Эдебият дерси Черкез Али "Отьмекнинъ къадири" 6 сыныф

                 

                  Мевзу:   Черкез Али. «Отьмекнинъ къадири»

               Макъсат: Черкез Алининъ иджадынен таныш олмакъ;

    Янъы сезлерни огренмек, лугъат байлыгъыны арттырмакъ, нутукъларыны инкишаф этмек;

   «Отьмек къадыры эсеринен» таныш этюв, дюньябакъышыны кенишлетмек;

Отьмек къадрине етмесине огретмек, ниметке урьмет ашламакъ.

Эпиграф: «Отьмек чокъ олса – ачлыкъ олмаз»

Дерснинъ чешити: янъы мевзу

Донатма: мультимедия тахтасы, презентация, дерслик, янъы сезлернинъ карточкалары, богъдай башакънынъ ресими

                                                Дерснинъ кетишаты

1.    Селямляшув       Чанъ къакъылды,

                             Дерс башланды

                             Еримизге отурайыкъ

                             Дикъкъатлы олайыкъ

Селям алейкум , саба шерифинъиз хайырлы олсын.

2.    Невбетчинен субетлешув

3.    Алынгъан бильгилерини актуаллештирюв. Суаллерге джевап берюв.

Фронталь суаль-джевап

     - Бу кимнинъ фотосурети (Ремзи Бурнашнынъ) (1 слайд)

    -  Къачынджы сенеси ве къаерде догъулды (Тавдаир коюнде, 1920 сенеси) (2 слайд)

 - Языджыларымыздан къайсы бирлери  Ремзи Бурнашнынъ койдешлери ола? (Гъафар Булгъанакълы ве Джафер Гъафар)

- Орта мектепни битирген сонъ, Ремзи Бурнаш къайда окъумагъа кире? (Орта мектипни битирген сонъ, Ялтадаки оджалар окъув юртуна кире ве оны битирген сонъ Бакъсан коюнде оджалыкъ этип башлай)

- Къачынджы сенеси биринджи шиири басыла? (Онынъ биринджи шиири 1935 сенеси журналда басылды )

- Сюргюнлик вакътында къаерде яшай? (Сюргюнлик вакътында Узбекистанда, Наманган областында яшай)

- Онынъ шиир джыйынтыкъларынынъ серлеваларыны айтынъыз («Юрек йырлары», «Эдеп чокърагъы», «Майыс сабасы», «Сайлама эсерлери»)

4.  Янъы мевзу  (3 слайд тапмаджалар )

Оджа талебелерни янъы мевзугъа якъынлаштыра. Тапмаджаларнынъ джевапларыны тапып булмачаны толдуралар. Вертикаль шеклинде отьмек сезю чыкъа.

П

О

М

И

Д

О

Р

КЪ

А

Р

Т

О

П

К

О

Л

Ь

Г

Е

М

Ы

Ш

Ы

КЪ

К

О

П

Е

К

К

И

Р

П

И

Бизим янъы мевзумыз насыл сезнен багълы оладжакъ?

Тахтада къайсы бир языджынынъ фотосурети? (Бу Черкез Али)  (4 слайд)

Бугуньки янъы мевзумызнынъ серлевасы (Черкез Али. «Отьмекнинъ къадири» )

Мевзумызны энди бельгиледик, келинъиз дерсимизнинъ макъсадыны къояйыкъ.

Сизге ярдымджы оларакъ (5 слайд дерснинъ макъсатлары)

Черкез Алининъ иджадынен къыскъадан……..

Янъы сезлерни ………

«Отьмек къадири» икяесинен ………..

Отьмекке, ниметке урьмет …………

Оджа: - Балалар,  дикъкъат, бу не?  (Оджа богъдай башагъыны косьтере). Бугунь дерсте биз башакъ осьтюреджекмиз . Эр бир беджерильген ишимиз- бу бир багъдай данеси. Бу богъдай данелерини тизсек, башакъ олур. Эминим  ки, биз ишимизни беджерирмиз, башакъны осьтюрирмиз.  Балалар биз энди не беджердик?: эв ишини тешкердик, булмачаны чездик, мевзумызнынъ серлевасыны таптыкъ, макъсад къойдыкъ.

5.    Оджа: ачынъыз дефтерлеринъизни, язынъыз бугуньки санны, янъы мевзуны.  (6 слайд)

6.         (богъдай данеси)   (7 -9 слайд)

 Оджа:  Чаркез Алининъ иджадынен таныштыра.

7.    (богъдай данеси) Оджа: ачынъыз китапларынъызны, 129 саифеде.

Икяени окъумадан эвель янъы сезлерни огренейик, чюнки бу сезлер метинде расткеледжеклер.

(богъдай данеси) (10 слайд)

Лугъат иши: Эмин олмакъ – быть уверенным        теслим этмек - сдавать

                       Лескер – лопата                                   джанавар - зверь

                       Ыргъакъ – крюк                                   ял алмакъ - отдохнуть

                       Ювез – рябина                                      йылдырым - молния

                       Ахлап – дикая груша                           чайыр - луг

                       Тарпи – корзина                                    невбет – очередь

Талебелер окъуйлар, бир къач кере окъуйлар. Къайсы сезге манаджа якъын сез тапмакъ мумкюн (Синоним)

                                              (раатлыкъ дакъкъасы)

Оп, оп девелер

Къарасувдан келелер

Аякълары ялпакъ

Башларына къалпакъ

Достунызны къоркъуттынъыз: ыыыыыыыыыы

Озюнъиз къоркътынъыз: аааааааааа

Шашып къалдынъыз: ооооооооо

Джаныныз агъырды: ууууууууу

Тюшюндинъиз: эээээээ

Кульдинъиз: иииииииии

 (богъдай данеси) Зынджырчыкъ шеклинде окъуйлар.

-  Анасы Меметни  насыл осьтюрди?

-  Анасы Меметке насыл муим иш буюрды?

-  Икяе олгъанына  бакъмадан, бу икяеде  тылсымнен багълы парчалар бар. Бу тылсымлы сатырларыны тапынъыз.

-  Энди видео суаль «Эр ерде озюнъни акъай киби тут, акъай олгъанынъны унутма» бу кимнинъ сезлери?  (11 слайд)

- Биз мусульманмыз, бу икяеде диннен багълы сатырлар бармы?

(богдай данеси) «Сен манъа, мен санъа» суаль оюны

Шимди сиз бирер саде суаль тизиджексинъиз ве бир-биринъизге береджексинъиз

8.    (богъдай данеси)  «Команда арасында ярыш» (12 слайд)

Вазифе: берильген сезлерден отьмек акъкъында аталар сезлерини тизмек

А) отьмек, бедава, паранен, агълав (Отьмек паранен, агълав - бедава)

Б) отьмекнинъ, хамырнынъ, чокълугъындан, буюги, олур (отьмекнинъ буюги хамырнынъ чокълугъындан олур)

В) падиша, везир, отмек, эт, вызыр-вызыр, къалгъаны (отьмек – падиша, эт – везир, къалгъаны вызыр-вызыр)

Г) сарандан, отьмектен, пул, къыл, чыкъмаз, чыкъмаз (отьмектен къыл чыкъмаз, сарандан пул чыкъмаз)

Д) унунъ, отьмеги, олса, де олса (унунъ олса отьмегин де олур)

                              Башкъа халкъларда олгъан аталар сёзлери

Сиз шимди къырымтатар аталар сезлерни тиздинъиз. Энди башкъа – рус, украин халкъларында отьмек акъкъында олгъан аталар сезлерини айтынъыз.

9.     (богъдай данеси) Талебелернинъ чыкъышы. « Отьмек къайдан алына» - презентация

10.   (богъдай данеси) «Кунешчик»

   Балалар энди тиль дерсине кечейик. Сыфатларны унутмадынъыз

Отьмекни кунешнен къыяслайыкъ. Онынъ нурларыны насыл сёлернен ифаделемек мумкюн?

(Къадирли, къыйметли, дегерли, севимли, леззетли,  къокъулы, аджайип, мубарек, гузель къокъулы)

Башакъ йыгъылды, осьти, буюды. Оннен берабер сизнинъ бильгилеринъиз артты.

Талебелер нетидже чыкъаралар:

              Языджы акъкъында, икяе акъкъында не айта билирсинъиз?

      Черкез Али къырымтатар халкънынъ корюмли языджысы эди.

      «Отьмекнинъ къадири» икяесинде языджы сюргюнлик йыллары олып кечкен вакъиаларыны тасвир эте.

       Мемет анасыны къуртармагъа, ярдым этмеге тырышкъаны косьтериле.

                                      (тахтадаки эпиграфны окуй)

Эв иши бермеге вакъыи кельди,  баалар  къоймагъа вакъыт кельди

(13 слайд) Эв иши: «3» 2 къысымны ифадели окъумакъ

               «4» ифадели окъуп, тафсилятлы икяе этмек

               «5» ифадели окъумакъ, икяе этмек, план тизмек