Дерс конспекти: МЕТИН АКЪКЪЫНДА МАЛЮМАТ

Дерснинъ мевзусы:     МЕТИН АКЪКЪЫНДА МАЛЮМАТ

Дерснинъ макъсады:  талебелернинъ бильгилерини, къабилиетлерини тешкермек ве пекитмек; сёз байлыкъларыны арттырмакъ; нутукъ инкишафы; тюшюндже фаалиетлерини фааль этмек; джумлелерден метинлер тизмеге, метинге серлева къоймагъа огретмек; метинде эсас фикирни ифаделемеге огретмек; ана тилимизге севги дуйгъусыны ашламакъ; балаларда гузеллик дуйгъусыны тербиелемек.

Корьгезме:  метинлер, джедвель, ребус

Дерснинъ кетишаты:

I. Тешкилий къысым:

– Селямлашув!

– Дерсте олмагъан талебелерни къайд этюв

II. Нутукъ инкишафы дакъкъасы

Талебелер озьара диалоглар тизип, айталар.

Мевзулар: 1. Мусафирни къабул этюв

                   2. Экимде

                   3. Тюкянда

III. Янъы мевзуны анълатув

Балалар, бугунь дерсимизде метин акъкъында лаф юрсетеджекмиз. Амма, янъы мевзугъа кечмез эвель, талебелер бир кимсе айтып олурмы, метин – бу недир? (джеваплар). Пек яхшы, энди демек янъы мевзугъа кечемиз.

Балалар, дефтерлеринъизни ачып, бугуньки саныны ве мевзуны язынъыз.

Метин – бу грамматик ве мана джеэттен багъланып кельген бир къач джумлелердир. Джумлелер белли бир тертипнен келелер. Метин бизим фикирлеримизни, дуйгъуларымызны ифаде этмеге имкян бере. Адет-узьре метиннинъ серлевасы ола.

(тахтада метиннинъ джедвели асыла ве оларгъа бакъып, янъы мевзу анълатыла; талебелер озьлерине къыскъадан дефтерлерине метин акъкъында ве оларнынъ чешитлерини язып алалар)

Метиннинъ къысымлары

1.     Кириш                

2.     Эсас къысым        Олар айры абзац олуп, янъы сатырдан язылалар

3.     Нетидже

Метинлер жанрларына коре:

v икяе

v тасвир

v муллаза

Эр бир къысым абзацтан языла.

Метин парчаларгъа болюне. Там фикирни бильдирген метин парчасына абзац (сатыр башы) дейлер. Абзац янъы сатырдан башланып, бирин­ джи сатыры бираз сагъ тарафкъа чекилип язылыр.

Метинлернинъ мундериджесине коре:

– табиат

– медениет

– тарих

– халкъ агъыз яратыджылыгъы

– спорт

– санаат

– аятта олгъан чешит вакъиалар

Лугъат иши:   имкян – возможность                                                                    эсас – основная

                                   тасвир – описание

                                   муллаза – рассуждение 

                                   табиат – природа

                                   медениет – культура

                                   санаат – искусство

IV. Пекитюв

Энди янъы мевзуны даа яхшы анъламакъ ве пекитмек ичюн, мен сизлерге метинлер береджем. Бу метинлерни окъуп сизлер: серлевасыны, къысымларыны, жанрларыны, мундериджесини тапып бу метинлерге план тизип, дефтерлеринъизге язаджасынъыз. (текстлер бериле, анълашылмагъан сёзлер тахтада языла)

Биринджи текст  1 сырагъа:

Бир орман ичинде дёрт кобелек яшай эди. Оларнынъ бири – беяз, экинджиси – сары, учюнджиси – къырмызы, дертюнджиси де къара эди.

Бир кере бу кобелеклер ойнамагъа чыкътылар. Баягьы вакъыт ойнап учкъан сонъ, башларынынъ тёпесинде къап-къара, балабан бир къуш корьдилер. Кобелеклер къоркътылар. Беяз кобелек шу дакъкъа беяз пападие устюне къонды, къыбырдамайып отурды. Сары кобелек, озюне коре, сары бир чечек тапып, онынъ устюне келип къонды. Къара кобелек о дакъкъасы чам агъачы къабугъынынъ устюне келип къонды. Къырмызы кобелек къып-къырмызы къаранфиль устюне келип къонды. Къаршыдан бакъкъанда эписи кобелеклер асыл да танылмай эди.

Бойле этип дёрт кобелек душман агъызындан къуртулып къалдылар.

метиннинъ серлевасы:  «Кобелеклер»

метиннинъ жанры:  икяе

метиннинъ мундериджеси:  табиат акъкъында

Лугъат иши:   орман – лес

                          пападие – ромашка

                          чам агъачы – сосновая древесина

                          къаранфиль – гвоздика

Экинджи текст  2 сырагъа:

Тюркий тилинде чыкъкъан биринджи газета «Терджиман». Газетанынъ биринджи саны Къырымда, Багьчасарай шеэринде бинъ секиз юз сексен учюнджи сенеси апрельнинъ онунда чыкъты. Бу афталыкъ газета къырымтатар ве рус тиллеринде басыла эди. Онынъ баш муаррири Исмаил Гаспралы, мусульманларгъа зенгин малюмат берип, оларнынъ медениетини юксельтмеге тырыша эди.

«Терджиман» газетасы биринджи санындан энъ сонъки санынадже "макъсат бирлиги, иш бирлиги, тиль бирлиги" ни давет этип келе эди. Газета саифелеринде миллий анълылыкъ, чешит миллет ве дин адамларнынъ бир девлетте бирликли яшавлары киби меселелери айдынлана эди.

«Терджиман» газетасы отуз бир йыл девамында нешир олунды.

__________________________________________________________________

метиннинъ серлевасы:  «Терджиман»

метиннинъ жанры:  икяе

метиннинъ мундериджеси:  тарих акъкъында

Лугъат иши:   муаррир – автор

                          макъсат бирлиги – единство цели

                          анълылыкъ – сознание

                          нешир – издавался

План «Кобелеклер»                                           План «Терджиман»

1. Орманда яшагъан кобелеклер                     1. «Терджиман»нынъ чыкъышы

2. Кобелеклернинъ сакъланувы                      2. Бирлик меселелери

3. Оларнынъ къуртулгъанлары                       3. Нешир олувы

V. Раатлыкъ дакъкъасы

Ребуста «сакълангъан» сёзюни тапынъыз (тахтада ребус асыла)

 +   ЛЮК

(козьлюк)

VI. Нетидже

 – Бугунь дерсимизде насыл мевзунен таныш олдыкъ?   (Метин)

–  Метин бу недир? (бу грамматик ве мана джеэттен багъланып кельген бир къач джумлелердир)

VII. Эвге вазифе:  

VIII. Баалав