Доклад к презентации "Асырлар тарихыны кечкен дегерлик"

Мен,      Кайбуллаева Алиме, Багъчасарай  районынынъ Алма-Тархан миллий мектебинде окъуйым. Бизим мектебимизде къырымтатар халкъынынъ санаатыны огренелер, сакълайлар ве урьметнен хатырлайлар.Санаат  - эр бир халкъынынъ миллий гъуруры. О, инсан яшайышынынъ бедий кузьгюси сайыла, медениетининъ юксеклиги акъкъында шаатлыкъ эте. Биз оны огренмеге ве сакъламагъа керекмиз. Санаатнынъ инкишаф этюви ве сакъланувы бизим къолумызда.

Бу фикирлернен, мектебимизде къырымтатар тили ве эдебияты одасында этнографик коше тешктль этильди.Мектепнинъ талебелери ве оджалары бу музейни ачмакъ ичюн чешит ишлер беджердилер. Кой адамлары музейимизнинъ ачылгъаныны билип, бизлерге чокъ эдиелер багъышладылар. Бу гъайретли чалышувнынъ нетиджесинде чокъ  гузель дегерликлер бир ерге топланды.

Асыл да, миллет оларакъ шекилленген эр бир халкънынъ, тек онъа хас олгъан, миллий урбасы олур. Миллий урба , халкъларны бирини-биринден фаркъ эткен, эсас хусусиетлерден бири сайылыр. Инсан кийген урбанынъ тюрлю чешити олур. Антер, марама, джуббе, фес- къадын- къызлар урбасы сайылыр. Къырымтатар халкъынынъ миллий урбасы башкъа миллетлернинъ урбасындан темиллиги, гузеллиги ве зенгинлигинен айырылып тура.

Миллетнинъ маневий зенинлиги тиль ве эдебият олса, мадий зенгинлиги исе санаат ве урф-адетлердир. Мен сизни къырымтатар санаатынынъ энъ парлакъ, энъ назик ве энъ самимий урба чешити -  мараманен таныштырмакъ истейим.

Къырымтатар къадын-къызлары башларына марама иле орьтип, мусульманлыкънынъ акъикъий асылыны акс эткенлер. Мараманы дюльбер олмасы ичюн эвель заманлардан башлап, нагъыш иле нагъышлай экенлер.Мараманынъ орьнегинде тасвир этильген икметнинъ манасы мусульманлыкънынъ эсасы сайылыр.

Музейимизнинъ энъ къийметли бахшышы – Алма-Тархан коюнде яшагъан Сафие битайнынъ марамасыдыр. Асырлар тарихыны кечкен, несиль-несильден бизим кунюмизге къадар етип кельген бу мараманынъ тарихы пек меракълыдыр.

 Сюргюнлик вакъытлары Сафие битанынъ  къорантасынен къомшулыкъта мераметли, зиялы къадын Айше бита яшай эди.  Айше къартанай пек диндар адам, молланынъ къызы. О, озь бильгилерини Сафие битагъа огреткен эди. Сафие бита яхшы талебе олгъаны ичюн, Айше бита озь марамасыны онъа багъышлагъан эди.

Энъ меракълысы шу ки, мараманы багъышлагъан Айше къартана, бутюн дюньягъа танылгъан учуджумызнынъ, халкъымызнынъ джесюр къараманы Аметхан Султаннынъ догъмуш тизеси олгъан. Аметхан-Султаннынъ анасы Хатидже ве Айше бита эки тата-къардаш экенлер.

Мараманынъ такъдири де бутюн къырымтатар аилелернинъ такъдири кибидир. Ватанындан сюргюн этильген ве вакъытлар кечкен сонъ озь юртуна къайткъан халкъ дайын, о да ойле къыйын ёл кечти. Мараманынъ кошесинде мор тюстеки индже йиплернен нагъышлангъан сайылар онынъ 1800 сенесинде токъулгъаныны исбатлай. Марама тюзкошелик шекилинде токъулгъан. Онынъ кенълиги 57 см., узунлыгъы 60см.  Эки асыр эвель Айше битанынъ къартанасы озь никяхына бу мараманынъ орьнек ве нагышларыны терен севги, самимий усталыкъ ве къуванч иле токъугъан эди.

Эки тарафлы татар ишлеме техникасынен ишленген мараманынъ орьнеги ойле нагъышлангъан ки, онынъ онъ я да терс тарафыны тапып оламазсынъ. Беяз мараманынъ эки четинде алтын тюсте ёлакълар Къырым чёллерини, оларнынъ кенълигини хатырлата. Ёлакъларнынъ арасында ерлешкен эки сыра чечеклер Къырымнынъ дюльбер, юксек дагъларыны анъдыра.

Буюк омюр кечирген бу дегерликни къолгъа алсанъ, о девирнинъ рухуны сезмек мумкюн. Сафие битанынъ айткъанына коре, мараманы эки усул иле байламакъ мумкюн. Къыз бала мараманы фесининъ устюне такъа ве эвли олмагъаныны тасдыкълай эди. Эгер де марама къадыннынъ боюнына сарылгъан олса, онынъ эвли олгъаныны анъламакъ мумкюн эди.

Бойле дегерлик бизим мектебимизге багъышлангъаны ичюн биз пек гъурурланамыз. Бу дегерлик тек мектебимизнинъ вариети дегиль де, халкъымызнынъ, тарихымызнынъ, медениетимизнинъ къийметли вариетидир.