Башҡорт әҙәбиәтенән эш программаһы

Башҡортостан Республикаһы Ейәнсура районы муниципаль районы

Байыш ауылы Ғайса Аҡманов исемендәге урта дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль дөйөм

белем биреү бюджет учреждениеһы

                                                                                                                  Тикшерҙе.                                                                Раҫлайым.

      Социаль-гуманитар фәндәр                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               уҡытыусыларының мәктәп методик                                    Директор урынбаҫары:                                                 Мәктәп директоры: __________   /Назаров Х.Ә./

                   берекмәһендә ҡаралды.                                                           ___________/Йәркәева Ғ.Р./

         Протокол №__ «___» _________ 2016 й.                             « __ »_____________ 2016 йыл.                                      Приказ №___  « __ »_____________ 2016 й.

         ММБ етәксеһе:_________ /Колмөхәмәтова Г.З./              

02-12

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Ҡолмөхәмәтова Гөлнара  Зиннур ҡыҙының 5-9 кластар өсөн

2016-2021 йылдарға башҡорт әҙәбиәтенән эш программаһы

Аңлатма яҙыу.

    5-9 кластар өсөн “Башҡорт әҙәбиәте” буйынса эш программаһы түбәндәге  норматив документтарға  нигеҙләнеп төҙөлдө:

1.     “Мәғариф тураһында”ғы Закон”, 29.12.2012 йыл, Пр. № 273-ФЗ;

2.     “Башҡортостан халыҡтары телдәре” законы, 15.02.1999 йыл, № 216-Зз (28.03.2014 йылдың үҙгәрештәре менән);

3.     “Башҡортостан мәғарифын үҫтереү концепцияһы”, 31.12.2009 йыл, УП – 730;

4.     “Рәсәй Федерацияһының икенсе быуын Федераль дәүләт хөкүмәт стандарттары”, 06.10.2009 йыл, Пр.№373;

5.     “Рәсәй гражданины шәхес булараҡ рухи-тәрбиәүи үҫеше концепцияһы”;

6.     “Дөйөм белем биреү йөкмәткеһенең фундаменталь үҙәге” документы;

7.     2016/2017 уҡыу йылында дөйөм белем биреү учреждениеларында ҡулланыу өсөн Башҡортостан Республикаһының Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән уҡыу әсбаптары;

8.     Ғайса Аҡманов исемендәге Байыш урта дөйөм белем биреү мәктәбенең уҡыу планы;

9.     Ғайса Аҡманов исемендәге Байыш урта дөйөм белем биреү мәктәбенең “Эш программалары тураһында”ғы положение. ___________________________________

Уҡыу фәненең дөйөм характеристикаһы

      “Филология” буйынса белем биреүҙең бер өлөшө булараҡ, “Әҙәбиәт” фәне “Башҡорт теле” менән тығыҙ бәйләнгән. Башҡорт әҙәбиәте уҡыусыларҙың телмәрен байыта, уларҙа телмәр мәҙәниәтен һәм коммуникатив күнекмәләр тәрбиәләй. Художестволы әҫәрҙең телен өйрәнеү уҡыусыларҙы һүҙҙең эстетик мәғәнәһен, башҡорт теленең стилистик матурлығын аңларға булышлыҡ итә.

      “Әҙәбиәт” уҡыу фәненең үҙенсәлеге шунан ғибәрәт:  ул һүҙ сәнғәтенең һәм фән нигеҙҙәренең (әҙәбиәтте өйрәнеү) берҙәмлеген тәшкил итә.

      Дөйөм белем биреүсе урта мәктәптәрҙә әҙәбиәт буйынса белем биреү    системаһы бер – береһе менән тығыҙ бәйләнештә булған өс этаптан тора:

        I этап – башланғыс  кластарҙа әҙәбиәт уҡытыу. Был кластарҙа  программаларға индерелгән әҙәби әҫәрҙәр, фәнни темаларға яҙылған мәҡәләләрҙе өйрәнеү уҡыусылраҙың аңлы уҡыу, яҙыу, һөйләү күнекмәләрен үҫтереү, тормош тураһында белемдәрен киңәйтеү, идея – эстетик, әхлаҡ тәрбиәһе биреү, әҙәбиәткә һөйөү уятыу маҡсаттары менән бәйләп алып барыла.

        II этап – 5 – 9–сы кластарҙа әҙәбиәттән белем биреү. Был этапта айырым әҫәрҙәрҙе уҡыу, шулай уҡ әҙәбиәт  ғилеме (әҙәбиәт теорияһы менән тарихы) буйынса мәғлүмәттәр системаһын үҙләштереү аша тормошҡа ашырыла.

       III этап – урта мәктәптең  10-11 - се кластарында әҙәбиәт уҡытыу.  Был кластарҙа әҙәбиәт тарихы өйрәнелә.

      Яңы быуын дәүләт стандарттары иң тәүҙә башҡорт әҙәбиәтенән белем биреүҙең күләмен билдәләүҙе талап итә.

       5 -8 – се кластарҙа әҙәбиәтте өйрәнеү айырым әҫәрҙәрҙе уҡып өйрәнеү прицибына нигеҙләнә. Шуның өсөн дә программала төп иғтибар әҙәби әҫәрҙәрҙе һайлауға, уларҙы өйрәнеүҙең системаһын, принциптарын билдәләүгә йүнәлтелә. Йөкмәткеләре яғынан  бай, художестволы формаһы менән камил, уҡытыу – тәрбиә талаптарына  яуап бирерлек әҫәрҙәрҙе һайлап алғандан һуң,  уларҙы урынлаштырыу – яңы система төҙөү, әҫәрҙәргә аннотация биргәндә әҙәби мираҫты яңыса баһалау, сәғәттәр һанын һәм башҡа нормативтарҙы билдәләү мөһим урын тота.

      5 – 8 – се кластарҙа әҙәбиәт курсы нигеҙҙә концентр, тарихи – хронологик һәм проблемалы – тематик принциптар, ә инде 9 – сы  кластан тарих – әҙәбиәт нигеҙендә (боронғо башҡорт әҙәбиәте – быуат әҙәбиәте – быуаттың беренсе яртыһы) өйрәнеү тәҡдим ителә.

      Дөйөм белем биреү буйынса Федераль дәүләт стандарттарының бер йүнәлешендә коммуникатив сараларҙы үҫтереү бурысы ҡуйыла. Ошоға ярашлы, мәктәптәр алдына ҡуйылған яңы талаптар программаларҙа яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә иғтибар ҙы көсәйтә. Шуға күрә унда телмәр үҫтереү махсус бүлек, һәр класта үткәрелә торған эштәр һәм биремдәр күрһәтелгән.

     Һөйләү һәм яҙма телмәр үҫтереү буйынса һорауҙарға ҡыҫҡаса йәки тулы яуап бирә белеү, үҙ фекереңде логик яҡтан эҙмә – эҙлекле, дөрөҫ асыҡ итеп һөйләү һәм яҙыу,  һүҙлек менән эшләү, әҫәрҙең йөкмәткеһе буйынса һәм яҙма эштәргә план төҙөү, әҙәби изложение, инша яҙыу һәм башҡа төрлө ижади эштәр башҡарыу күҙ уңында тотола.

     Һөйләү телен һәм тасуири уҡыу мәҙәниәтен үҫтереү маҡсатында бирелгән эш төрҙәре әҙәби текстарҙың идея – тематик, жанр, композиция һәм тел үҙенсәлектәренә нигеҙләнеп, әҫәрҙе өйрәнеү өсөн бүленгән дәрес сәғәттәре эсендә үткәрелә.

    Программала телмәр үҫтереү буйынса төп эштәр менән бергә ярҙамсы эштәр ҙә күрһәтелгән. Әҙәбиәт дәрестәрендә уҡыусыларҙың һөйләү һәм яҙыу телмәрен үҫтереүгә бәйләп, әҙәби текстарҙы тасуири һөйләү күнегеүҙәре үткәрелә; уның өсөн махсус ваҡыт бүленә. Телмәр үҙтереү өсөн бирелгән был сәғәттәрҙә әҙәби текстағы һүҙҙәрҙе асыҡ итеп, логик баҫымдарҙы, паузаларҙы һәм тейешле темпты һаҡлап уҡырға өйрәнеү маҡсаты ҡуйыла, төрлө жанрҙарҙағы әҫәрҙәрҙең үҙенсәлектәре менән таныштырыла. Тасуири уҡыу, уҡығанды һөйләп бирә белеү, сағыштырыу, мәҡәл, әйтемдәрҙе һ.б. образлы һүҙҙәрҙе һәм һөйләмдәрҙе телмәрҙә урынлы ҡулланыу, яҙғанда һәм һөйләгәндә цитаталар файҙаланыу, тәбиғәтте күҙәтеү һәм күҙәткәнде яҙып, һөйләп бирә белеү кеүек эштәр уҡыусыларҙың телмәрен үҫтереүҙә ҙур әһәмиәткә эйә. Уҡыусыларҙа был күнекмәләрҙе булдырыу – һәр уҡытыусының бурысы. Юғарырыҡ кластарға күскән һайын был эштәр ҡатмарлана бара.

      Программала яңы быуын стандарттары нигеҙендә әҙәбиәт теорияһы буйынса поэтик телдең саралары булған сағыштырыуҙар, эпитеттар, йәнләндереүҙәр тураһында төшөнсәләр биреү күҙ уңында тотола. Уҡыусылар был төшөнсәләрҙе ғәмәли үҙләштерһен өсөн, бөтә йыл буйы әҙәби текстарға бәйләп күҙәтеүҙәр һәм күнегеүҙәр алып барыла. Был бигерәк тә шиғри телмәргә ныҡ ҡағыла. Уҡыусылар шиғри телмәрҙең үҙенсәлектәрен, шиғыр үлсәүҙәрен, теге йәки был шиғри әҫәрҙең рифма үҙенсәлектәрен ныҡлы үҙләштерһен өсөн, эҙмә – эҙлекле күнегеүҙәр алып барыу кәрәк.

Программала ҡуйылған маҡсат һәм бурыстар:

·        донъяға гуманистик ҡарашы, милли үҙаңы һәм дөйөм Рәсәй гражданлығы үҙаңы, патриотизм тойғоһона эйә булған, рухи үҫешкән шәхес формалаштырыу;

·        шәхестең уңышлы социализацияһы һәм үҙ–үҙен реализациялау өсөн кәрәк булған интеллектуаль һәм ижади һәләтлеген үҫтереү;

·        уҡыусыларҙың башҡорт, рус һәм донъя әҙәбиәтенең ҙур ҡаҙаныштарын аңлауы, уларҙы уҡыу һәм анализлау, һүҙ сәнғәтенең образлы фекерләүгә нигеҙләнеүен, художестволы форма һәм йөкмәтке берлеген, сәнғәттең тормош менән бәйле, тарихи булыуын аңлауы;

·        художестволы тексты уҡыу, комментарий биреү, анализлау күнекмәләрен этап менән эҙмә – эҙлекле формалаштырыу:

·        художестволы текста йәки башҡа теләһә ниндәй телмәрҙә һалынған мәғәнәләрҙе аңлау алгоритмдарына эйә булыу, үҙеңдең тексыңды төҙөү, уҡылған әҫәр тураһында шәхси баһаңды һәм фекереңде еткерә белеү;

·        дөйөм уҡыу күнекмәләренә һәм универсаль уҡыу эшмәкәрлегенә эйә булыу (эшмәкәрлектең маҡсатын билдәләү, уны камиллаштырыу, библиографик эҙләнеүҙәрҙе тормошҡа ашырыу, төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәттәрҙе табыу һәм уны эшкәртеү, Интернет менән файҙаланыу һ.б.).

                                             Әҙәбиәт курсының базис уҡыу (белем биреү) планындағы урыны.

Башҡортостан Республикаһының башҡорт телендә уҡытылған дөйөм белем биреүсе мәктәптәр өсөн  әҙәбиәтте  йыллыҡ  уҡытыу  түбәндәге күләмдә билдәләнгән: 5-се класта – 105 сәғәт, 6-сы класта -70 сәғәт, 7-се класта – 70 сәғәт, 8-се класта – 70 сәғәт, 9-сы класта – 102 сәғәт.

Башҡорт әҙәбиәтен өйрәнеү өсөн уҡыу-уҡытыу методик ҡулланмалар.

1.     Төп дөйөм белем биреү буйынса башҡорт мәктәптәре өсөн башҡорт әҙәбиәте буйынса өлгө  программалар / төҙ.: М.Б.Юлмөхәмәтов. – Өфө: Китап, 2011.

2.     Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 5-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Яйҡарова. – Өфө: Китап, 2011.

3.     Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 6-сы класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Б.Юлмөхәмәтов, М.Х.Иҙелбаев,  Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Яйҡарова. – Өфө: Китап, 2012.

4.     Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 7-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Ғ.Ғималова, Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2014.

5.     Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 8-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Ғ.Ғималова, Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2014.

6.     Башҡорт әҙәбиәте. Урта мәктәптең 9-сы класы өсөн дәреслек.  / Авт.-төҙ. Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2010.

7.     Әҙәбиәт – хрестоматия. 9-сы синыф өсөн. / Авт.-төҙ. Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2010.

8.     Ғайса Хөсәйенов, Роберт Байымов “Хәҙерге башҡорт әҙәбиәте”, Өфө: Китап, 2012.

9.     “Аманат”, “Аҡбуҙат”, “Шоңҡар”, “Ағиҙел”, “Башҡортостан уҡытыусыһы” журналдары.

10. Электрон әсбаптар.

11. Электрон һүҙлектәр:

https://ru.glosbe.com/ba/ru/ 

12. Интернет материалдары:   

http://blang.ru/writers.php?w=18

http://vk.com/club31352255
https://ru.wikipedia.org/wiki/
http://kulturarb.ru/ba/literatura/ 
http://www.dmoz.org/World/Bashkir/ 
https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wq/ba/ 
www.bashforum.net 

    Уҡыу предметын үҙләштереүҙең шәхсән, метапредмет, предмет һөҙөмтәләре.

          Шәхси һөҙөмтәләр:

·Үҙ милләтен, Ватанын, тыуған яғын яратыу.

·Этник һәм милли сағылышын таныу:

·үҙалыллыҡҡа, белем алыуға етди һәм яуаплы ҡарау;

·мәктәп һәм кабинет йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл ҡарау;

·һаулыҡты нығытырға һәм һаҡларға;

·атай- әсәйгә, тиҫтерҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға.

·Ғаилә һәм йәмғиәт ҡиммәттәрен ихтирам итеү, үҙ аллы эшләү һәм үҙ эштәренә яуап бирергә әҙер булыу.

·Ҡыҙыҡһыныусан, әүҙем булыу һәм донъяны танып белергә ынтылыу.

·Динамик үҙгәреүсән һәм үҫтерешле донъяла үҙенең социаль ролен аңлау.

·Әхлаҡ, социаль ғәҙеллек һәм ирек хаҡындағы ҡараштар нигеҙендә үҙ аллы үҫешкә һәләтле булыу.

·Һәр саҡ этик тойғолар, ихтирамлылыҡ һәм эмоциональ – әхлаҡ һәм икенсе кешеләрҙең  тойғоларын уртаҡлаша алыу.

·Сәләмәт булыу һәм төрлө шарттарҙан хәүефһеҙ сығыу ҡағиҙәләрен үтәү.

        Метапредмет һөҙөмтәләр:

·Уҡыу күнекмәләре нигеҙҙәрен белеү, үҙенең эшмәкәрлеген ойошторорға һәләтле булыу.

·Уҡыу процессына яуаплы ҡарашлы булыу, маҡсат ҡуя,эште планлаштыра, уҡыу мәсьәләләрен сисә белеү.

·Аңлы уҡыу күнекмәләрен үҙләштереү, төрлө стиль һәм жанрҙағы текстарҙы үҙ аллы уҡый белеү, текстың төп фекерен билдәләү, йөкмәткеһен еткерә алыу.

·Әңгәмәсенең  фекерен тыңларға һәләтле булыу, тикшерелгән предметҡа ҡарата  үҙенең нигеҙле ҡарашын әйтә белеү.

         Предмет һөҙөмтәләр:

·Телде милли үҙаң нигеҙе булараҡ аңлау.

·Телмәр этикетына, аралашыуҙа төрлө тасуири тел сараларына эйә булыу.

·Әҙәбиәтте милләт һәм халыҡ- ара мәҙәниәттең  күрһәткесе булараҡ аңлау.

·Уҡыуҙың төрлө төрҙәрен файҙаланыу: танышыу, өйрәнеү, һайлап, эҙләп, аңлы рәүештә ҡабул итеү һәм текстарҙың  йөкмәткеһен аңлап, геройҙарҙың эшенә, ҡылығына әхлаҡи баһа биреү.

·Танып белеү, ғәмәли, коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн телмәр берәмектәре менән файҙалана белеү.

                  5-9-сы кластарҙа башҡорт әҙәбиәтен өйрәнеүҙең шәхсән һөҙөмтәләренә түбәндәгеләр инә:

·                  шәхестең рухи-әхлаҡ сифаттарын камиллаштырыу, күп милләтле Ватанға һөйөү тойғолары, башҡорт һәм башҡа халыҡтарҙың әҙәбиәтенә ихтирам тәрбиәләү;

·                  танып белеү һәм коммуникатив мәсьәләләрҙе хәл итеү өсөн төрлө мәғлүмәт сығанаҡтарын файҙаланыу.

5-9-сы кластарҙа башҡорт әҙәбиәтен өйрәнеүҙең предмет-ара һөҙөмтәләре түбәндәгеләрҙән тора:

·                  проблемаларҙы аңлай белеү, гипотеза ҡуйыу, материалдарҙы структураға һалыу, үҙ позицияһын иҫбатлау өсөн аргументтар һайлау, телдән йәки яҙма текстарҙа сәбәп эҙемтә бәйләнешен билдәләү, һығымталарҙы формалаштырыу;

·                  эшмәкәрлекте үҙ аллы ойоштороу оҫталығы, уны баһалау, ҡыҙыҡһыныу сфераһын билдәләү;

·                  төрлө мәғлүмәт сығанаҡтары менән эшләү күнекмәһенә эйә булыу, уны табыу, анализлау, үҙ эшмәкәрлегеңдә файҙаланыу.

      5-9-сы кластарҙа башҡорт әҙәбиәтен өйрәнеүҙең предмет һөҙөмтәләренә түбәндәгеләр инә:

1.           танып белеү сфераһында:

·                    башҡорт халыҡ ижадында һәм башҡа халыҡтарҙың фольклорында, боронғо әҙәбиәт вәкилдәренең, башҡорт яҙыусыларының әҫәрҙәрендә күтәрелгән төп проблеманы аңлау;

·                    художестволы әҫәрҙең яҙылыу дәүере менән бәйләнешен аңлау, унда сағылған ваҡыт, әхлаҡ сифаттары һәм уларҙың бөгөнгө көн яңырыуын асыҡлау;

·                    әҙәби әҫәрҙе анализлай белеү, теге йәки был әҫәрҙең ниндәй жанр төрөнә ҡарауын билдәләү, темаһын, идеяһын, әхлаҡ пафосын аңлау, уның геройҙарына характеристика биреү, бер йәки бер нисә әҫәрҙең геройҙарын сағыштырып ҡарау;

·                    әҫәрҙең сюжетын, композицияһын, тасуири һүрәтләү сараларын билдәләү, әҫәрҙең идея-йөкмәткеһен асыуҙа уларҙың ролен аңлау;

·                    әҙәби әҫәрҙе анализлағанда элементар әҙәби терминдар менән эш итә белеү;

2.     ҡиммәт-ориентация сфераһында:

·        башҡортәҙәбиәте һәм мәҙәниәтенең рухи-әхлаҡи ҡиммәтәре менән таныштырыу, уларҙы башҡа халыҡтарҙың рухи-әхлаҡи ҡиммәтәре менән сағыштырыу;

·        башҡорт әҙәбиәте әҫәрҙәренә ҡарата уҡыусыларҙың үҙ ҡараштарын булдырыу һәм уларҙы баһалау;

·        өйрәнелгән әҙәби әҫәрҙәргә үҙ интерпретацияһын булдырыу;

·        автор позицияһын аңлау, уға ҡарата үҙ ҡарашын булдырыу;

                    3. коммуникатив сферала:

·                төрлө жанрҙа яҙылған әҙәби әҫәрҙе аңлы итеп уҡыу һәм уларҙың йөкмәткеһен адекват ҡабул итеү;

·                проза әҫәрҙәрен һәм уларҙың өлөштәрен текста ҡулланылған башҡорт теленең тасуири һүрәтләү сараларын һәм цитаиалар ҡулланып һөйләй белеү;

·                тыңланған йәки уҡылған текст буйынса һорауҙарға яуап бирә белеү, телдән төрлө текстағы монолог телмәр төҙөү, диалог алып барыу оҫталығына эйә булыу;

·                өйрәнелгән әҫәрҙең тематикаһы, проблематикаһы менән бәйле изложение, инша яҙыу, класта һәм өйҙә ижади эштәр, әҙәби һәм дөйөм мәҙәниәт темаларына рефераттар яҙыу;

3.     эстетик сферала:

·        һүҙ сәнғәте булараҡ әҙәбиәттең образлылыҡ тәбиғәтен аңлау;

·        әҙәби әҫәрҙе эстетик ҡабул итеү, эстетик зауыҡ формалаштырыу;

·        башҡорт һүҙҙәренең эстетик функцияһын, әҙәби әҫәрҙәрҙә художестволы образдар тыуҙырыуҙа тасуири һүрәтләү сараларының ролен аңлау.     

                                                                          Уҡыу курсының төп йөкмәткеһе.

5 класс

Дәреслек: Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 5-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Х.Иҙелбаев, М.Б.Юлмөхәмәтов, Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Яйҡарова. – Өфө: Китап, 2011.

№	Тема буйынса төп йөкмәтке	Уҡыу эшмәкәрлегенең  эш төрҙәре	Уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәренә характеристика
1	Башҡорт халыҡ ижады – 9 сәғәт. Әкиәттәр. Алпамыша батыр. Әминбәк. Ҡәмән менән Сәмән, картуф сәскән Сәлмән. Айыу менән бал ҡорттары. Йомаҡтар. Мәҡәлдәр. Башҡорт халыҡ йырҙары.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Тикшеренеү эше.	Батырҙар тураһында, тылсымлы, тормош-көнкүреш, хайуандар тураһындағы әкиәттәрҙе танып белергә, халыҡ әкиәттәрендә характерлы художество алымдарын асыҡларға. Үҙ аллы уҡыған әкиәтте тасуири һәм халыҡсан итеп һөйләй белергә. Мәҡәлдәрҙе һәм әйтемдәрҙе айыра белергә. Һөйләшеүҙә һәм яҙма текстарҙа йомаҡтарҙы, мәҡәлдәрҙе, әйтемдәрҙе киң файҙаланырға. Башҡорт халыҡ йырҙарының үҙенсәлеген, уларҙың төрҙәрен,  тематикаһын белергә. Башҡорт халыҡ йырҙары тураһында рус ғалимдарының фекерҙәрен һәм халыҡ йырҙарын башҡарыусыларҙы белергә.
2	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт. Салауат Юлаев ижады. Ҡайтып киләм. Яуҙа яраланғас. Йырҙарҙан. Ғәбдерәхим Усман. Егет булһаң...	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Салауат Юлаевтың шиғырҙарының йөкмәткеһен аңларға һәм ҡабул итергә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға.Салауат Юлаевтың биографияһы һәм ижады тураһында материалдар тупларға, уның шиғырҙарының заманы өсөн ниндәй кимәлдә актуаль булыуын билдәләргә.
3	19 быуат әҙәбиәте – 1 сәғәт. Ризаитдин Фәхретдин ижады. Белем (“Нәсихәттәр” китабынан)	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, унда күтәрелгән проблемаларҙы аңлата белергә, аңлашылмаған һүҙҙәрҙе билдәләп, уларҙың мәғәнәһен аңлатырға.
4	20 быуат башында башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт. Сафуан Яҡшығолов ижады. Дим буйында яҙғы таң. Мәжит Ғафури ижады. Нурлы мәктәп.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр.	Шиғыры матур итеп тасуири уҡырға өйрәнергә, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Шиғыр буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яап бирергә. Яҙыусының тормошо, белемгә ынтылышы, Троицк, Ҡазан, Өфө мәҙрәсәләрендә белем алыуы. Башҡортостандың халыҡ шағиры исеме бирелеүе. М.Ғафуриҙың шиғырын тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға, идея йөкмәткеһен билдәләргә.
5	Башҡорт совет әҙәбиәтенең формалашыуы – 1 сәғәт. Дауыт Юлтый ижады. Көҙ.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	“Көҙ” шиғырын тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға.Шиғырҙа һүрәтләү   сараларын табырға һәм уларҙың ролен билдәләргә.
6	Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -5 сәғәт. Рәшит Ниғмәти. Хәйерле юл, һеҙгә! Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар. Еңеүселәргә дан!(йыр) Баязит Бикбай ижады. Туған тел. Рус теле.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр	Яҙыусының биографияһы. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Һүрәтләү   сараларын табырға һәм уларҙың ролен билдәләргә. “Хәйерле юл һеҙгә!” шиғырынан “Мәктәпкә” бүлеген ятларға. “Беҙҙең мәктәп” темаһына инша яҙырға. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Шиғырҙарҙы ятларға.
7	Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте – 7сәғәт. Назар Нәжми. Беренсе дәрес (1с). Али Карнай. Урманда (2с). Фәрит Иҫәнғолов. Хәмит күпере (2с). Сәғит Агиш. Турыҡай (2с).	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр. Парҙарҙа эш. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш.	Шиғырҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәнең йөкмәткеһе буйынса киңәйтелгән план төҙөргә, хикәйәне шартлы рәүештә өлөштәргә бүлергә, һәр өлөшкә исем бирергә. Хикәйәләге  образдарға характеристика бирергә.Хикәйәлә һүрәтләү оҫталығына  иғтибар итергә. Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә.Хикәйәләге  образдарға характеристика бирергә. Хикәйәнең планын төҙөргә, уның эсендә цитаталарҙы файҙаланырға. Хикәйәнең сюжеты, композиция ҡоролошон анализларға.Текст буйынса цитаталы план төҙөргә. Әҫәргә иллюстрация яһарға. Яҙыусының теле һәм стиленә иғтибар итергә.
8	Хәҙерге әҙәбиәт – 45 сәғәт. Башҡортостан Республикаһының дәүләт гимны. (1с) Раил Байбулатов “Ағас һәйкәл” (2с) Мостай Кәрим  ижады. “Уҡытыусыма”, “Өс таған”,“Билдәһеҙ һалдат” (5с). Лира Яҡшыбаева “Бәхетең үҙең менән”(1с). Ғилемдар Рамазанов “Ураҡ өҫтө” (1с) Фәрзәнә Аҡбулатова “Атай икмәге” (2с). Ҡәҙим Аралбай “Башҡорт теле” (1с) Рәми Ғарипов “Туған тел”. “Һабантурғай”. “Башҡортостан”(3с) Хәйҙәр Тапаков “Бибинур улуәсәй” (2с) Динис Бүләков “Яралы китап” (2с), “Яҙғы ташҡын менән килгән бәхет”(1с). Яҡуп Ҡолмой “Ҡыҙыҡлы китап”(1с) Гөлфиә Юнысова “Ҡотло булһын Яңы йыл!”(1с) Сәрүәр Сурина “Ҡышты ҡаршылағанда”(2с) Хәсән Назар “Яуа ҡарҙар”, “Таҡта сәй” (2с) Ирек Кинйәбулатов “Дуҫлыҡ төйәге” (1с) Рәшит Шәкүр “Урал батыр иле – сал Урал” (1с) Айһылыу Йәғәфәрова “Урал иле” (1с) Ғәйфулла Вәлиев “Әсәйем фатихаһы” (2с) Рәшит Назаров “Яҙ башы” (1с) Шәриф Биҡҡол “Яҙғы уйҙар”(1с) Йәмил Мостафин “Ыласын” (2с) Талха Ғиниәтуллин “Миҙал” (2с) Зөлфәр Хисмәтуллин “Урман ҡунағы” (2с) Тимер Йосопов “Ерән ҡашҡа” (1с) Кәтибә Кинйәбулатова “Барыһы тыуған еремдә” (1с) Абдулхаҡ Игебаев “Һыу буйында балыҡсы”(1с) Мөслим Әбсәләмов “Йомағужа тирәктәре” (2с)	Әңгәмә. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади проект. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Эҙләнеү эше.	Әҫәрҙе тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең тема һәм идеяһын асыҡларға. Хикәйәләге  образдарға характеристика бирергә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен ҡыҫҡаса һөйләргә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Яҙыусының тормош юлы һәм ижадының фәһемле булыуын күрһәтергә. “Өс таған” әҫәрен тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеһен үҙләштерергә. Әҫәрҙең темаһын, идеяһын асыҡларға. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм һорауҙарға яуап бирергә. Өҙөктө тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Әҫәрҙең темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә. Текст буйынса ҡыҫҡаса план төҙөргә, план нигеҙендә йөкмәткеһен һөйләргә. Шиғырҙы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға.Шиғырҙа һүрәтләү   сараларын табырға һәм уларҙың ролен билдәләргә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, әҫәрҙә сағылдырылған осор тураһында әңгәмә ҡорорға,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә. Шиғырҙы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға. Шиғырҙа тасуири   сараларын табырға һәм уларҙың ролен билдәләргә. Шиғырҙы тасуири ятларға. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Яҙыусының биографияһы һәм ижады, был шиғырҙарҙың яҙылыу тарихы, Рәми Ғариповтың көндәлектәре менән танышырға. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. “Туған тел” шиғырын тасуири ятларға. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә. Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә. Шиғырҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Шиғырҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға өйрәнергә, ролләп уҡый белергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, әҫәрҙә сағылдырылған осор тураһында әңгәмә ҡорорға,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһе буйынса план төҙөргә. Образдарға характеристика бирергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирә белергә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһе буйынса план төҙөргә. Образдарға характеристика бирергә.

6 класс

Дәреслек: Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 6-сы класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Б.Юлмөхәмәтов, М.Х.Иҙелбаев,  Ә.М.Сөләймәнов, З.И.Яйҡарова. – Өфө: Китап, 2012.

№	Тема буйынса төп йөкмәтке	Уҡыу эшмәкәрлегенең  эш төрҙәре	Уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәренә характеристика
1	Башҡорт халыҡ ижады – 10 сәғәт. “Урал батыр” әкиәте. “Ҡариҙел” легендаһы. Бәйеттәр. Герман һуғышы бәйеттәре. Дон далаларында. Таҡмаҡтар.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Эҙләнеү эше. Ижади эш.	“Урал батыр” әкиәтен тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Әкиәтте тасуири һәм халыҡсан итеп һөйләй белергә. Легендаларҙы башҡа халыҡ ижады өлгөләренән айыра белергә, уларҙың үҙенсәлектәрен аңларға. Төбәккә хас булған легендаларҙы яҙып алырға. Бәйеттәрҙең барлыҡҡа килеүе, уларҙың дини характерҙа булыуы. Бәйеттәрҙе тасуири уҡырға һәм йөкмәткеһен ҡабул итергә.Төбәктә һаҡланған бәйеттәрҙе яҙып алырға, китапсыҡ эшләргә. Таҡмаҡтарҙың ритмына һәм көйөнә иғтибар итергә. Мәктәп, уҡыусылар арһында таралған таҡмаҡтарҙы яҙып алырға. Класс тормошона арналған таҡмаҡтар сығарып ҡарарға.
2	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт. Салауат Юлаев ижады. Ағиҙелкәй аға ҡая аралап... Йырҙарҙан. Ҡол Ғәли. “Йософтоң матурлығы.”	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр.	Салауат Юлаевтың шиғырҙарының йөкмәткеһен аңларға һәм ҡабул итергә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға.Салауат Юлаевтың биографияһы һәм ижады тураһында материалдар тупларға, уның шиғырҙарыныңт заманы өсөн ниндәй кимәлдә актуаль булыуын билдәләргә. Боронғо текстың йөкмәткеһен ҡабул итеү. Өҙөктө тасуири уҡырға. Текста таныш булмаған боронғо һүҙҙәрҙе табырға, уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға. Өҙөк буйынса һорауҙар әҙерләргә.
3	20 быуат башында башҡорт әҙәбиәте – 1 сәғәт. Шәйехзада Бабич ижады .  Башҡортостан.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Ш.Бабичтың шиғырын матур итеп тасуири уҡырға өйрәнергә, йөкмәткеһен үҙләштерергә, идея-тематик йөкмәткеһен асыҡларға, яҙылыу осорона иғтибар итергә.Аңлашылмаған һүҙҙәрҙе яҙып алып йөкмәткеһен асыҡларға.Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә, шиғырҙарҙың тел, стиль үҙенсәлектәренә иғтибар итергә.
4	Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -3 сәғәт. Зәйнәб Биишева ижады. “Башҡортостан”. “Башҡорт теле”. Ҡадир Даян, Заһир Исмәғилев “Шайморатов генерал”.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр	Яҙыусының биографияһы. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Туған телдең матурлығын, уның кәрәклеген аңларға. “Башҡорт теле” шиғырын ятларға. Шиғырҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Йырҙы өйрәнергә.
5	Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте – 3сәғәт. Фәрит Иҫәнғолов. “Уҡытыусы Ғүмәров” . Назар Нәжми “Башҡортостан ”	Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә.Хикәйәләге  образдарға характеристика бирергә. Хикәйәнең планын төҙөргә. Шиғырҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Шағирҙың художество оҫталығын билдәләргә.
6	Хәҙерге әҙәбиәт – 33 сәғәт. Фәрзәнә Ғөбәйҙуллина “Башҡортостан флагы”, “Умырзая”. Сафуан Әлибаев “Мәктәп юлы”. Ярулла Вәлиев “Беренсе көн”. Яҡуп Ҡолмой “Мәктәп”. Ҡәҙим Аралбай “Башҡорт ҡоролтайына”, “Йомабай ҡурайы”. Рауил Бикбаев “Халҡыма хат”. Гөлфиә Юнысова “Ер улына”, “Талы бөгөлөп тора”. Динис Бүләков “Ҡара икмәк”(1с). Әнүр Вахитов “Өс бөртөк бойҙай”(1с). Кәтибә Кинйәбулатова “Уҡытыусым”. Лира Яҡшыбаева “Уҡытыусы – ул белем биреүсе лә, икенсе әсәй ҙә...”. Рауил Шаммас “”Уҡытыусыға”. Тимер Йосопов “Ай Уралым, Уралым.” Нәжиб Иҙелбай “Салауат ташы” (1с). Жәлил Кейекбаев “Урал тураһында ҡобайыр”. Мирас Иҙелбаев “Төш”(2с). Рәми Ғарипов “Салауат батыр”, “Әсәм ҡулдары”. Нур Ғәлимов “Яуҙан ҡайтҡан ҡурай”. Абдулхаҡ Игебаев “Әсәйемә”, “Сыйырсығым”. Йыһат Солтанов “Ҡәнәфер сәскәһе”(1с). Әнүәр Бикчәнтәев “Бөркөт һауала үлә”(2с). Тимерғәле Килмөхәмәтов “Турайғыр” (3с). Рәшит Назаров “Офоҡтағы ҡояш”. Сәлмән Яҡупов “Ҡарабаш турғай”.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Шағирҙарҙың художество оҫталығын билдәләргә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Аңлашылмаған һүҙҙәрҙе яҙып алып йөкмәткеһен асыҡларға. Шиғырҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең лирик геройын асыҡларға һәм характеристика бирергә. Әҫәрҙә күтәрелгән проблемаларға шәхси мөнәсәбәтте сағылдырыуҙы асыҡларға һәм уҡыусыларҙың мөнәсәбәтен билдәләргә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәнең темаһын һәм идеяһын билдәләргә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәнең темаһын һәм идеяһын билдәләргә, әҫәрҙә сағылдырылған осорҙо асыҡларға. Хикәйәнең композиция ҡоролошон анализларға. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Төп геройҙарға характеристика бирергә.  Әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәнең темаһын һәм идеяһын билдәләргә. Уҡытыусы образына характеристика бирергә. Йөкмәткеһен һөйләргә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәне тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Хикәйәнең темаһын һәм идеяһын билдәләргә, әҫәрҙә сағылдырылған осорҙо асыҡларға. Төп геройҙарға характеристика бирергә. Әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Өҙөктө тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең темаһын һәм идеяһын билдәләргә, әҫәрҙә сағылдырылған осорҙо асыҡларға. Төп геройҙарға характеристика бирергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Яҙыусының биографияһы һәм ижады, был шиғырҙарҙың яҙылыу тарихы, Рәми Ғариповтың көндәлектәре менән танышырға. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Һүрәтләү сараларын табырға. Әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең темаһын һәм идеяһын билдәләргә, әҫәрҙә сағылдырылған осорҙо асыҡларға. Төп геройға характеристика бирергә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең темаһын һәм идеяһын билдәләргә, әҫәрҙә сағылдырылған осорҙо асыҡларға. Шиғырҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең темаһын һәм идеяһын билдәләргә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә.
7	Туғандаш халыҡтар әҙәбиәте – 3 сәғәт. Ғабдулла Туҡай “Шүрәле”. Виталий Бианки “Ҡоторған тейен”. Ибраһим Йосопов “Ҡара бүрек хаҡында һүҙ”.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр	Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙе тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. План төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Шиғырҙы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә.

7 класс

Дәреслек: Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 7-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Ғ.Ғималова, Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2014.

№	Бүлек исеме/ дәрес темалары	Уҡыу эшмәкәрлегенең  эш төрҙәре	Уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәренә характеристика
1	Хәҙерге әҙәбиәт – 16 сәғәт + 1т.ү. + 1 кл.тыш уҡыу. Мәүлит Ямалетдинов “Көрәш, кеше!” (1с)  Ғәлим Дәүләди “Ҡоролтайға барам” (1с) Илгизәр Бураҡаев “Башҡорт көсө” (2с) Ғайса Хөсәйенов  ижады. “Ете ырыу”, “Алдар батыр ҡиссаһы”. Тарих буйынса парсалар, “Ҡурай” (6с). Булат Рафиков “Эйәрләнгән ат”(3с). Яңыбай Хамматов “Төньяҡ амурҙары” (3с.)	Лекция. Әңгәмә. Индивидуаль эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Лекция. Әңгәмә. Парҙарҙа эш. Эҙләнеү эше. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш.	М.Ямалетдинов һәм Ғ.Дәүләди шиғырҙарын тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙа йәмғиәтте яңыртып ҡороу, торғонлоҡтан ҡотолоу өсөн көрәшкә саҡырыу идеяһын аңларға. Әҫәрҙе тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә.Хикәйәләге  образдарға характеристика бирергә. Әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Әҫәрҙәрҙең тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм һорауҙарға яуап бирергә. Аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табырға, һүҙлек буйынса уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға.Тексты уҡығандан һуң тарихи белемдәргә таянып анализларға. Ҡисса жанрының үҙенсәлеген асыҡларға. Алдар батыр образына характеристика бирергә, кире образдарҙы күрһәтергә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, әҫәрҙә сағылдырылған осор тураһында әңгәмә ҡорорға,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Тарихи фараздың жанр үҙенсәлектәрен билдәләргә. Образдарға характеристика бирергә. Яҙыусының биографияһы. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, әҫәрҙә сағылдырылған осор тураһында әңгәмә ҡорорға,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә.
2	Башҡорт халыҡ ижады – 13 сәғәт +1т.ү.+1к.эш+1кл. тыш уҡыу. Йырҙар. Риүәйәттәр. Урал. Эскадрон. Йәйләүлек. Азамат , Салауат. Салауат телмәре. Икенсе әрме риүәйәте. Любизар.Әхмәт Байыҡ. Ҡаһым түрә. Буранбай риүәйәте. Буранбай. Бейеш риүәйәте. Бейеш. Ҡолой кантон. Абдулла ахун. Тәфтиләү. Зөлхизә. Ғилмияза. Таштуғай риүәйәте. Ҡурай. Сеңләүҙәр. Ерәнсә сәсән (әкиәт).	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Проект эше.	Башҡорт халыҡ йырҙарының үҙенсәлеген, уларҙың төрҙәрен,  тематикаһын белергә. Башҡорт халыҡ йырҙары тураһында рус ғалимдарының фекерҙәрен һәм халыҡ йырҙарын башҡарыусыларҙы белергә. Риүәйәттәрҙең ниндәй ҙә булһа ваҡиға, тарих менән бәйле булыуына иғтибар итергә. Тәбәккә бәйле булған легендаларҙы, риүәйәттәрҙе яҙып алырға. Сеңләү жанрының төп билдәләнешен аңларға. Сеңләүҙәрҙе йырҙарҙан һәм таҡмаҡтарҙан айыра белергә. Халыҡ араһында һаҡланып ҡалған сеңләү текстарын яҙып алырға.
3	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт + 1 кл.тыш уҡыу. Салауат Юлаев ижады. Тыуған илем. Уралым. Егеткә.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Салауат Юлаевтың шиғырҙарының йөкмәткеһен аңларға һәм ҡабул итергә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға.Салауат Юлаевтың биографияһы һәм ижады тураһында материалдар тупларға, уның шиғырҙарыныңт заманы өсөн ниндәй кимәлдә актуаль булыуын билдәләргә. “Егеткә” шиғырын ятларға.
4	Туғандаш халыҡтар әҙәбиәте – 1 сәғәт. В.Зефиров “Йәнтүрә хикәйәһе”	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр.
5	19 быуат әҙәбиәте – 3 сәғәт. Мифтахетдин Аҡмулла ижады. Башҡорттарым, уҡыу кәрәк! Дуҫлыҡ. Нәфсе. Аттың ниһен маҡтайһың? Өлгөр һүҙ.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади проект.	Мифтахетдин Аҡмулла шиғырҙарын тасуири итеп уҡырға, унда күтәрелгән проблемаларҙы аңлата белергә, аңлашылмаған һуҙҙәрҙе билдәләп, уларҙың мәғәнәһен аңлатырға. Әҫәрҙәренең төп идеяһын һәм темаһын күрһәтә белергә. Телдән һәм яҙма рәүештә һорауҙарға яуап бирергә. “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” шиғырын ятларға.
6	20 быуат башында башҡорт әҙәбиәте – 5 сәғәт + 1 әҙ. теор. Мәжит Ғафури ижады (3 сәғ) Үҙем һәм халҡым. Мин ҡайҙа? Гөлдәр баҡсаһында. Шәйехзада Бабич ижады (2 сәғ.) Салауат батыр. Зәки – Башҡортостан терәге. Ҡурайҡайға.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр.	Яҙыусының тормошо, белемгә ынтылышы, Троицк, Ҡазан, Өфө мәҙрәсәләрендә белем алыуы. Башҡортостандың халыҡ шағиры исеме бирелеүе. М.Ғафуриҙың тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға, идея йөкмәткеһен билдәләргә. Ш.Бабичтың шиғырҙарын матур итеп тасуири уҡырға өйрәнергә, йөкмәткеләрен үҙләштерергә, идея-тематик йөкмәткеһен асыҡларға, яҙылыу осорона иғтибар итергә.Аңлашылмаған һүҙҙәрҙе яҙып алып йөкмәткеһен асыҡларға.Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яап бирергә, шиғырҙарҙың тел, стиль үҙенсәлектәренә иғтибар итергә. “Салауат батыр” шиғырын ятларға.
7	Башҡорт совет әҙәбиәтенең формалашыуы – 2 сәғәт. Дауыт Юлтый ижады. Тимеркәй фәлсәфәһе.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	“Тимеркәй фәлсәфәһе” хикәйәһенең йөкмәткеһен үҙләштерергә, хикәйәнең темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға, хикәйәнең планын төҙөргә, текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Тимеркәй образына характеристика бирергә, кире образдар тураһында һөйләргә, уларҙың характерлы һыҙаттарын билдәләргә.
8	Утыҙынсы йылдар әҙәбиәте – 3 сәғәт + 2 т.ү. + 1 әҙ.теор. + 1 кл. тыш уҡыу. Һәҙиә Дәүләтшина ижады. Айбикә.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади проект.	Инеш дәрестә Һәҙиә Дәүләтшинаның фажиғәле тормошона иғтибарҙы йүнәлтергә. Хикәйәне тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә,темаһын һәм идеяһын, ниндәй осорҙа ижад ителгәнен асыҡларға. Әҫәрҙең тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм һорауҙарға яуап бирергә. Хикәйә буйынса киңәйтелгән план төҙөргә һәм план буйынса йөкмәткеһен һөйләргә. Хикәйәнән бирелгән өҙөктө ятларға.
9	Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -2 сәғәт + 1 т.ү. Рәшит Ниғмәти. Йәмле Ағиҙел буйҙары.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Яҙыусының биографияһы. Поэманың тексын уҡырға һәм анализларға. Әҫәрҙең композицияһының һәм образдар системаһының үҙенсәлектәрен асыҡларға.Художестволы тасуири сараларҙы табып күрһәтергә. Поэманың лирик геройын характерларға. Поэманан өҙөк ятларға.
10	Хәҙерге әҙәбиәт –    + 8 сәғәт + 1.т.ү.+ 1 кл.тыш уҡыу+ 1 кон.эш. Мостай Кәрим “Айгөл иле” (4с+1 т.ү.). Рамаҙан Өмөтбаев “Атлы башҡорт” (4с)	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади проект. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр	Драманы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, идея-тематикаһын асыҡларға. Яҙыусының тормош юлы һәм ижадының фәһемле булыуын күрһәтергә. Мостай Кәримдең тормош юлы һәм ижады тураһында яңы материалдар һайларға һәм өҫтәлмә иҫтәлектәр тупларға. Драманан өҙөк ятларға. “Айгөл иле”драмаһында Айгөл Ватанға һәм Әсәгә булған һөйөүҙе, тоғролоҡто нисек аңлай?” темаһына инша яҙырға. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, әҫәрҙә сағылдырылған осор тураһында әңгәмә ҡорорға,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  , текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Образдарға характеристика бирергә.

8 класс

Дәреслек: Башҡорт әҙәбиәте: Төп дөйөм белем биреү мәктәптәренең 8-се класс уҡыусылары өсөн дәреслек-хрестоматия / Авт.-төҙ. М.Ғ.Ғималова, Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2014.

№	Тема буйынса төп йөкмәтке	Уҡыу эшмәкәрлегенең  эш төрҙәре	Уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәренә характеристика
1	Башҡорт халыҡ ижады – 9 сәғәт. Ҡобайырҙар. Ололар һүҙе. Ай Уралым, Уралым.Салауат батыр. Бейек тауҙың үлгәне.Ил тигәндең кеме юҡ. Бер тигәс тә ни яман. Әйтештәр. Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Халыҡ ижадында киң таралған эпик әҫәрҙәренең брорнғо жанр булыу яғынан ҡобайырҙар. Уларҙың жанр үҙенсәлектәрен, төркөмдәргә бүленешен  белергә (Тыуған ил тураһында ҡобайырҙар. Батырҙар тураһында ҡобайырҙар. Тормош-көнкүреш ҡобайырҙары). Ҡобайырҙарҙы әйтештәрҙән айыра белергә.
2	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 2 сәғәт. Шафиҡ Әминев-Тамьяни ижады. Урал. Башҡорт бабаларының тарихы. Мөхәммәт пәйғәмбәр. “Ҡөрьән” китабы. Хәҙистәр.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Боронғо текстың йөкмәткеһен ҡабул итеү. Тәржемәһенә иғтибар итергә. Әҙәбиәт өлгөһөн тасуири уҡырға. Текста таныш булмаған боронғо һүҙҙәрҙе табырға, уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға. Өҙөк буйынса һорауҙар әҙерләргә.
3	Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте -9 сәғәт. Баязит Бикбай ижады (3с) Ер. Ҡаһым түрә. Ғәлимов Сәләм ижады (2с). Шоңҡар. Зәйнәб Биишева ижады (3с+1т.ү.)                                                           Һөнәрсе менән Өйрәнсек.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш.	“Ер” поэмаһын тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, темаһын һәм идеяһын асыҡларға. Поэманың лирик геройына характеристика бирергә. Поэманың йөкмәткеһе буйынса цитаталы план төҙөргә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә, бирелгән һорауҙарға яуап бирә белергә. Поэманан өҙөк ятларға.  Драманы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, ролдәргә бүлеп уҡырға өйрәнергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә, бирелгән һорауҙарға яуап бирә белергә. Башҡорт халҡының 1812 йылғы Ватан һуғышында әүҙем ҡатнашыуы тураһында мәғлүмәт бирергә. Стәрлетамаҡ районында Ҡаһым түрәгә һәйкәл асылыуын белергә. Драма тураһында төшөнсәне иҫкә төшөрөргә. “Шоңҡар”поэманың тексын уҡырға һәм анализларға. Поэманың ыңғай образдарын күрһәтергә, кире геройҙарға характеристика бирергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә, бирелгән һорауҙарға яуап бирә белергә.Поэманың композицияһы тураһында һөйләргә.Әҫәрҙең теле һәм уның образлылығына иғтибар итергә. “Һөнәрсе менән Өйрәнсек” әҫәрен тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргә, бирелгән һорауҙарға яуап бирә белергә. Һөнәрсе һәм Өйрәнсек образдарына характеристика бирергә.Әҙәби әҫәрҙең планын төҙөргә, шунда уҡ цитаталарҙы файҙаланырға.Әҫәрҙең сюжетын, тематикаһын, проблематикаһын, идея-эмоциональ йөкмәткеһен характерларға. “Һөнәрсе менән Өйрәнсек” әҫәрендә ижади хеҙмәт кешеһен данлау” темаһына инша яҙырға. Әҫәрҙең йөкмәткеһе буйынса һүрәт төшөрөргә.
4	Һуғыштан һуңғы осор әҙәбиәте – 2сәғәт. Назар Нәжми ижады. Башҡортостан. Аҡ шишмә.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр.	Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Әҫәрҙәрҙең тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм һорауҙарға яуап бирергә. Лирик герой образына характеристика бирергә. Шиғырҙың тел һәм стиль үҙенсәлектәренә иғтибар итергә. Шағирҙың художество оҫталығын билдәләргә.
5	Хәҙерге әҙәбиәт – 40 сәғәт. Рауил Бикбаев “Бөтә донъя башҡорттары, берләшегеҙ!” + Ә.Моратов “Башҡортлоҡ” (1с) Ғәли Ибраһимов “Кинйә” (4с) Мостай Кәрим ижады (5с) Алыҫ юлға эйәроләйҙәр. Йәшәйһе бар. Айһылыуҙың күҙ йәштәре. Ҡоролтайға ҡотлау. “Үлмәҫбай” поэмаһы. Ғайса Хөсәйенов  ижады.(2с) “Һуңғы тарпан” Ноғман Мусин “Йыртҡыс тиреһе”(2с). Рәми Ғарипов ижады (3с) Урал йөрәге. Аманат. Уйҙарым. Кеше ғүмере. Рауил Бикбаев  ижады (3с + 1 т.ү.). Башҡортостан бында башлана. Йүкәләрҙән һығылып бал тамғанда. Дауыл. Барып етһен ине хаттарым. Йәншишмәбеҙ ошо тупраҡта. Талха Ғиниәтуллин  ижады (4с). Мәтрүшкә еҫе. Әсә һәм бала. Ҡәҙим Аралбай ижады (1с) Беҙ – кеше. Факиһа Туғыҙбаева ижады (2с) Аҡмулла. Ҡыңғырау. Әмир Әминев ижады (4с). Ҡытайгород. Ринат Камал ижады (4с). Таня-Таңһылыу. Хәсән Назар ижады (3с) Башҡортостан – минең баш йортом. Аҡҡа табыныу. Дауа. Китап хаҡында хикәйәт (1с).	Әңгәмә. Индивидуаль эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Эҙләнеү эше. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади проект. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Тикшеренеү эше. Әңгәмә. Ижади проект.	Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Шиғырҙарҙа йәмғиәтте яңыртып ҡороу, торғонлоҡтан ҡотолоу өсөн көрәшкә саҡырыу идеяһын аңларға. Романдан өҙөктәрҙе тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Өҙөктәрҙең темаһын һәм идея йөкмәткеһен билдәләргә. Романда сағылдырылған осорға характеристика бирергә, социаль- тарихи шарттарҙы аңлатырға.Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Кинйә  образына характеристика яҙырға. Романдың тел-стиль үҙенсәлектәрен асыҡларға. Шиғырҙарҙы  һәм поэманы тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә, идея-тематикаһын асыҡларға. Яҙыусының тормош юлы һәм ижадының фәһемле булыуын күрһәтергә. Әҫәрҙәр буйынса һорауҙар төҙөргә, бирелгән һорауҙарға яуап бирә белергә. Мостай Кәримдең тормош юлы һәм ижады тураһында яңы материалдар һайларға һәм өҫтәлмә иҫтәлектәр тупларға.  “Йәшәйһе бар” шиғырын ятларға. Хикәйәтте тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Шул маҡсаттан сығып, текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табырға һәм һүҙлектәр буйынса уларҙың мәғәнәһен асыҡларға. “Йәнлектәр һәм аттарҙы ни өсөн һаҡларға кәрәк?” тигән темаға әңгәмә ойошторорға. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә, темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,  текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Һолтанбайҙың ауыр яҙмышы тураһында һөйләргә. Шәхес культы йылдарының эҙемтәләренә, фажиғәләренә иғтибар итергә.Образдарҙы сағыштырырға, уларһы баһаларға. Өҙөктө ҡыҫҡаса һөйләргә әҙерләнергә. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Яҙыусының биографияһы һәм ижады, был шиғырҙарҙың яҙылыу тарихы, Рәми Ғариповтың көндәлектәре менән танышырға. Шиғырҙарҙың тексы буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яуап бирергә. “Урал йөрәге”, “Аманат” , “Уйҙарым”лирик шиғырҙарҙы ятларға. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең лирик геройын асыҡларға һәм характеристика бирергә. Әҫәрҙә күтәрелгән проблемаларға шәхси мөнәсәбәтте сағылдырыуҙы асыҡларға һәм уҡыусыларҙың мөнәсәбәтен билдәләргә. “Башҡортостан бында башлана” шиғырын тасуири ятларға. Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,   текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Яҙыусының тормош юлы һәм ижадының үҙенсәлектәрен уҡыусыларға еткерергә. Әҫәрҙәрҙе тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Әҫәрҙең лирик геройын асыҡларға һәм характеристика бирергә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,   текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙә күтәрелгән проблемаларға шәхси мөнәсәбәтте сағылдырыуҙы асыҡларға һәм уҡыусыларҙың мөнәсәбәтен билдәләргә. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштерергә,  темаһын һәм идея йөкмәткеһен асыҡларға,   текст буйынса һорауҙар төҙөргә һәм шул һорауҙарға яуап бирергә. Әҫәрҙең образдар системаһы, образдарға характеристика бирергә. Әҫәрҙә күтәрелгән проблемаларға шәхси мөнәсәбәтте сағылдырыуҙы асыҡларға һәм уҡыусыларҙың мөнәсәбәтен билдәләргә. Текст буйынса ҡыҫҡаса план төҙөргә, план нигеҙендә йөкмәткеһен һөйләргә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Текст буйынса һорауҙар төҙөргө һәм һорауҙарға яуап бирергә өйрәнергә. Шиғырҙарҙың идея-тематик йөкмәткеһен билдәләргә.Лирик геройҙарға характеристика бирергә.Шиғырҙарҙан художество деталдәрҙе табырға һәм уларҙың теманы асыуҙағы ролен асыҡларға, художестволы тасуири сараларҙы табырға, уларҙың исемдәрен әйтергә һәм образдар тыуҙырыуҙа уларҙың роле. Шағирҙың позицияһын асыҡларға.

                                                                                                                                        9 класс

Дәреслек: Башҡорт әҙәбиәте. Урта мәктәптең 9-сы класы өсөн дәреслек.  / Авт.-төҙ. Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2010.

Әҙәбиәт – хрестоматия. 9-сы синыф өсөн. / Авт.-төҙ. Ғ.Б.Хөсәйенов. – Өфө: Китап, 2010.

№	Тема буйынса төп йөкмәтке	Уҡыу эшмәкәрлегенең  эш төрҙәре	Уҡыусылар эшмәкәрлегенең төп төрҙәренә характеристика
1	Башҡорт халыҡ ижады – 15 сәғәт. Художестволы әҙәбиәт – һүҙ сәнғәте. Әҙәби мираҫ. Башҡорт халыҡ ижады. Халыҡ ижадының традицион формалары. Башҡорт халыҡ эпосы йәки ҡобайырҙар. “Урал батыр” эпосы. “Иҙеүкәй менән Мораҙым” эпосы.	Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади проект.	Ҡарыһүҙҙәр, ырымдар, йола поэзияһын халыҡ ижадының башҡа жанрҙарынан айыра белеү. Уларҙың жанр үҙенсәлектәрен күрһәтә алыу. Халыҡ ижадында киң таралған эпик әҫәрҙәренең боронғо жанр булыу яғынан ҡобайырҙар. Башҡорт халыҡ эпостарын таный белергә. Эпостарҙы әкиәттәрҙән, легендаларҙан айыра белергә. Уларҙың жанр үҙенсәлектәрен аңларға, сәсмә формаларҙың шиғыр юлдары менән аралашып килеүен белергә. “Урал батыр” эпосынан өҙөк ятларға.
2	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте – 27сәғәт. Йософ Баласағунлы.Ҡотадғу белек. Ҡорҡот ата. Уғыҙнамә. Ҡол Ғәли. Ҡисса-и Йософ. Ҡотб. Хөсрәү вә Ширин. Хәрәзми.Мөхәббәтнамә. Сәйф Сараи. Гөлөстан бит-төрки. Буҙйегет. Бәхтиәрнамә. Шәжәрәләр. Йырауҙар һәм сәсәндәр ижады (6с). Салауат Юлаев ижады (2с).	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади эш. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Ижади эш.	Боронғо текстарҙың йөкмәткеләрен ҡабул итеү. Тәржемәһенә иғтибар итергә. Әҙәбиәт өлгөһөн тасуири уҡырға. Текста таныш булмаған боронғо һүҙҙәрҙе табырға, уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға. Әҫәрҙәр буйынса һорауҙар әҙерләргә. Йырау һәм сәсәндәрҙең әҫәрҙәрен тасуири уҡырға һәм йөкмәткеләрен аңларға. Йырауҙарҙы сәсәндәрҙән айыра белергә. Салауат Юлаевтың шиғырҙарының йөкмәткеһен аңларға һәм ҡабул итергә. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға.Салауат Юлаевтың биографияһы һәм ижады тураһында материалдар тупларға, уның шиғырҙарының заманы өсөн ниндәй кимәлдә актуаль булыуын билдәләргә.
3	19 быуат әҙәбиәте – 22 сәғәт. Һибәтулла Салихов ижады. Ғәли Соҡорой ижады. Мифтахетдин Аҡмулла ижады (7с). Башҡорттарым, уҡыу кәрәк! Шиһабетдин Мәржәни мәрҫиәһе. Урыным – зиндан. Мәжлесенә ҡарай ғына. Инсафлыҡ. Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев ижады (4с). Ҡайыш илә йүкә. Йомран иле. Үткән заманда башҡорт ҡыҙҙарының оҙатылыуы. Башҡорттар. Пушкин. Ризаитдин Фәхретдинов ижады (4с). Әсмә.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Ижади эш. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр.	Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Унда күтәрелгән проблемаларҙы аңлата белергә, аңлашылмаған һүҙҙәрҙе билдәләп, уларҙың мәғәнәләрен аңлатырға. Әҫәрҙәҙең темаһын һәм идеяһын асыҡларға. Телдән һәм яҙма рәүештә һорауҙарға яуап бирә белергә. “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” шиғырын тасуири ятларға. Шиғырҙарҙы тасуири уҡырға, йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Унда күтәрелгән мәсьәләләрҙе асыҡларға. Заманы өсөн ул ниндәй әһәмиәткә эйә булған?. Этнографик материал өсөн был шиғырҙарҙың әһәмиәтен күрһәтергә. Мәҫәл жанрының башланғыстарын күрһәтергә. М.Өмөтбаетың тормош юлы, уның ижтимағи эшмәкәрлеге тураһында белергә. Әҫәрҙе тасуири уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә. Текста таныш булмаған  һүҙҙәрҙе табырға, уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға. Яҙыусының биографияһы һәм ижады тураһында материалдар һайларға, әҫәрҙең ижад ителеү тарихын асыҡларға. Әҫәрҙең художество үҙенсәлектәре, теле һәм стиленә иғтибар итергә.
4	20 быуат башы әҙәбиәте – 38 сәғәт. Сафуан Яҡшығолов ижады (2с) Башҡорт ағаларыма хат. Яҙ килеүе. Ҡитға. Дим буйы. Фәтхелҡадир Сөләймәнов ижады (2с). Башҡорт моңо. Тимербай ҡурайсы. Мәжит Ғафури ижады (6с). Себер тимер юлы. 1906 йылдан 1907 йылға васыят. 1907 йылдың яуабы. Баҙарға сыҡтым. Юҡтырһың да, Алла! Бөтһөн империализм һуғышы. Аждаһа. Икмәк!.. Шағирҙың алтын приискыһында. Ҡара йөҙҙәр. Шәйехзада Бабич ижады (5с). Халҡым өсөн. Бер минут. Бай һәм ярлы. Көрәшеп үткәр ҡыҫҡа ғүмереңде. Көтәм. Кем өсөн? Ҡурайҡайға. Яҙғы йыр. Беҙ. Башҡорт  халҡына көйлө хитап.	Лекция. Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр. Әңгәмә. Төркөмдә эштәр. Индивидуаль эштәр. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр. Ижади эш. Лекция. Әңгәмә. Төркөмдәрҙә эштәр. Ижади эш.	Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә. Китапта бирелгән һорауҙарға яуап бирергә. Шағирҙың ижадында төп теманы билдәләргә, аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табырға һәм һүҙлек буйынса уларҙың мәғәнәләрен асыҡларға. Шиғырҙар буйынса һорауҙар әҙерләргә. Текст буйынса телдән йәки яҙма рәүештә һорауҙарға яуаптар бирергә, цитаталарҙы файҙаланып һөйләргә. Яҙыусының әҫәрҙәрен тасуири уҡырға һәм йөкмәткеләрен үҙләштерергә.Ф.Сөләймәновтың –А.Инандың эшмәкәрлеге хаҡында материалдар тупларға. Зәки Вәлидиҙең уның хаҡында иҫтәлектәр менән танышырға. Текст буйынса бирелгән һорауҙарға яуаптар бирергә. Геройҙарға характеристика бирергә. Яҙыусының тормошо, белемгә ынтылышы, Троицк, Ҡазан, Өфө мәҙрәсәләрендә белем алыуы. Башҡортостандың халыҡ шағиры исеме бирелеүе. Тәүге хикәйәләре. М.Ғафуриҙың шиғырын тасуири итеп уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, тематикаһын асыҡларға, идея йөкмәткеһен билдәләргә. Шиғырҙарҙың тел үҙенсәлектәре. “Шағирҙың алтын приискыһында” повесын уҡырға, йөкмәткеһен үҙләштерергә, яҙылыу тарихына иғтибар итергә, повестың идея-тематик йөкмәткеһен билдәләргә, образдар системаһын асыҡларға; Зиннәт, Мәжит, Фәйзулла, Шакир, Лотфулла образдары тураһында һөйләргә, Сәлим, Сибәғәт бабай образдарына характеристика бирергә, прииск хужаларыЗакир һәм Шакир Рәмиевтарҙың тупаҫлығы, эрелеге тураһында һөйләргә. Ш.Бабичтың шиғырҙарын матур итеп тасуири уҡырға өйрәнергә, йөкмәткеләрен үҙләштерергә, идея-тематик йөкмәткеһен асыҡларға, яҙылыу осорона иғтибар итергә.Аңлашылмаған һүҙҙәрҙе яҙып алып йөкмәткеһен асыҡларға.Шиғырҙар буйынса һорауҙар төҙөргә һәм ул һорауҙарға яап бирергә, шиғырҙарҙың тел, стиль үҙенсәлектәренә иғтибар итергә. “Халҡым өсөн”, “Кем өсөн?” шиғырҙарын ятларға.

Тематик планлаштырыу

№	Бүлектәр	5 класс	6 класс	7 класс	8 класс	9 класс
1	Башҡорт халыҡ ижады 50 сәғәт	9	10	13	9	15
2	Боронғонан алып 18 быуат аҙағына тиклемге башҡорт әҙәбиәте   10 сәғәт + 10 сәғәт	2	2	2	2	27
3	19 быуат әҙәбиәте   20 сәғәт + 4 сәғәт	1	-	3	-	22
4	20 быуат башында әҙәбиәт  15сәғәт + 12 сәғәт	2	1	5	-	38
5	Башҡорт совет әҙәбиәтенең формалашыуы (1917-1929 йй) 3 сәғәт	1	-	2	-	-
6	Утыҙынсы йылдар әҙәбиәте 3 сәғәт	-	-	3	-	-
7	Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында башҡорт әҙәбиәте 10 сәғәт + 8 сәғәт	5	3	2	9	-
8	Һуғыштан һуңғы осор башҡорт әҙәбиәте 20 сәғәт +	7	3	-	2	-
9	Хәҙерге әҙәбиәт 105 сәғәт +	67	33	24	40	-
10	Туғандаш халыҡтар әҙәбиәте 10 сәғәт	3	3	1	-	-
11	Әҙәбиәт теорияһы һәм тарихы 10 сәғәт	1	2	2	2	2
12	Әҙәби белем кимәлен диагностикалау, йомғаҡлау контроле                       10 сәғәт	2	2	2	2	4
13	Кластан тыш уҡыу	5	5	5	4	6
14	Телмәр үҫтереү			6		8
		105	70	70	70	102