Фонетика

5-сынып Әдебиет сұрақтары

1.1 Көркем әдебиетке А.Байтұрсынұлы қандай баға берген?

1.2 Әдебиет пен мәдениет арасында  қандай байланыс бар?

1.3 Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінен озіндік ерекшелігі туралы айт?

2.1   Жас сәбиді неліктен бесікке бөлеген?

2.2   Өзінің тұсауыңды кесу кезеңі есіңде бар ма?

2.1   Жас келіннің бетін ашудың қандай тәрбиелік сипаты бар?

2.2   Тұрмыс-салт жырларының қайсы түрі казіргі кезде айтылады?

Төрт  түлік туралы жырлар

1.1   Төрт  түлік туралы жырлардағы халықтық наным-сенім туралы айт?

1.2    Әр түлікке арналган мақал-мәтел,жумбақ тауып жаз?

1.1    Төрт туліктің өсу ретімен аттарын тауып жаз?

1.2    Түйе неге жыл санауға кірмейді?

Наурыз өлеңдері

1.1   Наурыз өлеңдерінде қандай халықтың ырым үлгісі көрсетілген?

1.2   Ең қысқа,ең ұзақ  жүмбақ  ойлап тап?

1.1  Берілген сұраққа мақал-мәтел айт?

1.2 Айнаға қай кезде өкпелеуге болмайды?

1.1 Киіз қазық жерге кіре ма?

1.2 Қар жана ма?

1.1 Бүгінгі ғылым мен техника атауларын тақырып етіп, жүмбақ құрастыр

1.2  Ертегіге не себепті жалмауыз бейнесі қарастырылған?

5.2  Егер  көш Сорқұдықтың басына қонбаса,Төстік қиыншылыққа кездесер ме  еді?

Шығармашылық жұмыс

«Ертегіні мен былай аяқтар едім,,,»

     «Аяз би»

1.1     Ертегідегі түспал,ишара,жумбақ сөздерді тауып оқы?

1.2     Адамның сыртқы келбетіне қарап баға беруге бола ма? Ойыңды дәлелдеп айт

Моналог жаз

«Егер мен жаманның орнында болсам...»

Сыр- толғау жаз

«Егер мен ел басқарсам...»

2.1   « Мен Мергенбай батырдың жалғыз баласы едім» кім нің сөзі?

2.2   Кендебай  бойындағы  қасиеттерді теріп жаз?

Эссе жаз

2.1  Досым  Кендебай,іздеген жоғың алыста емес,осыарадан табылады...Кімнің сөзі?

2.2  Литота деген не? Мысал келтір

Эссе жаз

1.1 « Кендебайдай ер болсам,елге қамқор»

1.2 « Қырық өтірік» ертегіде кездесетін аң,құс аттарын дәптерге жаз.

1.1  Асан қайғы туралы не білесің?

1.2  Қазақстан картасынан аңызда аталған жерлерді көрсет.

Асан  қайғының жерұйықты іздегіні аңызда айтылған жерлердің  қайсысында болдың? Сол жерге сен қандай  баға берер едің?

Туған жер туралы өлең,жырларды жатқа айт.

1.1     Қазақтың көрнекті күйлерінен кімдерді білесің? Солардың біреуі туралы айтып бер?

1.2     Домбырашы қандай адам деп ойлайсың?

1.3     Шешендік сөз үлгілерінен мысал келтір?

1.1     Қазыбек би көрсеткен 10 жамандық қазіргі күнде орын алғандары бар деп ойлайсыңдар ма?

1.2     Сырым бойындағы қандай қасиеттер саған ерекше әсер етті?

1.3     « Сырымның әкем би болмаса да, би түсетін үй болғаны ғой»-деген созі нені аңғартады?

1.1   Қазақстан мұсылмандар қауымының бас муфтиі кім?

1.2   Мұсылманның парызы туралы жаз

1.1 Осы уақытқа дейін Құран Кәрім жайында естіп білдіңдерма?

1.2  Мұхаммед пайғамбардың хадистерінен жатқа айт

1.1 «Сымайыл», «Зәмзәм» әңгімелерін оқығанда қандай сезімде болдың?

1.2 Хадистердің қандай ғибраттық мағынасы бар деп ойлайсың?

1.1  Ә. Тәжібаевтың «Толағай » әлем ертегісіндегі Толағай өлді ме, қалай ойлайсың?

1.2 Алда-жалда ел басына күн туса, сен не істер едің? Толағай мен Кендебайды салыстыр.

1.1 Мысал қандай жанр? Кестені толтыр

1.2 Гипербола деген не? Мысал келтір

1.1 Махамбет Өтемісұлы туралы не білесің? Тарихпен байланыстырып әңгімеле.

1.2 Өзің қалаған бір өзенге гоеграфиялық сипаттама жаз

1.1 Ыбырайдың атасы Балқожа мен Шеген би жайлы әңгімеле.

1.2 «Еңбек адамды көріктендіреді» мақалының мағынасын аш.

1.1 Ыбырайдың қандай шығармаларын білесің?

1.2 Өлең құр, талда.

1.3 «Туған жер қыс құшағында» тақырыбына этюд құрастыр

1.4  С. Торайғыровтың білім алу жолындағы ізденіс сапарларын карта бойынша түсіндір

1.1 Неге ауыл адамдарынан бірінші ақсақалдар оянады?

1.2 Жайлауда өткен бір той туралы әңгіме жаз.

1.1 М.Жұмабаев туралы не білесің?

1.2  М. Жұмабаевтың «Сағындым»  өлеңінде өмірдегі шындық көрінісі бар деп ойлайсың ба?

1.1 Ақын балалық шақты неге патшаның тағына теңейді?

1.2 Балалық шақ туралы өлеңдер білесің бе?  Ж.Жабаев пен Өтеген батыр өмірі жайлы әңгімеле.   Өтеген батыр мен Асан бейнесін салыстыр

1.1 Киіктің монологын жаз

1.2 Бетпақдала туралы айтып бер

1.1 Бозінгенннің монологін жаз.

1.2 Күй өнері туралы мақал-мәтел айт.

1.1 Портрет деген не?

1.2 «Ақын қонақтар» шығармаларда қандай халық дәстүрлерін кездестірдіңдер?

1.1 С. Мұқановтың балалық кезін әңгімеле

1.2 Ә р құстың іс-әрекетіне қарай оларға қандай баға берер едің? (С. Мұқанов «Лашын»  әңгімесі)

1.1 Ғ.Мүсіреповтың «Жана достар» әңгімесінен мақал-м әтелдерді және мақал-мәтелге лайық ойларды теріп жаз.

1.1 Өзіңнің қандай өнерің бар?

1.2 Мүсін өнері туралы білесің бе? «Кешкі ауыл келбеті» тақырыбына ой толға.

1.1 Бүгінгі қазақ спорты жайлы ойыңды айт.

1.2  Қ. Мұңайтпасов әлемдік деңгейге қандай қасиеттерімен көтерілді?

1.1 Ақын Қ. Аманжолов туралы қосымша не білесің? Биыл неше жылдығын тойладық?

1.1 Азаматтық борыш дегенді қалай түсінесіңдер

1.2 «Арыңды жасыңнан сақта» тақырыбына ой толға.

1.1 Қ. Шаңғытбаевтың  «Сабалақ» өлеңін тарихпен байланыстыра талда.

1.2 М. Мақатаев «Үш бақытым» өлеңінде өзін неге бақыттымын деп ойлайды?

1.1 Жер бетіндегі қазақтардың саны жөнінде мәлімет бер.

1.2 Атамекеніне оралған қандай адамдарды білесің?

1.1 С. Жүнісов «Ақырғы бәйге» шығармасынан Күреңбайдың сынау шеберлігін тауып оқы.

1.2 Жылқы түлігі туралы білгеніңді айт

1.1 Қазақ – қырғыз арасындағы жақындық туралы айт.

1.2 Қалай ойлайсыңдар, бұл достықтың ары қарай жалғаса беруі мүмкін бе?

1.1 Қазақтың ұлттық оюлары туралы айтып бер, суретін сал.

1.2 Қазақстан Республикасының Туындағы өю-өрнектің мән- мағынасын анықта.

1.1 «Опасызда отан жоқ» дегенді қалай түсінесіңдер?

1.2 Қазақ даласындағы тарихи күмбездер  туралы айтып бер.

1.3 Ел тарихындағы аты аңызға айналған батыр бабалардан кімдерді атай аласыңдар?

6 сынып. Әдебиет

Краткое описание документа:

нылатын әдіс-тәсілдер 1. Ана тілінің қызметі. 1 2. Әдеби тіл туралы түсінік. 1 3. Пысықтау жаттығу жұмыстары. 1 4. Мэтін. Мэтіннің түрлері. 1 5. Сын жұмысы. 1 Лексика. 6. Лексиканың қарастыратын мэселелері. Сөз бен мағына. 1 7. у Сөздің тура жэне ауыспалы мағыналары. 1 8. Көп мағыналы сөздер. 1 9. Көп мағыналы сөздердің ерекшелігі. 1 10. Шығармашылық диктант. 1 11. Омонимдер. 1 12. 13. Синонимдер. 1 Антонимдер. 1 14. Сын жұмысы. 1 15. Табу. 1 16. Тапсырмамен шығармашылық жұмыс. 1 17. Эвфемизм және дисфемизм. 1 18. 19. Тұрақты тіркестер. 1 Тұрақты тіркестер 1 20. 21. Мақал-мэтелдер. 1 Мақал-мэтелдер. 1 22. Сөздік қор. 1 23. Шығармашылық ізденіс жұмыстары. 1 24. Сын жү_мысы. 1 25. Тіл ұстарту. 1 26. Тест тапсырмалары. 1 27. Тоқсандық қайталау. 1 Оқулық: Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 5-сыныбына арналған Г.Қосымова, Ж.Дәулетбекова. Аліиаты: Атамура, 2005. - 192 бет. 1. Сабақтың өтілетін мерзімі Сабактың такырыбы: Ана тілінің қызметі. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға қазақ тілі—казақ халқының эдеби тілі жэне мемлекеттік тілі екендігі, ана тілінің қызметі жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабактың түрі: кіріспе сабак. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қагаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) ¥йымдастыру кезеңі. 1. Сэлемдесу. 2. Кезекші мэлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық.. ә) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ана тілінің қызметі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Ана тілі сол тілде сөйлейтін халыкпен бірге өмір сүреді жэне сол халықтың өкілдері үшін қарым-қатынас қүралы ретінде қызмет етеді. Тілінен айрылған халық өзіне тэн барлық қасиетін жоғалтып, халық болудан қалады. Тіл ана тілі атануы үшін, ол күнделікті өмірде үдайы қолданыста болуға тиіс. Тілдің ең негізгі, яғни бірінші қызметі - адамдардың бір-бірімен сөйлесу, бір нэрсе жайында пікір алысу үшін қызмет етуі. Екінші қызметі - адамдардың қоршаған орта жөніндегі өз ойларын тіл арқылы жеткізуі. Үшінші кызметі - адам өзінің бір нэрсе туралы көзқарасын, күйініші мен сүйінішін, жақсы көру, жек көру сезімдерін тіл арқылы білдіруі. Қазақ тілі - қазақ халқының ана тілі. Қазіргі кезде дүние жүзінде шамамен 5651 тіл бар. Сөйлеушілерінің саны жағынан алғанда казақ тілі осы тілдердің ішінде 70-орынға ие болып отыр. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 1-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқыңдар. Ауызша сөйлеу тілі мен жазба тілдің өзіндік ерекшеліктері неде деп ойлайсыңдар? Сөйлеуге, жазуға қойылатын талаптарды автордың қай сөздерінен байкауға болады? Келесі тапсырма: 2-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Түсініп оқыңдар. Мэтінде айтылған негізгі ойларды анықтаңдар. «Тілі жоғалса, халық та жоғалады» деген қанатты сөз туралы өзара пікір алысыңдар. Ана тілі жайында айтылған мақал-мэтелдер мен ақын-жазушылардың сөздерін жинап, альбом жасаңдар. Келесі тапсырма: 3-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Рөлге бөліп оқыңдар. Мэтіндегі ойдың негізгі түйіні қай жолдарда берілген? Бала эке өсиетін бірден түсінбеуі қай сөздің ауыспалы мағынада қолданғандығынан деп есептейсіңдер, Сабақтың қорытындысы: 1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын. 2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын. 3. Үйге тапсырма: 4-жаттығу жұмысынын орындалу шарты төмендегідей: Өлеңді түсініп оқыңдар. Өлеңнің соңгы жолын қалай түсінгендеріңді баяндаңдар. Өлеңнің мазмүны бойынша тілдің қызметі туралы айтыңдар. Тексердім: 2. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Әдеби тіл туралы түсінік. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) ¥йымдастыру кезеңі. 1. Сэлемдесу. 2. Кезекші мәлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық. э) Үй тапсырмасын сүрау. 1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау. 2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру. 3. Дэптерлерін алмастыру. 4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Қазак тілінде «эдеби» сөзі «эдебиет» деген сөздің негізінде жасалып, қалыптасқан. Әдеби тіл - сөйлеу тілінен жогары түрған көркем тіл. Ол сол халықтың бэріне бірдей ортақ эрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді. Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл жэне жазбаша тіл. Мысалы, мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі, оқушының сабақта берген жауабы, радио^теледидардан сөйленген сөздер ауызша тіл болады да, кітапта, газет-журналдарда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 5-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді тыныс белгілерін қойып көшіріп жазыңдар. Әрбір сөйлемнің бірінші сөзі бас эріппен жазылатынын үмытпаңдар. Қарамен жазылған сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер. Келесі орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының шарты: Мэнерлеп оқыддар. III. Айтматов пен К. Д. Ушинскийдің пікірінде қандай ортақ ой бар? Келесі орындалатьгн тапсырма: 7-жаттығу жүмысының шарты: Мәтіндегі ойды түсініп оқыңдар. Адам еміріндегі тілдің орнын эңгімелеңдер. Тіл, сөз туралы 2-3 мақал ойлап жазыңдар. Келесі орындалатын тапсырма: 8-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі пікірлерден ұнағанын жаттап алыңдар.Әр халыктың ақын-жазушыларының пікіріндегі ортақ эңгіме не туралы екенін түсіндіріңдер.Айтылған пікірлердегі негізгі ойларды анықтаңдар. Сабақтың корытындысы: 1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын. 2. Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалаймын. 3. Үйге тапсырма: 9-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: «Сөз» қай жерде қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар. Тексердім: 3. Сабақтың өтілетін мерзімі Сабақтың тақырыбы: Пысықтау жаттығу жүмыстары. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, пысықтау жаттығу жұмыстарьгн жүргізу. ә) дамытушылык: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту. сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтыц көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі. 1. Сэлемдесу. 2. Кезекші мэлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық. э) Үй тапсырмасын сұрау. 1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау. 2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру. 3. Дэптерлерін алмастыру. 4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптан алган білімдерін тексеру мақсатында пысықтау жаттығу жұмыстарын жүргіземін. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 10-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қалай ойлайсыңдар, сөйлеу түрлерінің (ауызша сөйлеу, жазбаша сөйлеу) қайсысы бүрын шыққан? Өздеріңнің тілді үйрену тэжірибелеріңді ескере отырып жауап беріңдер Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 11-жаттығу жұмысының шарты: Өзің жазған шығарманы ата-анана оқып бердің делік. Осы жерде сен сөйлеудің қай түрін қолдандың? Неге? Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 12-жаттығу жұмысының шарты: Телехабардағы диктор сөзін тыңдағанда, «¥лан» газетінде жарияланған мақалаларды оқығанда, біз тілдің қай формасын қабылдаймыз? Ойыңды дэлелде. Келесі орындалатын тапсырма: 13-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі тыйым сөздерді оқып, жаттап альвддар. Олар сөйлеудің қай түріне қатысты екенін дэлелдеп айтыңдар. Келесі орындалатын тапсырма: 14-жаттығу жұмысының шарты: Жазудың көркемдігі мен түсініктілігі не үшін қажет деп ойлайсыңдар? Жалпы, жазба тілдің қажеттігі неде? Ойланып, өз ойларыңды жазыңдар. Сабақтың қорытындысы: 1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын. 2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын. 3. Үйге тапсырма: 15-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Түсініп оқыңдар. Ғальгм сөз мэдениеті үшін күресте не істеу керектігін айтады, мэтіндегі ойдың желісімен баянда. Мэтінде эдеби тілдің қай формасы қолданылған? Ауызша ма, жазбаша ма? Қайталап қолданылган сөздерді анықтаңдар. Сөздерді қайталап қолдану авторға не үшін қажет болды деп ойлайсыңдар? 4. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Мэтін. Сабақтын мақсаты: а) білімділік: оқушыларға мэтін, оның түрлері жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру. э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка. еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-Жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі. 1. Сәлемдесу. 2. Кезекші мәлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық. ә) Үй тапсырмасын сң>ау. 1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау. 2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру. 3. Дэптерлерін алмастыру. 4. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мэтін» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Мәтін - «байланысу, бірігу» деген мағынаны білдіретін сөз. Ол сөйлегенде, жазғанда пайда болады да, қажетті бір түтас ойды аяқтайды. Мәтіннің тақырыбы болады. Мэтін сөздерден, сөйлемдерден, абзацтардан түрады. Мэтін эр түрлі мазмұнға құрылады. Онда окиғалар хабарланады, баяндалады, эңғімеленеді, құбылыстар сипатталады, суреттеледі. Мәтінге газет-журнал материалдары, өлең шумактары, оқулықтағы ережелер және эр түрлі тақырыптағы сойлесулер жатады. Қосымша түсінік Әрбір мэтіннің тақырыбы онда не туралы айтылатындығын білдіреді. Мәтіннің қүрамындағы сөйлемдер тек тақырып бойынша ғана байланыспайды, белгілі бір негізгі ой, айкын идея арқылы да бірігеді. Яғни "мәтіндегі негізгі ойда қандай мэселеге баса назар аударылады, неге көз жеткізу максат етіледі, неге үйретеді деген жайлар аркылы анықталады. Негізгі ой мен та-кьірып мэтіннің он бойынан ажырамас бірлікте көрініп, ашылады. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 16-жаттығу жүмысынъщ орындалу шартын түсіндіремін: Оқыңдар. Осы сөйлемдердің жиынтығын мәтін деуге келе ме? Қанша сөйлемнен қүралған? Сөйлемдер бір-бірімен мағыналық жағ