Қазақ әдебиеті пәнінен "Мұхтар Әуезов" тақырыбына презентация

• 1 слайд

• 2 слайд

  «Бала Мұхтардан дана Мұхтарға дейін»
  
  М.Әуезов өмірінің тарихи тізбесі
  1897 - 28 қыркүйекте Семей уезі, Шыңғыс болысы, Бөріліде дүниеге келген.
  1908 - Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан орыс мектебінің дайындық курсына ауысады.
  1915 – қалалық училищені бітіріп, Семейдегі мұғалімдер семинариясына оқуға түседі.
  1917 - маусымда М.Әуезовтің " Еңлік-Кебек" драмасы тұңғыш рет Ойқұдықта киіз үйде сахналанады.
  1918 – қазанда Омбыдағы Жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның атқару комитетінің мүшесі болып сайланады.
  1919 - Семейдегі мұғалімдер семинариясын бітіріп, Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің қызметкері, кейіннен бөлім меңгерушісі қызметін атқарады.
  1921 – 12 тамызда Семей губерниялық атқару комитетінің төрағасы болып сайланады.
  
  

• 3 слайд

  1921 – қарашада Орынбордағы Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің президиум мүшесі қызметіне ауысады.
  1922 – күзде Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетіне еркін тыңдаушы болып түседі. «Шолпан» және «Сана» журналдарында еңбектері жарық көреді.
  1923 - Ленинград Мемлекеттік Университетіндегі қоғамдық ғылымдар факультетінің тіл-әдебиет бөліміне оқуға түседі.
  1924-1925 – Семейде мұғалімдер техникумында оқытушы қызметін атқара жүріп, «Таң» журналын шығарады. Ленинградқа қайтып барып, оқуын жалғастырады.
  1928 - Орта Азия мемлекеттік университетінің аспирантурасына қабылданды әрі Қазақ ағарту институтында сабақ берді.
  1930 - 16 қыркүйекте «ұлтшыл, буржуазияшыл» деген айыппен тергеуге алынып, тұтқындалады.
  1932 – түрмеден шартты түрде босатылады.
  1932-1937 – Алматыдағы Қазақ драма театрында әдеби бөлім меңгерушісі қызметін атқарады.
  
  

• 4 слайд

  1942 – «Абай жолы» жарық көріп, сынға ұшырайды.
  1943 – Қазақ мемлекеттік университетінің қазақ әдебиеті кафедрасына профессор болып орналасып, өмірінің соңына дейін сонда дәріс оқыды.
  1945-1956 – екі рет Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталады.
  1946 - Қазақстан Ғылым академиясы құрылғанда, оның толық мүшесі (академик, №1 куәлік) болып сайланады, филология ғылымдарының докторы, профессор атағы берілді.
  1946-1947 - «Абай жолының» екінші кітабы жарық көреді.
  1949 - «Абай жолы» романы үшін бірінші дәрежелі Сталиндік сыйлық беріледі.
  1950 - роман-эпопеяның «Ақын аға» аталатын үшінші кітабы жарық көреді.
  1951—1954 - саяси-идеологиялық тұрғыдан тағы да қыспаққа алынып, қайтадан жаппай сынау науқаны басталады.
  1953 – қамауға алыну қаупі төнгендіктен сәуір айында Мәскеуге жасырын кетуге мәжбүр болады.
  1953-1954 - Мәскеу мемлекеттік университетінде профессор болып орналасып, «КСРО халықтары әдебиетінің тарихы» деген арнайы курс бойынша дәріс берді.
  
  

• 5 слайд

  1954 - Алматыға қайтып оралып, «Абай жолы» роман-эпопеясын аяқтайды.
  1955 – Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаттығына сайланады.
  1957 – тамызда Жапонияда өткен атом және сутегі бомбаларына тыйым салу жөніндегі бүкіләлемдік конференцияға қатысады.
  1957- 60 жылдық мерейтойы Алматы мен Мәскеуде салтанатты түрде аталып өтіп, Ленин орденімен марапатталады.
  1957-1961 – Тіл және әдебиет институтының халық ауыз әдебиеті бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарады.
  1961 - 27 маусымда Мәскеуде операция үстінде көз жұмады.
  Дүниеге қазақ перзентi болып туып, адамзат перзентi болып аттанған
  М.Әуезов тағдыры – талай ақиқатқа қапысыз көз жеткiзетiн тағылым мектебi. Заманамен бiрге тебiренiп, мәңгiлiкпен үндесе бiлудiң айқын өнегесi.
  
  
  

• 6 слайд

   Ғабит Мүсірепов: «Қазақтың әр жазушысы «Абай» арқылы әдебиетіміз жаңа бір сатыға көтерілгенін ескеріп, қолына қалам алғанда, сол сатыға көтерілуді, сол саты арқылы одан да жоғары көтерілуді арман етсе деймін».
  

• 7 слайд

  Мәтінде картинаны елестеткен түрткілер
  Бір мезгілде бас жағынан сатыр-сұтыр, сырт-сырт сынған ши, тобылғы, қу шөмшектер дыбысы келді де, есін жиғанша бірдеме қасына тасырлатып келіп қалды. Атып тұрды... Баурындағы көк күшік шашылып-төгіліп, ұмар-жұмар домалап қалды. Тұрғанда "арс" етіп, азу тістері ақсиып, ырылдай түрегелді.
  Аз уақытта екеуі қозының орнын ғана иіскелеп қалды. Енді біразда көк шөпте әрлі-берлі аунап-аунап, керіліп тұрып, жегендерін құса бастады.
  
  
  

• 8 слайд

  Жып-жылы мықты тұсаулар мойнынан, жотадан ұстап бар күшікті сыртқа алып шықты. Жеті күшіктің бесеуін көздеріне қарап отырып өлтірді де, екі кішкенесін тірі қалдырды. Кетерде бұның біреуінің тірсегін қиып қалдырды да, екінші біреуін - ең кенжесін алып жүріп кетті. Қалған жалғыз күшікті тістелеп алып, екі қасқыр жоқ болды. Ін қаңырап қалды...
  Жаз ортасына жақындаған кез болды. Көксерек үлкейді. Семіріп жонданғандай да болды. Бірақ үлкейісі даладағыдай емес, бәсендеу. Ауылдағы өзі құрбы күшіктерден сонша үлкен емес.
  
  
  
  

• 9 слайд

  Қасқырдың екеуінің де жоталары дүңкиіп, жон жүндері үрпиіп алған. Ауыздары басында қалың жүнге толып-толып шықса да, артынан ыстық қанға, жұмсақ етке, сырт-сырт сынған сүйекке де араласты. Аяқтарының астында ойылып қалған қалың қар, бұрқ-бұрқ борайды. Жылы-жұмсаққа тұмсықтары кіріп алып, екеуі де өзге дыбыс шығармай, қорқ-қорқ асайды.
  Қайтадан қарлы, боранды қыс келді. Аязды, елсіз ұзақ далаларда аштық түндері басталды. Ашумен жер тарпып, қар боратып, көп ұлыды. Бір мезгілде ай астында ағараң-ағараң еткен көп топты көрді. Бұрылып бір жаққа қарай жалтарғанша, тасырлатып, қар боратып, қасына ағызып келіп қалыпты.
  
  

• 10 слайд

  Тілдік мәдени кодтар
  қатық
  садақ 
  итаяқ 
  итмұрын 
  іркіт
  төбет
  

• 11 слайд

  итмұрын
  
  төбет
  
  итаяқ 
  Жемісі ұсақ, қызыл, гулдері хош иісті,  қалың болып өсетін тікенді бұта. Дәл жар іргесіне бір түп қасқыржем мен и т м ұ р ы н  араласа,  ұйыса өсіпті.  (А.Нұрманов,  құланның ажалы). 
  Итке тамақ құйып беретін ыдыс. Ит и т а я ғ ы н жаламай көңілі көншімес (Мақал). Бір кезде шаңырақ жасаған қайран басым енді  и т а я қ  жонам ба шынымен! (А.Жүнісов, Өмір ізі). 
  Үлкен арлан ит;  үлкен қора  күзетін ит.Құладынды сұңқар деп, Жабыны шабан тұлпар деп, Құтқармайтын  құмай деп, Т ө б е т к е қарғы таққандай (Дулат Бабатайұлы, Замана сазы). 
  

• 12 слайд

  іркіт
  садақ 
  қатық
  Құрт қайнату үшін үлкен ыдысқа құйып жинаған сүтті пісіп, майын алғаннан кейінгі қалған ақ сусын. Елшекем – сұғанақтау бір су бүркіт, Кеспірі – пісілмеген бір саба і р к і т (Ә.Найманбаев, Шығармалары). . 
  Қаймағы алынбаған қой сүтінен ұйытылған бауыр сияқты көлкілдеп тұратын қою айран."Қаңсыған шөлдеп жолаушым, Қайрылып бізге түсе кет. Қажыған, мүмкін, боларсың, Қ а т ы қ т а н сусын іше кет (М.Мақатаев, Шығармалары)
  Тобылғы, үйеңкі т.б. ағаш шыбықтарынан доғаша иіп, екі ұшын қайыспен керіп жасаған жебе атуға арналған қол қаруы.
  

• 13 слайд

  Көп кездесетін сөздер
  Бұрынғыдан жаман құтырды
  Түн бойы көп-көп ұлыды
  Қар қауып, аунап-аунап, тағы бірігіп алып, ілгері қарай салды
  Тағы да адырға қарай тартты
  Тістері бір-біріне сатыр-сатыр тиісіп, қарш-қарш шайнасады.
  Сарт етіп тиіп қалды
  
  

• 14 слайд

  Ерекше қолданыстағы сөз орамдары мен сөйлемдер
  Тағы да бұрынғысынша күйленіп, нық семіріп, енді орасан боп өсе бастады.
  Бадырайып қараған көздердей болып, әр жерден төрт бұрышты қызыл оттар көрінеді.
  Еріксіз жалтарып бұрыла беріп еді, қойшы бастырып қуып жөнелді.
  Сатыр-сұтыр етісіп, қостан желпіне шығысты.
  Ашулы тістер сытыр-сытыр, қарш-қарш шайнасады, әлі шапшысып тұр.
  
  

• 15 слайд

  
  
  
  
  Шығармада мысқылдау, кекету кездесе ме?
  — Кәпір, қырыс, тағы емес пе! Кеудесін бермейді, жасымайды! — деп ауыл аңыз қылады.
  — Ұры. Асырасаң да мал болмайды. Тұқымы жау емес пе! — десті.
  — Енді бұны өлтіріп, терісін алу керек осы кәпір түбінде ел болмайды,— дейтін де болып еді. 
  
  

• 16 слайд

  Шығарма кімге арнап жазылған?
  Қалың оқырманға
  Шығарма не туралы?
  
  
  Қасқыр табиғаттың бір бөлшегі. Қасқыр қашанда қасқырлығын қылады.
  Көксеректің бұл іс – әрекетіне адамдардың өздері себеп болды. Ол санасыз, тағы қасқыр, әбден өшпенді болып алған.
  Күллі тіршілік атаулының құтты қоныс мекені, алтын ұясы, талбесігі – табиғатты аялау. Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
  

• 17 слайд

  Стилі жеңіл ме , ауыр ма?
  Жеңіл
  Жеңілдетуге себеп болған сөздер : жай сөйлемдер, ауызекі сөздер