Доклад: "Внедрение межпредметных связей на уроках физики"

PISA халықаралық зерттеулер аясында физикалық есептерді шешуде

пәнаралық байланысты енгізу.

Вольность и союз наук необходимо

                                                                      требуют взаимного сообщения.
                                                                Слеп физик без математики,

                                                   сухорук без химии. 
                                                                                                       М.В.Ломоносов.

Кіріспе

      Пәнаралық байланыс- заманауи мектепте оқытудың басты қағидасы болып табылады. Ол ғылыми-жаратылыстану мен қоғамдық-гуманитарлық циклдердің өзара байланысын қамтамасыз етеді және  олардың байланыс еңбек оқытумен өтті. Пәнаралық байланыстар арқылы  мұғалім  басқа  пән мұғалімдерімен білесе  отырып,  оқу-тәрбие міндеттерін кешенді  шешу арқылы  жүзеге асырады  . Заманауи мұғалім пәнаралық байланысты  сабақта және сыныптан тыс жұмыстарда  шығармашылықпен жүзеге асыру үшін оған ,теориялық сұрақтарды   меңгеру және  әдістемелік ұсыныстарды саналы түрде қолдау , мектеп  және жаңа бағдарламалардың талаптарын ескере  отырып , пәнаралық байланыстардың жаңа жолдарын таба білу.

   Пәнаралық байланыстарды қолдану кезіндегі дайындықта  PISA келесі қағидаларға негізделген :  біріншіден, білім беру мазмұнын ғылыми деңгейінің жоғарылауымен , екіншіден, оқушыларға ақпараттың көбеюімен және оны меңгер, үшіншіден, орта мектеп түлектеріне пәндік құзыреттілік деңгейінің қойылатын талаптары. Мақсаты- ғылыми дүниетаным қалыптастыру, біздің мектеп оқушыларының ерекше назары пәнаралық байланысты орнату және дамыту  процесі  ғана емес,  сонымен қатар PISA-ға  тікелей дайындық кезіде қамтылған.

    Қазіргі заманғы оқушылардың  білімін  "құрақ көрпе" деп атаса, орыс тілі өзі оқылса, физикада сол секілді. Сонымен қатар, пәнаралық оқытуда оқушы  оқу пәндерінің  мазмұны жағынан жақын екенін байқайтын болады. Атап  айтсақ, патша Алексей Михаловичпен  мушкетерлардың бір уақытта өмір сүргенін  және Иван Грозныймен Вильям Шекспирдің  замандас екенін білетін болады.. Бізде көптеп кездесетін жағдайларда, мысалы; математика сабағынан үлгерімі жақсы оқушы ,өз білімін физика сабағында  қолдана алмайды, ал  әдебиеттен жазған сауатты шығармасы, тарихтан жазған шығармашылық жұмысында жіберген грамматикалық қателерді кезестіреміз.

    Қазіргі заманғы мектептегі білім беруде  біз - дамыған, шығармашыл белсенді тұлғаны қалыптастырмақпыз.. Мұндай міндетті бір оқу пәнінің аясында шешу мүмкін емес. Сондықтан, теориялық  мен  тәжірибелік оқыту үрдісінде  интеграциялық оқу (кіріктірілген курстар, сабақтар) байқалады, ол пәнаралық қатынасты және жалпы әлем бейнесін түсінуге   мүмкіндік береді.

  Физика  пәнінің басқа пәндермен  бірігуі- оқушының  айқын  бағытын  тудыратын  қызығушылығын  тудырады. Оқытудың бұл түрі-  қысқа уақыт ішінде  баланың қызығушылғын анықтап ,тұлғаның әрі қарай жетіліп ,дамуына әсер етеді.

Интеграциялық сұрақтар әр түрлі оқу пәндерінің бірігуімен , бір тапсырмада пәнаралық байланыстарды оқытуды қамтиды. Оқушының бір сабақта   ұғынуы огың білім  тереңдетеді және себеп-салдарлық байланысы орнатады.

                         Оқыту пәндері арасындағы байланыс түрлері

     Оқыту пәндері арасында екі түрін ажыратуға болады: уақытша (хронологикалық) және түсініктлік  (идеялық). Біріншісі, әртүрлі пән бағдарламаларының өтуікезіндегі келісуді көздейді; екіншісі; жалпы әдістемелік ережелер негізінде  бірдей ғылыми ұғымдарды пайымдау. Физика мұғаліміне үш түрі пәнаралық уақытша байланыспен жұмыс атқаруға тура келеді: адыңғы, ілеспе және перспективалық.

    Алдыңғы пәнаралық байланыс- зерделеу кезінде  физика пәні курсына  және  басқа пәндер бойынша бұрын алған білімдеріне сүйенеді (мысалы;табиғаттану, география, математика).

    Ілеспе пәнаралық байланыстар – бұл байланыста  ескеретін жайт, бұл бірқатар мәселелер мен ұғымдар бір мезгілде  зерттелуде физикадан және басқа пәндерден (мысалы; вектор түсінігі  бір мезгілде  геометрия курсында және физикада; дыбыс туралы түсінік  физикада оқылса, есту органдары – биологияда).

    Перспективалық пәнаралық байланыс-  физика пәні бойынша алған білімі басқа пәндерді қолданудан алда тұрады (мысалы, атом құрылысы туралы түсінік физика бұрын оқытылады, химияға қарағанда); бұл жағдайда химия пәнінің мұғалімі физика сабақтарында алған білімдеріне сүйенеді. Материя  туралы түсінік (зат және өріс) физика курсында оқытылады, ал кезінде қоғамтану курсында ескерілген.

Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары

     Пәнаралық байланыстарды физика сабақтарыда қолданудың  екі түрі бар :  кейбір білімдерін  аралас пәндермен  және жалпылама сабақтарда қолдану. Алғашқысы  мынадай пәнаралық байланыс  тәсілдерін жүзеге асыруда қолданылады.

Аралас пәндер бойынша үй тапсырмаларын қайталау , түсіні келесі сабақта қаралады.Мысалы; жанармай жылуының жануының жылуын өтпес бұрын «Химия8» оқулығынан жану процесінің энергетикасы тақырыбын қайталау керек. Сонымен табиғи токты  түсіндіру кезінде оқушылардың назары ауады.

 Пәнаралық сипаттағы тапсырманы шешу. Материалды бекіту үшін пәнаралық тапсырмаларды орындау. Мысалы; сұйықтықтағы дене жүзуін оқушыларға түсіндірген соң,жаттығу  ретінде мынадай  тапсырмалар  ұсынылады : физика тұрғысынан  алғанда балықтың  жүзу жарғағының рөлі .

Сабақта  басқа пән бойынша алынған мәліметтер тірек білімі немесе тереңдетілген және бекіту ретінде қолданылады. Жалпылама сабақтар пәнаралық байланыс бойынша  білімдері мен дағдыларын  жүйелейді.  Сабақ түрі : пәнаралық семинарлар (мысалы; "Жылу қозғалтқыштары және табиғатты қорғау"), пікірталастар, викториналар, КТК, олимпиада,...

Пәнаралық байланыс тек қана физика-математика  циклы сабақтарында  ғана емес, сонымен қатар  география, тарих, әдебиет, бейнелеу өнері сабақтарнда байқалады

1. Физика сабағында пәнаралық байланыстарды іске асыру

2. Физика және математика (алгебра) байланысы.

Математикамен байланыс есепті  шешу кезінде қажет. Бұл тек  математикалық есептеулерді ,  кестелерді, физикалық шамалар талдау ғана емес ,  ең бастысы мұғалім ,  оқушылардың ойлау логикасын, оқушылардың талдау кезінде формулаларын дамытады.. 7-сыныпта "заттың тығыздығы" тақырыбы бойынша тапсырмада оқушылар көлем, тығыздық кезінде тең денедегі тығыздықтың көлемін байқайды..  Талдайды, тұжырым жасайды.

3.Физика курсының геометриямен  байланысы

Геометрия курсы физика курсына геометриялық және теориялық-көптеген нышаны аарқылы өте елеулі әсер етеді.. Мысалы,   пайдалану арқылы формулалар мен теоремалар.

4. Физика курсының химиямен  байланысы

Физика және химия пәндері өзара бір-бірін толықтырып отырады және  бірдей құбылыстарды  әр жағынан қарастырады.. Жалпы физика және химия пәндеріне ортақ  зат, масса, салмақ, энергия сияқты ұғымдар жатады.

5. Физика курсының биолгиямен байланысы

Физика биологияның өзара байланысы диффузияны оқытуда іске асады , көрсетемін ботаника сабағынан мысал (Бақа суда тұрады және суды  ішпейді, құрлықта жеңіл тжәне дымқыл терімен тыныстап, суда тері арқылы). Дыбыстық және жарық құбылыстары өту кезеңі  –зоологиялық және анатомиялық материал  (атап айтқанда, құлақ  қабілеттері).

Физикамен  биологияның байланыс ежелгі және жемісті. Оған көптеген көрнекті физиктердің  биология және жаратылыстануда қосқан үлестрімен , физикалық заңдардың іргетасы куә. Олар : әлемге әйгілі физик Гельмгольц, дәрігер Майер, ботаник К. А. Тимирязев, Броун. Физиканың биологиялық ғылымдармен байланысы соңғы онжылдықта кеңейді, биофизика, агрофизика, бионика сияқты ғылым пайда болған соң.Биологияны оқытуда  температура, жарық, ылғалдық деген ұғымдарды оқушылар пайдаланады.

6. Физика курсының географиямен (жаратылыстану) байланысы.

Физиканың географиямен және экологиямен өзара байланысын : "Атмосфералық қысым", "Көлік  түрлері", "Жылу қозғалтқыштары және олардың маңызы", "Экологиялық проблемаларын шешу жолдары", " Әр түрлі тереңдіктегі және биіктіктерінде қысымды географиялық картамен анықтау " сабақтарында жүзеге асырамын.

 География  оқуда оқушылар жердің құрылысы , атмосфера туралы, өлшеу тәсілдері, жердің  пішіні мен мөлшері туралы , атмосфералық қысым, ілім туралы желден пайдалану туралы энергияны пайдалау джәне жел ілімі бойынша түсінік алады.. Бұл көріністі физикадан табуға болады.

7. Физика курсының тарихыпен  байланысы.

Бұл арада   еңбек құралдары, өндірістік қарым-қатынастарды дамуы мәдениет, техника мен ғылым және тарихи дәуірдегі көрнекті қайраткерлерідің , оның ішінде, ғалымдардың, физиктердің өмірі қаралады.

8.Физика курсының әдебиетпен  байланысы.

Әдебиетпен  физика сабақтарындағы байланысын  ең алдымен, фольклор мен танмал- ғылыми және көркем әдебиет үлгілерін ен бейнелі түрде  және физикалық құбылыстардан,тарихи жағдайлардан көруге болады.

9.Астрономия.

1. Бүкіл әлемдік тартылыс заңы      

Ол "жер" ретінде болудан маңызды ғарыштық фактор.

2. Күн – плазма. Жұлдыздың термоядролық реакциялары.

3. Спектрлер және спектрлік талдау.

Спектрлік талдау көмегімен жұлдыздардың ғаламшардың, температурасы,қысымы және т.б. химиялық құрамы анықталды. Басқа планетатағы ауырлық күші. Гравитация, шексіздік, шамадан тыс жуктеу.

10. Сызу-физика"  желісі бойынша пәнаралық байланыс.

Физика сабақтарында сызумен байланыс байқалады (қажет  схеманы ұқыпты сызу), БЕЙНЕЛЕУ өнерімен  (8-сыныпта жылу қозғалтқыштарын экологиялық қолданудың проблемалары туралы сурет салу).

7-9 сынып оқушылары жиі  өз қолдарымен  заттарды дайындайды, (бу турбиналары, пештер).  Еңбек сабағында алған дағдыларды қолдану арқылы осының бәрін істеп шығаруға болады.

11. «Информатика-физика» байланыс курсы

Информатика пәнінен білімі болмаса  оқушылар компьютерде жұмыс істей алмай, (презентация, жобалар, буклеттер) ,ғаламтордан ақпарат іздей алмайды.

Мысалы, көптеген  оқушылардың мұғаліммен бірлесіп жасаған жұмыстарынан көреміз.

Пәнаралық байланысты  сыныптан тыс іс-шараларда  іске асыру.

Тәжірибе көрсеткендей,  екі немесе бірнеше пәнді қамтитын іс- шаралар оқушылардың  қызығушылығын тудырады .Оның мақсаты- мұндай іс-шаралар арқылы физика пәнінен білімін арттыру және басқа жерде де қолдану (мысалы, сабақ – КВН 7-сыныпта "Механикалық қозғалыс", "Заттың тығыздығы", "Күш").

 «Тарихи оиғалар мен жайттарға физиктердің сұрақтары», «Мыңжылдық атақты физиктері» тарихи-физикалық викторина өткзіу жоспарымда.

Өз сабақтарында тақырыпқа сай  өлеңдер мен  жұмбақтарды жиі пайдаланамын. Физикалық құбылысты қорыта  келгенде  оқушылар әдетте, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, өлеңдермен сипаттайды:

Өлеңнен үзінді ретінде берілген физикалық сұрақ, әрдайым оқушылардың  сыйпатты ойлауын дамытуда, бұл өте маңызды!

Қорыта келе  Маргарита Алигердің  "Ленинские горы": поэмасынан  үзінді оқығым келіп тұр,

О, физика – наука из наук!

Все впереди!

Как мало за плечами!

Пусть химия нам будет вместо рук.

Пусть станет математика очами.

Не разлучайте этих трех сестер

Познания всего в подлунном мире,

Тогда лишь будет ум и глаз остер

И знанье человеческое шире.

 Бұл  өлең жолдарында химияның  басқа да жаратылыс ғылымдарымен байланысының  өзекті екенін  және бұл жөнінде М. В. Ломоносов  екі ғасыр бұрын айтқан болатын.

Осылайша, пәнаралық  - бұл заманауи оқыту принципі  және ол бірқатар пәндерді оқыту құрымына әсер етеді , оқушылардың оқу-тәрбие үдерісінде білімін жандандырады, жүйелендіреді, кешенді оқытуды ұйымдастыру  түрлерін қамтамасыз ете отырады.Пәнаралық байланыс жан-жақты қарауға, оқытылатын жайттармен  құбылыстарды әр түрлі ғылымдардың көзқарасынмен  талқылап, оқушыларға ғылымның  өзара ену арқылы  түлектердің білімін жүйелейді. PISA-ға дайындалу кезінде оқушылардың  пәнаралық байланыстары қолданып,басқа оқу курстарынан мәліметтерді пайдалану  көзделеді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.     Дроздов А.А. ЕГЭ 2005. Химия. Поурочное планирование. Тематическое планирование уроков подготовки к экзамену. А.А. Дроздов-М., Издательство “Экзамен”, 2005.

2.     Ильиченко В.Р. Перекрестки физики, химии, биологии. – М.: Просвещение, 1986.

3.     Кондаков Н.И. Логический словарь-справочник. – М., Наука, 1979.

4.     Косова О.Ю. Единый государственный экзамен. Химия: справочные материалы, контрольно-тренировочные упражнения, расчетные задачи /О.Ю.Косова, Л.Л.Егорова. Челябинск: взгляд, 2004.

5.     Кулагин П.Г. Межпредметные связи в обучении. – М.: Просвещение, 1983.

6.     Межпредметные связи в преподавании основ наук в средней школе. –/Под ред. А.В.Усовой – Челябинск, 1982

7.     Славская К.А. Развитие мышления и усвоение знаний. –/ Под ред. Н.А. Менчинской и др. – М.: Просвещение, 1972

8.     Федорова В.Н., Кирюшкин Д.М. Межпредметные связи - М., Педагогика, 1989.