?

2) Берген соравларынга рази къалдынгмы?

3) Тестлеге хатасыз жавап бермеге не кёмек этди яда янгылышларынга не себеп болду?

III.Янгы теманы уьстюнде ишлев.

1)Экрангъа къарайбыз:(слайд №9)

Отуз яш, алтмыш адам, он беш терезе, он экиден тайса дертню, бешге къошса бешни, эки керен эки, эллинчи  йыл, етмишинчи гюн, он биринчи стол, бешев гелди, экишер пайлады.

-Айрылгъан сёзлер  къайсы тил гесимлердир?          

  -Санавлукълар.

- Гьали биз бизин янгы темабызгъа гёчебиз. Экрангъа тергевлю къарайсыз. Санавлукълар берилген сёз тагъымларда нени англата, нени гёрсете?

-Санавлукълар предметлени санавун, санавланы атларын, предметлени санайгъанда гезигин гёрсете.

-  Гьали санавлукълагъа соравлар беригиз , олар нечик соравлагъа жавап бере?

-Санавлукълар нече? (нечешер?, нечев?), неченчи? деген соравлагъа жавап бере.

 (Берилген сёз тагъымланы уьстюнде ишлей туруп яшланы  санавлукълар эки бёлюкге бёлюнегенине тюшюндюрмек: санав санавлукълар ва гезик санавлукълар.)

Бары да санавлукълар эки уллу бёлюкге бёлюне:(слайд №10)

1.Санав санавлукълар (нече?, нечев?, нечешер?)

2. Гезик санавлукълар(неченчи?)

Яшлар бир-эки мисаллар гелтире.

Санавлукълар гелишлеге гёре тюрлене.

Яшлагъа гелишлер сорала .(Ёлдашы тюз айтамы тергей)

Экрангъа гелишлер языла. (слайд №11)

Баш г         нече?бир             (не?)бир уьй                уьйлени бириси

Еслик г      нечени?бирни      (нени?)бир уьйню        уьйлени бирисин

Багъым г  нечеге?бирге       (неге?)бир уьйге          уьйлени бирисине

Тюшюм г  нечени?бирни(нени?)не?бир уьйню         уьйлени  бирисин

Ер г           нечеде?бирде      (неде?)бир уьйде          уьйлени бирисинде

Чыгъым г нечеден?бирден  (неден?)бир уьйден      уьйлени  бирисинден

И.п. один дом

Р.п. одного дома

Д.п. одному дому

В.п. один дом

Т.п. одним домом

П.п.об одном доме

(Атлыкъланы да , санавлукъланы да гелиш соравларыны башгъасына яшланы тергевю бериле. Санавлукъланы гелишлеге гёре тюрлендирегенде  орус тил булан тенглешдирип яшлар натижа чыгъара: къумукъ тилде санавлукъ атлыкъ булан байланып гелсе  алышынмай, байлангъан сёз гелишлеге гёре тюрлене. Орус тилде буса эки де сёз гелишлеге гёре тюрлене.)

2. Санавлукълар булан сёз тагъымлар этиле.

«Баткъыч»

Масала: бир китап, эки алма…

(Доскагъа яшлар бир-бирлетип чыгъып яза. Къалгъан яшлар тептерлерине яза. 2-3 сёз тагъым булан жумлалар тизе ва тил гесимлерин белгилей. Хаталарын яшлар оьзлер тюзлей.)

Бу ерде  12-нчи слайд салына.

3.Авуздан иш.

Дарсын билмейген яшны

Авазы чыгъа аста.

Аюп, сен къычырып айт

Нече яш ёкъ класда?

Яхшы яш уьйде ишлей,

Эринмей дарсын охуй

Женнет, яшларыгъызны

 Нечеси бешге охуй?

Уланлар аз класда

Къурдашларсыз билемен.

Санаву нече бар,Микаил,

Айтсанг билме сюемен.

Столгъа салгъан ашны

Буюргъан адам ашай.

Имран, уьюгюзде

Айт, нече адам яшай?

Динислам шат гёрюне

Бир зат бар бугъай бугюн.

Билмейли къалгъанбызмы

Къачандыр тувгъан гюнюнг?

Къыш гетсе арты булан

Язбашы бар, яйы бар.

Гёзел,айт гьали бизге

Йылны нече айы бар?

Яхшы охуйгъан яшны

Сумкасы бешден тола

Заира,сен буса айт

Йылда нече гюн бола?

Ёрап айтма сюймеймен, Шамил,

Билме сюемен мекен.

Уьчюнчю партадагъы

Къызны аты ким экен?

(Куплетлер охула. Гьар аты эсгерилген яш соравгъа жавап бере,  санавлукъну таба, къайсы бёлюкге гире айта: санав санавлукъму, гезик санавлукъму?)

4.Авуз яратывчулукъда ёлугъагъан санавлукълар.

(Яшлар оьзлер билеген санавлукълар булангъы айтывланы айта, санавалукъланы таба, бёлюклерин токъташдыра.  айтывланы орус тилде ёлугъагъанлары эсгериле. Бу тапшурувда тарбиялав иш оьтгериле)

1)    Юз манатынг болгъунча, юз къурдашынг болсун. (слайд №13)

2)    Еттев биревге къарамай.

3)    Етти керен оьлче, бир керен гес.

      4) Бир сёйле, минг тынгла. (слайд №14)

      5) Бир сёйле, эки эшит.

      6) Эки тынгла, бир эшит.

Чечеген ёмакълар: (слайд №15)

1)    Кёпюр тюпде дёрт къардаш. (столну бутлары)

2)    Отуз экиси гесе, бириси ташый. (тиш, тил)

3)    Бир терекде он эки бутакъ, гьар бутакъда отуз алма, гьар алманы бир яны акъ, бир яны къара. (Бир йылда он эки ай, бир айда отуз гюн, гече де, гюн де)

4)    Бир терекде беш бутакъ. (къол, бармакълар)

          Физминутка.

  5.Суратлар булан ишлев. (слайдлар  №16-19)

1.                                                       2.

3.4.

5.                                                                6.

(Экранда яшлагъа 1-2минутгъа суратлар гёрсетиле, сонг суратланы тайдырып соравлар бериле) :

1.Слайдда нече сурат бар эди?(6)

2.Бары да суратлагъа не зат ортакъ?(2)

3.Неченчи суратларда жансыз предметлер гёрсетилген?(3,4)

4.Неченчи номердеги суратлар тербене эди?(5,6)

Бу ерде сёзлюк иш оьтгериле. (Суратда ёлугъагъан яшлагъа янгы сёзлер орус тилге гёчюрюле ва язылышына тергев бериле.)

         Атлылар-всадники

         Къолкъотур – гриб

         Къонгурав - колокольчик

6.Тергевлюгюне тапшурувлар.

1)    Эмен терекде 78 алма болгъан. Ел чыгъып  28 тюше. Терекде  нече алма къала? (Бир де. Эмен терекде алмалар оьсмей)

2)    Бир къарангы уьйде 25 майчыракъ яллай, уьфюрюп 2-син сендюре. Эртенге нече майчыракъ къала? (Эки. Сёндюрюлген эки де майчыракъ къала , къалгъанлары яллап бите. )

3)    Терекге 13 къарлыгъач, 7 гёгюрчюн къонгъан. Гьавчу тюбекни бирисине атгъан. Терекде нече къуш къалгъан? (Бир де. Авазгъа барысы да учуп гетген.)

4)    Къайсы айда 28 гюн бар? (Бары да айда)

7  Ребуслар (слайд №20)

40аякъ, 5ик,  6 н, Б2, Т10,  с100гюч.

10у  6н  100югю  бар.

8 Беклешдирив

 Къумукъча мультфильм(слайд №21)

(Ёлугъагъан санавлукъланы яза. Санавлукълар булан жумлалар тизе. Языв ишлери тергелегенде яшлар соравлагъа жавап бере: жумлаларындагъы санавлукълар нечик сорвлагъа жавап бере, нени англата(предметни санавун, санавланы атларын яда гезигин), къайсы бёлюкге гире(санав санавлукъ яда гезик санавлукъ).

Яда буса беклешдиривге яратывчу иш оьтгерме бола. Берилген темагъа гёре санавлукъланы къоллап гиччирек сочинение яза (Масала, « Бизин клас») Сочинениелер охулуп тергеле ва къыймат салына (охувчулар къыйматласа дагъы да яхшы)

9. Кыйматлав

           Яшлагъа гьар тапшурувдан сонг тюз жавабына    орденлер( яда юлдузлар) бериле,   дарсны ахырында оланы санавуна гёре яшлар къыйматлана.

Рефлексия (савлай дарсгъа гёре). (слайд №22)

( Соравлар дарсны башында гьар яшны алдына  салына).

 Сорав булан рази бусанг (+), рази тюгюл бусанг (-) саласан:

1.Мен янгы дарсны англадым.

2.Магъа пайдалы маълуматланы алдым.

3.Тилимни оьсдюрдюм.

4.Оюмну теренлешдирдим.

5. Мен дарсда яхшы ишледим.

( (+) ва (-) яшлар санай ва оьз-оьзюн къыйматлай).

Уьйге иш. (слайд №23)

1.Санавлукъланы ва оланы бёлюклерин билмек;

2. «Мени агьлюм» темагъа санавлукъланы къоллап гиччирек сочинение язмакъ яда адабият дарсда гечген асардан санавлукълар ёлугъагъан 5-6 жумла язмакъ, яда буса тапшурув № 198    (Языв ишни имканлыкъларына гёре охувчу оьзю бирисин айыра.).