«Алихан Бөкейханов-дүбірлі дәуір жаршысы»

«Дүбірлі дәуір жаршысы»

«№23ЖББОМ»КММ

 Арынтаева Д.О.

Соғыс жылдарында еңсесі түсіп, сағы сынған елге, ерен еңбек еткен жазушының бірі Ғабиден Мұстафин.

       XX ғасырдың бірінші жартысында қазақтың көп жанырлы жазбаша әдебиетін қалыптастырып, көремдік мәдениетін биік белеске көтерген, ұлттық ой санамыздың кемелдене дамуына өлшеусіз үлес қосқан біртуар, қалам қайраткерлерінің шоқ жұлдыздай бір шоғырын Ғабит Мүсірепов «алыптар тобы» деп атаған болатын.

        Барша оқырман қауым, осы сөзді айтқан қаламгердің өзін де, оның құрдасы Ғабиден Мұстафинді де осы топқа жатқызды.

Ғабиден Мұстафин мен Ғабит Мүсіреповті қос әдебиетші деп те атағаны  айқын.

       Ғабиден Мұстафин өзі өмір сүрген дәуірдегі қиыншылықтарды жеңе отырып, ілгері ұмтылған қоғамды, ондағы адамдар қарым-қатынасын көркем бейнелейді. Ақын жазуға кештеу кіріскенімен, ә дегеннен-ақ сүйікті туындылар жазудан бастап, әрі қарай өмір сыры мен тіршілік тартысын терңнен толғайтын айтулы романдар жазып, қазақ әдебиетінің өрісін кеңейтуге бірден-бір үлесін қосқан талант иесі.

      Шығармалары XX ғасырдың басындағы дүрбелең оқиғалар мен қоғамдағы жаңалықты, ел басынан өткерген ауыртпашылықты кеңінен суреттеуімен құнды. Ел эканомикасын көтерген өндіріс ошағы мен сол өңірдегі жұмыскерлер, зиялылар турасындағы кең тынысты, қайшылықты оқиғалар легі арқылы өткір, ұтымды көрсетті. Адамдар әрекетін уақыт тұрғысынан емес адамгершілік  ұстаным тұрғысынан тануға тырысты.

       Қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі, қаламгер Ғабиден Мұстафиннің әрбір шығармасы өз дәуірінің тарихи беталыс бағдарымен үндес болды.

       Ақын сөйлемдерді қысқа құрып, аз сөзге көп мағына бере білген. Халықтың бейнелі, қанатты сөздерін орынды пайдалана отырып, өз тарапынанда өткір, ықшам сөз тіркестерін жасай білген.

Қазақтың маңдайына біткен, біртуар ақын ұлы Абай Құнанбаевтың өлеңдеріндегі көптеген жолдардың мақал-мәтелге айналып кеткені секілді.  Әдебиеттегі Абай тұлғасының биіктігі, классик өнер туындысын жасай алуы, көркемдік үлгіні ерекше меңгеруімен қатар өзі өмір сурген ортаның, қоғамдық қатынастардың реалистік бейнесін жасай білуінде. Өз заманының мінез-құлқын зерделеп, бүгінгі дәуірі мен кешегі күндерін саралап, болашақ өмірді пайымдап алуында. Қазақтың көрнекті жазушыларының бірі Ғ Мұстафин шығармаларында Абай өнегесі, Абай дәстүрі берік орын тепкендігі, жазушының алдына жаңа идеялық мақсаттар қойып, өз дәуірінің көркем бейнесін жасай білуде, Абаймен үндестік танытқаны айқын. Көптеген әңгімелері мен бірнеше шағын пьесаларын былай қойғанда, «Шығанақ», «Миллионер», «Қарағанды», «Дауылдан кейін», «Көзбен көрген» сияқты роман, повестері арқылы жазушы қазақ әдебиетінің дамуына, көркемдік жетістіктерге жетуіне мол үлес қосты.

Жазушының есімін елге кеңінен танымал еткен  алғашқы кесек туындысы – «Шығанақ» романы (1945). Туындының бас қаһарманы – өмірде болған адам. Ол – гектарынан 1232 пұт өнім алып, дүние жүзілік рекорд жасап, ақ тарының атасы атанған, агрономия ғылымына диқаншылық тәжірибесімен үлкен үлес қосқан Шығанақ Берсиев. Атақты диқанның адамдық қасиеттері мен еңбектегі ерлігі шабыттандырған әйгілі неміс ақыны Бартольд Брехт ол туралы тамаша поэма жазған. Романының оқиға желісі – соғыс жылдарында Ақтөбе өңірінде, «сусыз сараң сахарада» тарыдан бұрын – соңды болып көрмеген мол өнім алған адамдардың еңбектегі ерлігі жайында.

      Соғыстан кейінгі халық шаруашылығы мен әдебиетіне арналған «Миллионер» повесінде ауыл еңбекшілерінің рухани-әлеуметтік келбеті кеңінен бейнеленген. Колхозды ауылдың жаңа кезеңін суреттейтін «Миллионер» повесі «Шығанақ» романының заңды жалғасындай.

       Кеңестік дәуір әдебиетінде көрнекті шығармалардың біріне айналған «Қарағанды» романы (1952) – ел экономикасын көтерген өндіріс ошағы мен сол өңірдегі жұмыскерлер, зиялылар турасындағы кең тынысты, күрделі роман. Ғ Мұстафин бұл шығармасында «Өмір мен өлім» романының кейбір сюжеттік желісін пайдалана отырып, ұлттық зиялылар қауымының қалыптасу кезеңін нанымды бейнелейді.

       Әлеуметтік – психологиясының тереңдігімен ерекшеленетін «Дауылдан кейін» романы (1960) 20-жылдардың орта кезіндегі қазақ ауылындағы өзгерістерді көрсетуге арналған. Шығармадағы өмір шындығы «Көз көрген» романында (1963) отаршылдық пен езгіге қарсы күрес арқылы жалғасын тапты.Өз өмірінен және өзімен тұстас аға буынның басынан кешкен тарихи кезеңдері жайында мағлұмат беретін мемуарлық трилогия жазуды жоспарлаған Ғабиден Мұстафин «Көз көргенді» дүниеге әкелді.

Ғабиден Мұстафин шығармаларындағы бейнелі тіркестер, қанатты сөздерге айналуы соның айғағы. Ақын кейіпкер образын сомдау барысында, портрет жасау шеберлігі де оның өзгеше өнерпаздық қырын айқындап тұрғандай. Осылардың бәрі де ұлы Абай тағлымын өнеге тұтып, Абай дәстүрін сабақтастыра білудің жемісі.

     Ұлы Абайдың еңбектері өзі өмір сүрген ортаның жай-күйі болатын. Сол секілді Ғабиден Мұстафинде, өзі өмір сүрген ортаның, еңбек тіршілігі мен күн көріс, тұрмысын қаламына тиек ете білген.

      Ғабиден Мұстафин шығармаларының кейіпкерлері халық алдындағы перзенттік, азаматтық парызды ақтау талабынан туған,елге деген сүйіспеншілікті қадір тұтатын қасиеті – қазіргі ұрпақтың, болашақ ұрпақ пен ағалар ізін басып, қалам ұстаған ақын-жазушылардың рухани тәрбиесінде, биік-биік шыңдарға жетелейтіні даусыз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.     Қазақстан, ұлттық энциклопедиясы, 4 том

2.     «Жазушы» Баспасы 1976 ж.

3.     «Қазақ Әдебиеті» газеті 4 маусым, 1996 жыл. 10-бет