Қазақстанның жеті кереметі. презентация

• 1 слайд

  Сан есімнің мағыналық түрлері мен олардың жасалу жолдары
  Ретті сан есім
  Нешінші?...?
  -ншы
  -нші
  -інші
  -ыншы
  Қанша? Неше?
  -
  -
  Болжалдық сан есім
  Қанша ?
  Жинақтық сан есім
  Қаншау? Нешеу?
  -ау
  -еу
  -лап -лаған
  -тай
  Қосар-лану
  жолы
  ...+
  шақты
  тарта,
  шамалы
  Топтау сан есім
  Қаншадан? Нешеден?
  ден
  -дан
  -тан,
  -тен
  Қосарлы сан
  есім+шығыс
  септік жалғауы
  Бөлшектік сан есім
  Қай шамалы?...?....?
  -ы, -і,
  -ден
  -ы, -і,
  -нын
  

• 2 слайд

  Қазақстанның жеті кереметі
  Таңбалы тас суреттері
  Алтын адам
  Қазақтың киіз үйі
  Домбыра
  Иассауи кесенесі
  Маңғыстау жерасты мешіті
  Астана - Бәйтерек
  

• 3 слайд

  Таңбалы тас суреттері
  

• 4 слайд

  Таңбалы шатқалы. Оны археологтар 1957 -жылы тапқан. Қазақстанда тау - тасына қашалған 200 ден астам бейнелер бар. Ашық аспан астындағы қорық-музейінде 5000 ға жуық жартас суреттері (петроглифтер) кездеседі.
  2003 жылдың 14- қазанында Алматы облысында Таңбалы Мемлекеттік тарихи-мәдени және табиғи қорық-музейі құрылды. 2014 жылы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілді. Таңбалы қорық-музейі Алматы қаласынаң 170 шақырым жерде орналасқан. Бұл қорық аумағының жалпы ауданы 3800- гектар жерді құрайды.
  Таңбалы шатқалының аумағындағы жүзденастам археологиялық ескерткіштер– қола дәуірінен біздің заманымызға дейінгі XIV-XIII-ғасырдың ортасынан XIX-XX ғасырлар аралығын қамтиды Астананың символына айналған мәуелі бәйтерек б.з.д XII-X ғасырлардағы қола дәуірі кезінде Таңбалыдағы жартасқа салынған құнды жәдігерлердің бірі.
  Тапсырма
  .Сан есім емлесіне қатысты ережелерді еске түсіріп, қатесін түзетіңдер.
  

• 5 слайд

  Алтын адам
  1970 жылдардың аяқ кезінде археолог ғалымдар Есік обасынан“Алтын киімді адамды” тапты.Ол мұнан 2500 жылдай бұрын жерленген жас жігіт екен. Топырақ қорғандармен ұштасып жатқан қорым 3 шаршы км жерді алып жатыр. 40-тан астам обадан тұратын қорымның биіктігі. 6 м, диаметрі 60 м үйінді төбе астынан екі қабір ашылды. Біреуі ертеректе тоналған. Екіншісінен жасы 17-18 шамасындағы сақ жауынгерінің мүрдесі ашылды. Қабірдің көлемі 3,3х1,9 м, биікт. 1,5 м. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған. археол. мәліметтерге қарап, бұл адамның б.з.б. 5-4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Алтын адам — Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды.
  
  Тапсырма;
  Сан есімдерді мағынасына қарай топтап жазындар
  
  

• 6 слайд

• 7 слайд

  Киіз үй
  
  Киіз үй қола дәуірінде пайда болған. Киіз үй адамзат тарихындағы ең бірінші архитектуралық құрылыс. Киіз үй қазақ халқының қысы-жазы отыратын баспанасы болған. Киіз үй негізгі 4 бөліктен тұрады. Олар: 1 - шаңырақ, 2 - уықтар, 3 - кереге, 4 - сықырлауық немесе есік.  
  Қазақтың киіз үйі 6 қанатты, 8 қанатты, 12 қанатты, 24 қанатты болады. 
  Киіз үйге кірген кезде ең бірінші қонақтардың көздері шаңыраққа түсетіндіктен, біздің ата-бабаларымыз шаңыраққа әр түрлі жіптерден жасалған шашақтар іліп қояды. Не үшін? Иә,көз тимеу үшін. Шаңырақ көтерiлiп жатқанда ешкiм сөйлемейдi. Өйткенi Ұлы iс атқарылып жатқанда үнсiздiк орнауы тиiс. «Жетi уық шаншылғанша, жетесiз ғана сөйлейдi» -деген сөз осының дәлелi.Киіз үйде есік екеу болады: ішкі есік – «сықырлауық» - ағаштан жасалады, екіншісі – «киіз есік» - киізден жасалады. Жалпы киіз үйдің іші 4 бөлімге бөлінеді; бірінші-төр,екінші-сол жақ,үшінші-оң жақ, төрінші-от орны.
  Қазақстанда киіз үй XVII ғасырға дейін қолданыста болды.
  
  Тапсырма;
  Сан есімдерге ауызша талдау жаса
  

• 8 слайд

  Домбыра
  Домбыра - қазақ халқының өте ерте және кең тараған, нағыз табиғи ұлттық музыкалық аспабы.Ғалымдар осыдан кемінде 2 мың жыл бұрынғы бейнелердегі қос ішекті аспаптын қазақ домбырасымен ұқсас болғандығын айтады.
  Аспап әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан ойылып жасалады. Тоғыз, он бір, он төрт, жиырма төрт пернесі болады. Дегенмен домбыра әр аймақта әр түрлі болып келеді. Солтүстік, орталық, оңтүстік аймақтарда домбыра көлемі шағын, жеті-тоғыз пернелі болса, Батыс Қазақстан аумағында кездесетін домбыра шанағы жұмыр, мойны ұзын, он екі, он төрт пернелі болып келеді.
  Домбыра аспабының негізгі екі түріне байланысты аспапта күй орындаудың екі түрі «төкпе» мен «шертпе» қағыстары қалыптасқан.
  Домбыра аспабының екі ішекті түрінен басқа үш ішекті, қос жақты, кең шанақты, шіңкілдек немесе «Балақай домбыра» деген түрлері бар.Домбыра дәстүрінін дамуы XIX ғасырда шарықтау шыңына жетті.
  Тапсырма. Домбыра сөзін түлғасына қарай талда
  
  

• 9 слайд

  Ахмет Иассауй кесенесі
  

• 10 слайд

  Ахмет Иассауй кесенесі
   XIV-XV ғ аралығында 1397 жылы Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнері - Қожа Ахмет Иасауидің кешенді кесенесі. Қожа Ахмет мұсылман дінінің көрнекті өкілі, ақын. Кесене Түркістан қаласының орталығында орналасқан. Мазарда отызға жуық мешіт, кітапхана, залдар бар.Оның ені — 46,5 м, ұзындығы — 65 м. Ғимараттың орасан зор порталы (ені — 50 метрге жуық, порталдық аркасының ұзындығы — 18,2 м) және бірнеше күмбезі бар. Оның орталық залының төңірегіне түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме салынған.Ең үлкен орталық бөлмесі 18,5 х 18,5 м,  Жамағатхана (мұнда қазан тұруы себепті қазандық деп аталған) күмбезінің ұшар басына дейін есептегендегі ғимараттың биіктігі — . 37,5 метр Сыртқы қабырғалардың қалындығы — 1,8—2 м, қазандық қабырғаларының қалындығы — 3 метр зәулім ғимарат 8 түрлі бөлмелер тобынан тұрады. Ең негізгі бөлмелердің бірі кітапхана мен Оңтүстік үлкен Ақсарай, Кіші Ақсарай. Оларда атақты адамдар жерленген.Ең басты бөлмесі Көрхана деп аталады, онда Ахмет Иасауидің мүрдесі қойылған. Парижде өткен ЮНЕСКО-ның 27-ші сессиясында Қожа Ахмет Яссауи кесенесі дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енгізілді.
  
  Тапсырма. Дара және күрделі сан есімдерді табындар
  
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Тайқазан — Қожа Ахмет Иассауи кесенесіндегі қасиетті қазан. Бұл қазан 1399 жылы 25 маусымда Ақсақ Темірдің әмірімен Түркістан қаласының батысында, 25 шақырым жерде Қарнақ елді мекенінде жасаған. Тайқазан сирек кездесетін жеті асыл металдың(мырыш, латын, қола, қорғасын, мыс, күміс, темір) қоспасынан құйылған. Қазанның салмағы 2 тонна, сыйымдылығы 3 мың литр, биіктігі – 1,60 метр, диаметрі- 2,42 метр.Тұғырының биіктігі - 0,54 метр, диаметрі – 0,607м.Алып қазанға 60 шелек су сияды.Қазанның 12 кұлағы бар.1935 жылы қазан Санкт-Петербургке көрмеге апарылды. Тайқазан 54 жыл Санкт-Петербургте болып 1989 жылы өз орнына қайта оралды
  
  Тапсырма .Сан есімдерге морфологиялық талдау жаса
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  .
  

• 13 слайд

  Маңғыстау жерасты мешіті
  Кей кезде Бекет Ата жерасты мешіті деп те атайды. Маңғыстаудағы аса ірі киелі жер – осы Оғыландағы Бекет атаның мешіті.Үш-төрт қанат киіз үйдің көлеміндей 3 бөлме.Бекет ата XVIII ғасырдың екінші жартысында яғни 1650 жылы өмір сүрген.14 жасында дана Шопан Ата жатқан жерге бас иіп,батасын алуға келген. Шопан Ата бозбалаға оқуға өсиет етеді. 40 жасқа жеткенде сопы атанып,балаларды оқыта бастайды.Бекет Ата Бұхарада оқып,ілім жинаған соң өз еліне келіп,бес мешіт салдырады.Пайғамбар жасында дүние салады.Бұл күнде мешіт басы күні-түні әулие басына зиярат етушілерден арылмайды.
  Тапсырма. Сан есімдерге байланысты тыныс белгілерінің қойылуын түсіндіріндер
  

• 14 слайд

  Астана-Бәйтерек
  

• 15 слайд

  «Бәйтерек» монументі Астана қаласында орналасқан. бұл «терек» сәулеттік мағынасы жағынан да, жасалуы жағынан да бірегей: биіктігі 105 метрлік металл құрамасынан, салмағы 1000 тоннадан жоғары 500 – ге жуық қададан тұрады. Әлемде бірінші рет диаметрі 22 метрлік және салмағы 300 тоннадан тұратын күннің түсуіне қарай түсін өзгертетін «хамелеон» әйнегінен жасалынған шар биіктігі жағынан рекордқа (әлемдегі ең үлкен шардың ең биіке көтерілуі бойынша) ие болды. . Есіл өзенінің жағалауында бой көтерген зәулім «Бәйтеректің» биіктігі 97 м , диаметрі 27 м; негізгі есікке бастайтын әшекейлі темірбетон саты жер бетінен 4,8 м жоғары орналасқан. «Бәйтерек» нысаны үш бөліктен тұрады; жер асты бөлігі ұлттың тамыр жаюы, ал одан кейінгілері өркендеу кезеңдерінің нышандарын білдіреді. Ең жоғарғы жағында «Аялы алақан» композициясы орын тепкен; Ұшар басында алтын шар орналасқан «Бәйтерек» күмбезінің салмағы 70 т, ал алтын шардың үстіңгі ауданы 1553 м. Осынау ғаламат шардың панорамалық залынан Астананың кешегі және бүгінгі сәулеті - «ескі» және «жаңа» көрінісін тамашалауға болады Архитекторлар одағының халықаралық 10-байқауында "Бәйтерек" кешеніне Гран-при үздік айырым белгісі берілді.
  Тапсырма. Есептік сан есімдерден басқа сан есім түрлерін жасандар