Адам ағзасының өсу мен даму заңдылықтары

Пәні: Анатомия, физиология және мектеп гигиенасы

Сабақтың тақырыбы: Адам ағзасының өсу мен даму заңдылықтары.

Сабақтың мақсаты: 1. Адам ағзасының негізгі қасиеттерінің бірі – өсу мен даму, оның заңдылықтары,

ерекшеліктері және адам жасының кезеңдері туралы түсінік беру.

2. Пәнге деген қызығушылығын арттыру, адам ағзысының жетілу ерекшеліктері туралы білімдерін дамыту.

3. Шапшаңдыққа, белсенділікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Практикалық сабақ

Сабақтың әдістері: сұрақ-жауап, түсіндіру,

Көрнекілігі: слайдтар

Сабақтың жүрісі:

І Ұйымдастыру

Топты түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру. Топқа бөлу.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей. Терминдерге анықтама бер.

Анатомия. Физиология. Гигиена. Мүше. Ұлпа. Жасуша. Мүшелер жүйесі. Гистология.

ІІ деңгей. Реттілігін анықта

1. Маймылдар отряды

2. Сүтқоректілер класы

3. Адамтектес маймылдар отряд тармағы

4. Саналы адам

5. Омыртқалылар тип тармағы

6. Ұрықжолдастылар класс тармағы

7. Тартанаулылар тобы

8. Хордалылар типі

9. Адамдар тұқымдасы

ІІІ деңгей. Топтастыр.

1. Анатомия ғылымына үлес қосқан

ғалымдар.

2. Мүшелер жүйесі

3. Жасуша құрылысы, органоидтары

ІІІ Жаңа сабақ

Балалар мен жасөспірімдердің организмдері үнемі өсіп дамуда болады.

Организмдердердегі клеткалардың саны мен салмағының ұлғаюына байланысты дене көрсеткіштерінің артуын өсу деп аталады.

Организмнің негізгі 3 дене көрсеткіші бар: 1) бойы; 2) салмағы; 3) кеуде шеңбері.

Өсумен қатар организмде даму жүріп жатады. Даму – сапалық көрсеткіш. Организмнің дамуы деп сандық көрсеткіштердің сапалық көрсеткіштерге айналып, ұлпалардың жекешеленіп, белгілі бір қызмет атқаруға бейімделуін, организм мен оның жеке мүшелерінің қызметінң артуын, баланың ақыл-ой өрістерінің молаюын айтады. Организмінің дамуы екі түрлі: 1) физикалық, 2) функциялық.

Өсу мен дамудың барлық адамдарға ортақ заңдылықтары:

1) өсу мен даму гетерохронды болады.

2) мүшелер мен мүшелер жүйелерінің өсу мен даму қарқыны әр түрлі келеді.

3) өсу мен даму баланың жынысына байланысты.

4) функциялық мүшелер жүйелері мен мүшелердің қызметтерінің биологиялық беріктігі немесе мықты болуы;

5) өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның жағдайларына тәуелділігі

6) өсу мен дамудың акселерациясы (балалар мен жасөспірімдердің өсуі мен дамуының олардың ата-аналарымен салыстырғанда жылдамырақ болуын өсу мен дамудың акселерациясы деп аталады).

Адам өмірін кезеңдерге бөлу.

Адамның өмірін 3 кезеңге бөлуге болады:

1) дамып жетілу, 2) кемелдену, 3) қартаю.

Жас кезеңдері – бұл өсуі мен дамуы ұқсас, физиологиялық ерекшеліктері бірдей уақыт мөлшерінің шегі. Белгілі бір жас кезеңінде организмнің даму дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі басталады.

1965 жылы Москвада болған дүниежүзілік жиналыста адамның барлық өмірін 12 кезеңге бөлген.

№

Жас кезеңдері

Жас кезеңдерінің ұзақтығы

1

Жаңа туған сәби

1-10күн

2

Нәрестелік шақ

10 күн -1 жас

3

Сәбилік шақ (ерте балалық)

1-3 жас

4

1-ші балалық шақ

4-7 жас

5

2-ші балалық шақ

8-12 жастағы ұл балалар, 8-11 жастағы қыз балалар

6

Жеткіншектік немесе жасөспірімдік шақ

13-16 жастағы ұл балалар, 12-15 жастағы қыз балалар

7

Жігіттік, бойжеткендік шақ

6-20 жастағы бойжеткендер, 7-21 жастағы жігіттер

8

Кемелге келу немесе ересектік мерзімнің 1-ші жартысы

21-35 жастағы әйелдер,  22-35 ерлер

9

Ересектік мерзімнің 2-ші жартысы

 36-55 жастағы әйелдер, 36-60 жастағы ерлер

10

Егде жас

 55-74 жастағы әйелдер, 60-74 жастағы еркектер

11

Қариялар немесе кәрілік

 75-90 жастағы әйелдер мен  ерлер

12

Ұзақ өмір сүрушілер

 90 жас және одан жоғары

Әрбір жас кезеңдерінің белгілі бір ерекшеліктері болады. Бір кезеңнен екінші кезеңге ауысу уақытын «өзгеру мезгілі» немесе ауысу мерзімі деп атайды. Өзгеру мезгілі әр кезеңде де ауыр, организм көп күш жұмсайтын кез, ол денедегі біртіндеп жиналған өзгерістерге жаңадан бейімделу уақыты. Сондықтан өзгеру мезгілінде адам организмі біршама әлсіреп, сыртқы ортаның жағдайларының өзгерістерін қиналып өткізеді.  Бұл кезде жүрек, қан тамырлары мен жүйке жүйелеріне түсетін салмақ ауыр болады. Өзгеру мезгілін басынан өткізу адамның жасы ұлғайған сайын қиын болады. Жас кезеңдерінің уақыттары әр түрлі шектелген. Ол организмнің биологиялық көрсеткіштеріне негізделген.

ІV Сабақты бекіту

1. Жылдамдық сұрақтары

1. Өсу дегеніміз не?

2. Даму дегеніміз не?

3. Өсу мен даму заңдылықтары қандай?

4. Организмнің өсу көрсеткіштері

5. Гетерехронды дегеніміз не?

6. Акселерациясы дегеніміз не?

7. Адам өмірінің негізгі кезеңдері...

2. Постер қорғау.

1-топ: Адамның өсіп-дамуына әсер етуші факторлар

2-топ: Өсіп-дамудың сыртқы ортамен байланысы

3-топ: Қазіргі таңдағы өсіп-даму ерекшеліктері

V Үй тапсырмасы

«Адам жасының негізгі кезеңдерінің ерекшеліктері» хабарлама жазып келу.

VІ Бағалау