Инфоурок Другое Другие методич. материалыҚысқарған сөздер.

Қысқарған сөздер.

Скачать материал

Жеміс және көкөніс шаруашылығы пәнінен мемлекеттік емтихан сұрақтары.   І нұсқа. №246 топ

1.Өсімдіктерді жерлестірудің ғылыми негізін алғаш жасаған кім?

А. Л.П.Симиренко

Б. Н.И.Вавилов

В. И.П.Павлов

Г. А.С.Крюков

Д. А.П.Драгавцев

2.Мәдени дақылдардың, оның ішінде жемістілер мен жидектілердің орасан бай түрлері неше  орталықта шоғырланған?

 А.14

 Б.20

 В.5

 Г.12

 Д.7

3.Тамыржемісті көкөністерде, қантты жүгеріде, жасыл асбұршақта, қарбызда, асқабақта, жемістерде, жидектерде және жүзімдерде қандай заттар мол болады?

А.Көмірсулар

Б. Ақуыздар

В.Майлар

Г.Отгегі

Д.Дәрумендер

4. Жемістер мен көкөністерде әсіресе тәтті бұрыш, ақжелек және аскөк, батун пиязы, ақжелкек, брюссель, түсті және ақ қауданды орамжапырақ, қымыздық, шпинат, қызанақ, шалғам, қара қарақат, таңқурай, бүлдірген, қарлыға, алмалар қандай дәруменге  бай келеді.

А.В

Б. Р

В.А

Г.Д

Д. С.

5. Сәбізде, пияз жапырағында, шпинатта, аскөкте, қызанақта А дәруменінің мөлшері көбірек. Бұршақты көкөністер, қантты жүгері, савой және брюссель орамжапырақтары, қымыздық, шпинат, ақжелектің жапырақтары қандай затқа бай келеді?

А.Көмірсутегіне

Б. Дәрумендерге

В. ақуызға

Г.Фосфорға

Д.Кальциге

 6.Органикалық қышқылдар (лимон, алма, шарап, қымыздық) жемістердің, жидектердің және көкөністердің .......

А.қышқылдылық

Б. дәмдік сапасын қамтамасыздандырады және азықтың жақсы сіңірілуіне    мүмкіндік туғызады.

В. дәрумендік

Г.Азоттық

Д. Көміртектік

7.Қымыздық, ақсүттіген, шпинат, савой және түсті орамжапырақ, кольраби, балдыркөк, сәбіз, өрік, алмалар, алмұрттар қандай затқа бай.

А.Фосфорға

Б. Магниге

В. Калийге

Г. Кальцийге

Д. Дәруменге

8.Атақты физиолог И.П.Павлов, адам күнде жаскөкөністермен қоректенсе өз өмірін ең кем дегенде  қанша ұзарта алады деген.

А.1/4

Б. 1/5

В. 1/3

Г. 1/2

Д.1/6

9..........– ара шаруашылығының маңызды көзі.

А.Тоғай

Б. Гүлдер

В. Орман

Г. Жүзімдік

Д.Бақ.

10.«Бақ ауасымен тыныс алған адам жас шағымен, тіршілік қызығымен, сұлулықпен, ұзақ өмірмен тыныстайды» деген сөз кімнің сөзі?

А. Л.П.Симиренко.

Б. И.В.Мичурин

В. Л.П.Симиренко

Г. Н.И.Вавилов

Д. В.В.Пашкевич

11. Бір жылда бір тұрғынға шаққанда қанша жеміс-көкөніс өнімін өндіру керек?

А.1000кг

Б. 50кг

В.10000кг

Г. 1000000кг

Д.100 кг

12. Ерте көкөніс өнімдері Қазақстанның өңірінде.

А.Шығыс

Б. солтүстік

В. оңтүстік

Г. Орта

Д.Батыс

13.Көкөніс шаруашылығының ғылыми негіздерін әзірлеуге......– отандық ғылыми көкөніс шаруашылығының негізін салушы – үлкен үлес қосты.

А. И.В.Мичурин

Б. В.В.Пашкевич

В. Л.П.Симиренко

Г. Н.И.Вавилов

Д. В.И.Эдельштейн

14.Қазақстанның солтүстігінде көкөніс шаруашылығының және картоп шаруашылығының дамуына елеулі үлесті ауыл шаруашылығы ғылымының докторлары .......қосты.

А. С.М.Рытов, А.С.Крюков

Б. А.П.Драгавцев, С.С.Олейченко

В. И.К.Фортунатов және В.М.Савич

Г.М.М.Клеев, Э.Э.Браун

Д.А.Д.Жанғалиев,В.А.Колесников

15. Өткен ғасырдың 80 жылдары Қостанай облысының «Мичуринский» мамандандырылған шаруашылығында жеміс-жидек дақылдарыжерге өсірілді.

А.80га

Б. 90 га

В.100га

Г. 1000га

Д.70га

16. Өсімдіктердің 130-140 мыңнан асатын әр алуан түрлерінің ішінде жеміс және жидек дақылдарының ......астам түрлері кездеседі?

А.50-ден

Б. 80-нен

В. 100-ден

Г.10-нан

Д.1000-нан

17. Лимон, апельсин (тәтті ащы немесе бигардия), мандарин, грейпфрурт, цитрон, лайм, шелдок немесе помнельмус, юнос, Папеда ичанг, понцирус, кинкан.

А. Пальмалықтар

Б. Аңдыздылар

В. Сумахтар

Г. Эбендер

Д. Раушангүлділер

18. Мәдени дақылдардың ең табиғи әр алуандылығы алғашқы (табиғи) немесе екінші (адам қалыптастырған) «орталықтарда» болатынын анықтады.

А. С.С.Олейченко

Б. И.К.Фортунатов

В. В.М.Савич

 Г. Н.И.Вавилов

Д. И.В.Мичурин

19.Қазақстанда  жеміс дақылдарының ішінде басымдылыққа ие.

А.Банан

Б. Жүзім

В. Алмұрт

Г. алма

Д.Алхоры

20. Жапырағы түсетін, биіктігі 15-20 м жететін ағаш.

А.Үй алмасы

Б. Үй алмұрты

В. Жүзімдік

Г. Алхоры

Д.Жаңғақ

21. Жеміс салуы отырғызғаннан .... өткен соң басталады.

А.3 жыл

Б. 5 жыл

В. 2 жыл

Г. 6 жыл

Д. 4 жыл

22.Жапырағын түсіретін ағаш немесе ірі бұта (биіктігі 3 метрден 6-7 м дейін).

А.Жүзім

Б. Жаңғақ

В. Шие

Г. Алмұрт

Д.Алма

23.ТМД елдерінің аумағында өндірістік егістіктері Украинада, Молдовада, Қырымда, Солтүстік Қап тауында, Қап тауы сыртында және Орта Азия елдерінде кең тараған. Егістіктердің солтүстік шекарасы Калининград-Минск-Чернигов-Харьков-Дондағы Ростов-Астрахань бойынша өтеді.

А.Алма

Б. Алмұрт

В.Тәттішие

Г. Жүзім

Д. Таңқурай

24. Биіктігі 6-15 м, жеміс салуға 3-6 жылы кірісетін, өміршеңдігі 20-50 жылға дейін болатын ағаш.

А.Шие

Б. Алша

В.Алма

Г. Алхоры

Д. Шетен

25.Өсімдіктер дүниесін зерттейтін ғылым.

А)гиология

Б) география

В)золлогия

Г) ботаника

Д) биология.

26.Өсімдіктер классификациясын тұңғыш жасаған кім?

А) Аристокл

Б) Феоффаст

В) Аристотель

Г) Гиппократ

Д) Геродот.

27.Өсімдіктер жөніндегі білім қай етек алған.

А) Оңтүстік

Б) Батыс

В) Шығыс

Г) Солтүстік

Д) Барлығы да дұрыс.

28.Кептірілген өсімдіктерді кейін қалай атаған?

А) кептірілген

Б) гербарий

В) құрғақ бақша

Г) ботаникалық

Д) құрғатылған өсімдік.

 

 

29.Еуропаға өсімдіктерді зерттеу үшін саяхатқа шыққан кім?

А) Павлов

Б) Линней

В) Дарвин

Г) Ламарк

Д) Жюсьен.

30.Тірі табиғатқа жататындар

А) Тау, тастар

Б) адамдар, жануарлар

В) су, жер

Г) өсімдіктер, жануарлар

Д) күн, ай, жер.

31.газ күйіндегі ауаның негізгі құрамы.

А) азот

Б) аргон

В) неон

Г) сутегі

Д) оттнгі.

32.Адам өміріне маңызы зор өсімдіктер.

А) жапырақты

Б) бұршақ дәнді

В) сабақты

Г) жемісті

Д) гүлді.

33.Қантты өсімдіктер.

А) қант тростингі

Б) қант қызылшасы мен қант тростингі

В) өрік пен алхоры

Г) қауын, қарбыз, қызанақ

Д) алма мен алмұрт.

34.Майлы өсімдіктер.

А) бидай, сұлы, арпа, жүгері

Б) күнбағыс, зығыр, мақта, көкнәр, қарасора, соя

В) қауын, қарбыз, қызанақ

Г) картоп, сәбіз, жуа

Д) ас бұршақ, үрме бұршақ, сүмбіл бұршақ.

35. Медицина мен әртүрлі техника саласында қандай өсімдіктер қолданылады?

А) зығыр

Б) күнбағыс

В) мақта

Г) соя

Д) үпілмәлік.

36. Бір ғана жасушалы өсімдік

А) аз жасушалы

Б) көп жасушалы

В) екі жасушалы

Г) бір жасушалы

Д) бір немесе одан да көп.

37. Өсімдік органдарының ішкі құрылысын зерттейді

А) ткандер

Б) морфология

В) светоскоп

Г) микроскоп

Д) микроколкулятор.

38. Барлық жануарлар, өсімдік жасушаларында міндетті түрде болады

А) микроплазма

Б) бактерия

В) плазма

Г) ядро

Д) вакуля.

39. Химиялық құрамы әр қилы болып келетін, организмнің қоректеруіне және қалыпты түрде зат алмасуы мен тіршілік қабілетіне өте қасиетті органикалық зат

А) ферменттер

Б) витаминдер

В) минералдар

Г) ауксиндер

Д) аминдер.

40.Көбіне тұқымның және қарапайым өсімдіктер спораларының құрамында болады.

А) су

Б) май

В) қант

Г) крахмал

Д) белок.

41.Өсімдік жасушасындағы туынды заттың бірі.

А) кристаллид

Б) май

В)углевод

Г) белок

Д) үпілмәлік.

42.Жасушадағы белоктың ыдырауынан түзіледі

А) қымыздық қышқылы

Б) алма қышқылы

В)лимон қышқылы

Г) амин қышқылы

Д) алкалоидтар.

43.Минерал заттар

А) сүт шырыны

Б) нитраттар, фосфаттар, хлоридтер

В)хлорлы натрий

Г) хлорлы калий

Д) витаминдер.

44.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының күрделі жолмен бөлінуі

А) амитоз

Б) митоз

В)копуляция

Г) бөлшектену

Д) анафоза.

45.Өсімдік органдарының, ткандерінің негізгі жасушаларын түзуші ткань.

А) гаплоид

Б) мейоз

В)анатомия

Г) меристема

Д) физиология.

46.Барлық күрделі өсімдік өркендерінің, сондай-ақ жас сабақтарының сыртын қаптап жатады.

А) целлелоза қабаты

Б) эпиблема

В) эпидермис

Г) жабынды ткань

Д) ашық ткань.

47.Жоғары сатыдағы өсімдіктердің қоректеру процесіне икемделе біткен жасушаның тобы.

А) паренхима

Б) қыртыс қабық

В) сары қабық

Г) эпидермис

Д) қоректік ткань.

48.Тіршіліктің бір кезеңінен немесе үнемі басқа бір сүректі өсімдіктердің денесінде жармасып тұрып өткізетін өсімдіктер тобы.

А) жинаушы ткань

Б) қоректік ткань

В) эпифиттер

Г) ксерофиптер

Д) суккулент.

49.Өсімдіктің барлық органдарына қоректік заттарды жеткізуге икемделген жасушалар.

А) өткізгіш ткандер

Б) ксилема

В) сүрек

Г) трахея

Д) сүзгілі түтік.

50.Гипстің құрамында не бар?

А)оттегі

Б) сутегі

В)магний және бор

Г) кальций және күкірт

Д) натрий

51.Қандай элемент жетіспесе өнімнің өсуі нашарлап, шығымы азаяды.

А) гипс

Б) натрий

В) күкірт

Г) магний

Д) кальций.

52.Тыңайтқыш ретіндегі гипсті көбіне қандай дақылдарға қолданады?

А) бақша

Б) бұршақ тұқымдас

В) дәнді

Г) орманды

Д) шөптесін.

53.Химиялық реакцияны жылдамдатады

А) натрий

Б) аммоний тұздары

В) катализатор

Г) магний

Д) су.

54.Жасыл түсті сұйықтық

А) тұздар

Б) бор

В) магний

Г) аммиактар

Д) қышқылдар.

55.Тұқым себер алдында енгізеді

А) су

Б) тұз

В) ізбес

Г) кальций

Д) күл.

56.Өсімдік өне бастағанда қажет зат.

А) натрий

Б) азот

В) кальций

Г) калий

Д) фосфор.

57.Қандай дақыл үшін ең азотты тыңайтқыш аммиак селитрасы мен аммоний сульфаты.

А) қызанақ

Б) картоп

В) қияр

Г) сәбіз

Д) жуа.

58.Фосфор элементін ашқан ғалым.

А) Иванов

Б)  Менделеев

В) Брандт

Г) Пришвин

Д) Ломоносов.

59.Топырақтың түріне, дақылға байланыстыберілетін суперфосфат.

А) 70-80кг

Б) 60-70кг

В) 40-50кг

Г) 90-100кг

Д) 80-90кг.

60. Өсімдік жасушасында өте аз мөлшерде кездесетін және өсімдік өмірінде белгілі бір роль атқаратын элементтер

А) жай элементтер

Б) күрделі элементтер

В) микроэлементтер

Г) ферменттер

Д) тұздар.

61. Хлорофильді жасаушы ферменттер құрамына кіреді

А) темір

Б) қорғасын

В) кобальт

Г) мырш

Д) йод.

62. Құрамына екі немесе одан да көп өсімдікке қажетті элемент кіретін химиялық қосылыс

А) жай тыңайтқыштар

Б) күрделі тыңайтқыштар

В) фосфорлы тыңайтқыштар

Г) калийлі тыңайтқыштар

Д) кальцийлі тыңайтқыштар.

 

 

 

63. Органикалық тыңайтқыш

А) фосфор

Б) натрий

В) кальций

Г) магний, калий

Д) көң, шымтезек, компост.

64. Қатты көңде болады.

А) иод

Б) тұз

В) фосфор

Г) натрий

Д) темір.

65.Көңді қандай жерге себу керек.

А) тыңайған

Б) сулы

В) нулы

Г) тыңаймаған

Д) құрғақ.

66.Құрамында өсімдікке қажетті элементтер бар тыңайтқыш.

А) көң

Б) азот

В)фосфор

Г) натрий

Д) магний.

67.Өсімдікті зиянкестерден қорғау үшін қандай әдіс тиімді

А) күту

Б) жою

В)қию

Г) бүрку

Д) себу.

68. Зиянды жәндіктерге қарсы қолданылады

А) фунгицидтер

Б) инсектицидтер

В) зооцидтер

Г) акарацидтер

Д) гербецидтер.

69.Өсімдік ауруларымен күресу үшін қолданылады

А) фунгицидтер

Б) акарацидтер

В) инсектицидтер

Г) зооцидтер

Д)  гербецидтер.

70.Кеміргіш зиянкестерге қарсы?

А) фунгицидтер

Б) акарацидтер

В) инсектицидтер

Г) зооцидтер

Д)  гербецидтер.

71.Ешқандай химиялық қосылыстар тобына жатпайды.

А) ерітінділер

Б) Минералдар

В) тұздар

Г) антибиотиктер

Д) ерігіштер.

72.Кешенді әсер ететін №47 препарат қолданылады.

А) картопқа

Б) бақша дақылдарына

В) қияр, қызанаққа

Г) сәбізге

Д) қырыққабатқа.

73.Грамоксон ерітіндісі не үшін қолданылады?

А) жаздық және күздік бидайға

Б) қауын, қарбызға

В) қызанаққа

Г) өрікке

Д)картопқа.

74.Жылыжайлардагенсахлораның жасыл майдағы неге қолданылады?

А) құрттарға

Б) кеміргіштерге

В) арамшөптерге

Г) биттерге

Д) жәндіктер мен кенелерге.

75. Бақтық бүлдірген жемісінде қанша пайыз су, қанттар, лимон, алма, салицил қышқылдары, азотты және пектинді заттар, клетчатка, күл, С дәрумені бар.

А. 80-90пайыз

Б. 60-70 пайыз

В.50-60пайыз

Г. 20-30пайыз

Д. 10-20пайыз

76. Еуропаның, Азияның, Солтүстік Африканың, Солтүстік және Оңтүстік Американың қоңыржай және салқын климатында өскен 150-дей түрді біріктіреді.

А. Бүлдірген

Б. Шие

В.Алмұрт

Г. Қарақат

Д. Таңқурай

77. Жапырағы түсетін, биіктігі 1,5 м дейін болатын бұта. Жеміс салуға отырғызғаннан 2-3 жыл өткеннен соң кіріседі; жаппай (толық) жеміс салу 6-7 жылдары басталады.

А.Жаңғақ

Б. Бүлдірген

В.Таңқурай

Г. Үшқат

Д.Қарлыға

78.Жеміс-жидек өсімдіктерінің барлығында негізгі.......өсінді мүше .

А. Сабақ, жапырақ

Б.Тамыр, тамыр мойны

В. тамыр, сабақ және жапырақ.

Г. Сабақ, тамыр

Д.Сабақ, сағақ

79........бүршіктен өсіп шығады.

А. Гүлдер

Б. Жемістер

В. Өркендер

Г. Сабақтар

Д. Жапырақтар

80ір рет жеміс берген, жемісті бұтақтардың тарамдарынан тұратын жемістік құрылымдар.

А. Жемістер

Б. Бұталар

В. Өркендер

Г.Тамырлар

Д. Жемістенген бұтақшалар

81. Сүңгек, бұтақ-бұтақшалар, бұтақтар, жеміс құрылымдары, гүлдер, жемістер және топырақ үстілік жүйенің басқа да бөліктері ......дамиды.

А. Бүршіктен

Б. Тұқымнан

В. Өркендерден

Г. Гүлдерден

Д. Жемістерден

82. Пайда болған өркендерінің күші бойынша өсінді өркендер........болып бөлінеді.

А. Жемісті және гүлді

Б. Ағашты және бұталы

В. Өркенді және жемісті

Г. Жапырақты және өсуші

Д.Өркенді және гүлді

83.Жеміс өсімдіктерінің өркендерінде бүршіктер әдетте, жапырақ қолтығында орналасады, сондықтан оларды .........деп атайды.

А. Баурайлық

Б. Күлтелік

В. Өркенді және жемісті

Г. жапырақты және өсуші

Д. Қолтықтық

84.Тарамдалмаған түрі өзгерген өркен түрінде болатын, жабық тұқымды өсімдіктердің жыныстық көбею мүшесі.

А. Сабақ

Б. Гүл

В.Сағақ

Г. Тамыр

Д. Тұқым

85.Барлық шекілдеуіктілерде, сүйектілерде, цитрустыларда, субтропиктілерде (құрмадан басқа) және жидектілерде (құлпынайдан басқа) гүлдерінде аталық пен аналық гүл болады. Мұндай гүлдерді .......дейді.

А.Даражыныстылар

Б. Күрделіжыныстылар

В.Көпжыныстылар

Г. Қосжыныстылар

Д. Жыныссыздар

86.........-гүлдері мен азды-көпті түрі өзгерген ұштық (жоғарғы) жапырақтары – гүл күлтесінің жапырақтары мен жапырақшалары бар – бұтақ (өркен).

А.Гүл күлтесі

Б. Гүл жемісі

В. Гүл сабағы

Г. Гүл сағағы

Д Гүл шоғыры

87.Бір немесе бірнеше гүлдердің тозаңдануының нәтижесінде пайда болады.

А. Тұқымдар

Б. Тамырлар

В. Жемістер.

Г. Сабақтар

Д. Гүл шоғыры

88.Тамыр жүйесі өсімдіктің топыраққа бекуі, топырақтан өсуіне және дамуына қажетті су және еріген минералды заттарды сіңіруі үшін керек.

А. Тұқым түрлері

Б. Тамыр жүйесі

В. Жемістер.

Г. Баулар

Д. Гүл шоғыры

89. ........- ағза құрылымындағы жаңа жарандылармен (жаңадан пайда болған элементтермен) байланысты.

А. Даму

Б.Жетілу

В.Тұқым беру

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

90...... – өсімдіктің немесе жекелеген мүшелердің, ұлпалардың және жасушалардың тіршілік әрекетінде, құрылымы мен қызметінде пайда болған сапалы өзгерістер.

А. Қарқындау

Б.Даму

В. Қалыптасу

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

91. Бұл дәуірде екпе көшеттердің иілімділігі және қоршаған орта жағдайына икемділігі, дертке және зиянкестерге төзімділігі күрт төмендейді, сондай-ақ өсуі және жарақаттардың жазылуы нашарлайды.

А. Гүлденуі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

92. Үдете өсу кезеңі – тұқымның өнуінен алғашқы жеміс салуына дейін. Топырақ үстілік және тамыр жүйесінің үдей өсуімен және жаппай жапырақтануымен сипатталынады.

А. Үдете өсу кезеңі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

 

 

 

 

93..........– алғашқы өнімінен тұрақты (ұдайы) жеміс салуға дейін. Қаңқалы бұтақтардың үдемелі күшті өсуімен, қаума бұтақшалар санының молаюымен, жоғары сапалы өнімнің жылда артуымен сипатталынады.

А. . Үдете өсу кезеңі

Б.Даму

В. Қартаю және қурау.

Г. Өсу

Д. Өсу және жеміс салу кезеңі

94.........осы түрдің (ағаштың) тұрақты өнімнен ең жоғары жеміс салуына дейін. Ағаштың өсуінің баяулауы және жаппай өсетін бұтақшалар санының молаюы, өнімнің артуы, сондай-ақ жеміс салуының дүркінділігінің (кезектілігінің) басталуы, қаңқалы жаңа бұтақтардың пайда болуы байқалады.

А. Солу

Б. Өркен жаю

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Жапырақтану

 

 

 

95.Ең жоғары өнімдер алу. Бөрікбастың өсінді бөліктерінің өсуінің тоқталуымен және олардың жемістік құрылымдарға айналуымен бірге бөрікбастың шетіндегілердің және ішіндегілердің ұдайы қурауымен сипатталынады.

А. Жеміс салу кезеңі.

Б. Тұқым салу

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д.Даму

96. ..........гүл шоғырларының ашылуы, шанақтардың даралануы, гүл күлтесінің пайда болуы, гүлжапырақшаларының тарамдалуы, гүлдеуі, гүл жапырақшаларының түсуі.

А. Жеміс салу кезеңі.

Б. Бүршіктердің шешек атуы және гүлдеуі.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

97......... 4 этаптан тұрады: 1) бүршіктердің бөртуі және бастапқы өсуі, 2) үдете өсуі, 3) өсудің басылуы, 4) өркенде ұштық бүршіктің қалыптасуы.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Тамырлану

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

98.Бұл кезең ұрықтанудан жемістердегі тұқымның пісуіне дейін жалғасады.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Жемістің салынуы (байлануы) және дамуы.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

99.........жеміс салу ұзын, қысқа да жемістік құрылғыларында жүреді.

А. Өркендердің өсуі.

Б. Жемістің салынуы (байлануы) және дамуы.

В. Жеміс салу және өсу кезеңі

Г.Алманың кейбір сұрыптарында

Д. Алмұрттың сұрыптарында.

100.Жоғары өнім алудың қажетті жағдайына гүлдеу, тозаңдану және ұрықтану үдерістерінің бір қалыпты жүруі жатады.

А. Жоғары өнім алудың

Б.Даму

В.Гүлдену

Г. Өсу

Д. Гүл шоғыры

 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Қысқарған сөздер."

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 2 месяца

Специалист по студенческому спорту

Получите профессию

Фитнес-тренер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Краткое описание документа:


Сабақтың тақырыбы: Қысқарған сөздер.

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік - күрделі сөздердің бір түрі қысқарған сөздің жасалу жолдарын жэне емлесін түсіндіру, алған білімдерін пысықтау, тексеру, бағалау;

э) дамытушылық - оқушылардың білім дағдыларын жинақтау, деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;

б)тэрбиелік -оқушыларды елжандылыққа, инабаттылыққа, эдемілікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

  1. Сәлемдесу.
  2. Кезекші мәлімдемесі.
  3. Журнал бойынша түгелдеу.
  4. Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

  1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
  2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

Дэптерлерін алмастыру.

4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

1. Тест. I нүсқа

1. Біріккен сөзді табыңыз. а) ұзынды-қысқалы ә) итмүрын б) демеуші

1. Туынды сөзді көрсетіңіз.

а) алыстан ә) үсті б) цуырдак,

3. Күрделі сөзді көрсетіңіз.

а) білім ә) жаздай б) биыл

4. Қос сөздің жасалу жолын табыңыз.

а) шылау арцылы ә) сөздің тіркесуі арцылы б) сөздің цайталануы арцылы

5. Қос сөз - қай сөз табы, табыңыз.
Ақиқат өзін-өзі ақтап алар (орыс мақалы).
а) зат есім ә) есімдік б) есімше

II нүсқа

1 .Жүрнақ арқылы жасалған туынды сөзді табыңыз.
а) зеинетпен ә) зеинетті 6) зеинеткер

2. Бірге жазылатын күрделі сөзді көрсетіңіз.
а) Балцаш көлі ә) тас баца б) бала шага
3. Күрделі сөзді табыңыз.

а) ер-түрман, сексен алты, ауылшаруашылъщ, ә) шөпшек, АлМУ, келбетті

б) саржайлау, өмір, жетпіс

4. Зат есімнің жасалу жолын табыңыз. Көкшетау

а) туынды тубірден жасалган ә) бірігу арцылы жасалган б) цысцару арцылы жасалган 5. Сөз тудырушы жұрнағы бар сөзді табыңыз.

а) биыл, оп-оцай ә) орманга, күні кеше б) жасау, жазушы.

2. "Кім білгіш?" ойыны.

Сөзжасамнан өткенді қайталау сұрақтары.

  1. Сөз тұлғасы деп нені атаймыз? Мысалы айт.
  2. Түбір мен қосымша. Мысал келтір.
  3. Дара, күрделі сөздер. Мысал келтір.
  4. Біріккен сөз деген не? Оның емлесі. Мысал.
  5. Қос сөз деген не? Неше түрі бар? Мысал.
  6. Қайталама қос сөз қалай жасалады? Мысалмен айт.
  7. Қосарлама қос сөз қалай жасалады? Мысалмен айт.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қысқарған сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, үйым аттары бірнеше сөздің тіркесінен құралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы: Қазақстан Республикасы деген ҚР болып, т.б. қысқартылып та жүмсала береді. Осындай күрделі атаулардың белгілі бір тэсілдермен қысқартылып алынуын қысқарған сөздер дейміз.

Күрделі атаулар эр түрлі жолдармен қысқартылады:

  1. Күрделі атау қүрамындағы сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: Б¥¥—
    Біріккен Ұлттар ¥йымы, т.б. Мұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады да, қосымша
    дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: Б¥¥-ның, т.б.
  2. Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің басты буыны мен кейін-гі сөздердің бас
    эріптерінен қүралады. Мысалы: Қаз МИ—Қазақстан ме-дицина институты, т.б. Мүндай
    қысқарған сөздердің бірінші буынындағы бірінші әріп пен кейінгі сөздерден қысқартылып
    алынған бірінші эріптері бас әріппен жазылады да, оларға қосылатын қосымша дефис
    арқылы жал-ғанады. Мысалы: АлМУ-дың, т.б.
  3. Күрделі атаулардың қүрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші
    сөздің басқы буыны мен келесі сөз түтас қалпында бірігіп құралады. Мүндай қысқарған
    сөздер кіші әріппен жэне оған қосымша де-фиссіз қосылап жазылады. Мысалы:
    педколледжге түсті, т.б.

4. ГАЗ-51, ТК-154, ИЛ-86, АН-24 тэрізді техника түрлерінің (үшақ, машина, трактор, т.б.) маркаларын көрсету үшін алынған шартты белгілер де қыскарған сөздер болып табылады. Мүндай қысқарған сөздер бас эріп-пен жазылады да, қосымша дефие арқылы жалғанады. Мысалы: ТУ-154-пен үшып келді, т.б.

5.Әр түрлі елшемнің атауы болып табылатын м (метр), см (санти-метр), кг (килограмм), т (тонна), га (гектар), ц (центнер), т.б. тэрізді белгі-лер де қысқарған сөздер болып табылады. Бүлар кіші эріппен жазылады да, оларға қосымша дефис арқылы жалғанады. Мысалы: 50 кг-ға дейін,т.б

Кесте-плакат арқылы қысқарған сөздердің жасалу жолы мен емлесін түсіндіру.

Р/с Қысқарған сөздердің

Мысалы

Емлесі

жасалу жолы

1. Күрделі атау

Б¥¥ - Біріккен

ҚХРмен

қүрамындағы сөз-

¥лттар ¥йымы

Қазақстан

дердің бас әріпте-

ТМД - Тәуелсіз

Республикасы

рінен қүралады.

Мемлекеттер

достық

Достастығы.

қатынаста. Биыл еліміз-

дің көп жастары АҚШ-

қа оқуға жолдама алды.

2. Күрделі атау қүра-

ҚазМИ -

ҚазТАГ мэлімдеме

мындағы бірінші сөз-

Қазақстан меди-

жасады. Манар

дің басқы буыны мен

цина институты

ҚазМ¥У-дыц

кейінгі сөздердің бас

АлМУ - Алматы

филология

эріптерінен құралады.

мемлекеттік

факультетінде

университеті

оқиды.

3. Күрделі атаулардың

атком - атқару

Совхоз, колхоздар

қүрамындағы бірінші

комитеті

жекелендірілді.

буындарынанан немесе

педколледж -

Мектептің

бірінші сөздің басқы

педагогакалық

медпунктінде

буыны мен келесі сөз

колледж

тіс дэрігері балаларды

тұгас қалпындада бірі-

емдейді

гіп қолданылады.

4. Техника түрлерінің

ГАЗ-51,

Ол ГАЗ-53 көлігімен

(уліақ, машина, трак-

ТК-154,

шөп тасиды. Астана-

т.б.) маркаларын

ИЛ-86,

дан Ардақ ТУ -154-

білдіретін шартты

АН-24

пен ұшып келді.

белгілер

Ь. Әр түрлі өлшемнің

см, мм, км,

1 кг Ьал жинау үшш

атауы

га, кг, ц, т

ара он тоғыз миллион

гүлге қонады.

20 км-ден астам жер

жүрдік.

Қысқарған сездердің емлесі
Қосымша дефис арқылы Қосымша

жазылады бірге жазылады

Б¥¥-ға ҚазМИ-ына ТУ-154-пен колледжге


жазыл-майды кг+ның

Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, үйым аттары бірнеше сөздің тіркесінен қүралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы: Қазақстан-Британ техникалық университеті деген ҚБТУ болып қысқартылып та жүмсалады. Осындай күрделі атаулардың белгілі тэсілдермен қысқартылып алынуын қысқарған сөздер дейді.

Сабақты бекіту.

І.Сөздердің бас дыбыстары алынадькСЭС-санитарлық эпидемиялық станция, ЖЭС -жылу электр станциясы.

2.Бірінші сөздің буыны мен қалған сөздердің бас дыбыстары алынады: ҚарМУ, ҚазМИ.

З.Сөздердің бас буындары алынады немесе бірінші сөздің бас буыньіна қалған сөз өзгертілмей қосылып алынады: Қазпошта, партком.

4.Техника: Ан-86, Газ-51.

5.Өлшем бірліктері: см., км., мм., т., кг.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 102-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қысқарған сөздерге қосымша жалғап, сөз тіркесі мен сөйлемдер құраңдар.

Келесі тапсырма: 103-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі қысқарған сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем қүрап айтып, жазыңдар.

Кеспе қағазымен жүмыс. Қысқарған сөздерге түрлендіру жүмысын жүргізу (төрт жалғау бойынша): Газ-69, медколледж, АҚШ, кг., Ил-86, Қазпошта, СЭС, см.

Қысқарған сөзі бар сөйлем жаздырып, оны сөйлем мүшесіне талдату. Мысалы: Менің ағам СЭС-те дэрігер болып қызмет атқарады.

Кесте бойынша бір сейлемге фонетикалық таддау жасату.

Мысалы Дауысты дыбыс Дауыссыз дыбысimage?id=syamKz4EUIW9CBjfjSaXHPQ&rev=1&h

Қатаң ¥яң Үндіimage?id=stNWziuN9AS54T9zSZCaMww&rev=1&h

Испандықтар и-жіңішке, қысаң, с,п,қ. д, н. р.image?id=soEIVVYiNWX3__eXs1cjcfw&rev=1&h

езулік;а-жуан, ашық,

езулік;ы-жуан, қысаң,
езулік.

Испандықтар Қазақстан деген ел туралы КСРО ыдырағаннан кейін ғана қүлағдар болыпты.

Осы орайда ол АҚШ, ¥лыбритания, Жапония мен Корея елдерінің тәжірибесін тілге тиек етті.

"Күздігүнгі егін жинау науңаны" туралы шағын мэтін қүрастыру. (суретті кеспе қағаздарға сүйену арқылы)

Сабақтың қорытындысы:

  1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
  2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
  3. Үйге тапсырма: 101-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
    Баспасөз материалдарын оқып, қысқарған сөздерді атаңдар жэне олардың қандай жолмен
    қысқарғанына назар аударыңдар. Қысқарған сөздерді теріп көшіріңдер.

Тексердім:

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 665 129 материалов в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 03.07.2015 6508
    • DOCX 35.5 кбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Cаудинова Нургуль Ертаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    Cаудинова Нургуль Ертаевна
    Cаудинова Нургуль Ертаевна
    • На сайте: 8 лет и 9 месяцев
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 11166
    • Всего материалов: 3

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Фитнес-тренер

Фитнес-тренер

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

Педагог-библиотекарь

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3650 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 490 человек из 71 региона
  • Этот курс уже прошли 2 329 человек

Курс профессиональной переподготовки

Организация деятельности библиотекаря в профессиональном образовании

Библиотекарь

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3650 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 283 человека из 66 регионов
  • Этот курс уже прошли 850 человек

Курс профессиональной переподготовки

Руководство электронной службой архивов, библиотек и информационно-библиотечных центров

Начальник отдела (заведующий отделом) архива

600 ч.

9840 руб. 5600 руб.
Подать заявку О курсе
  • Этот курс уже прошли 25 человек

Мини-курс

Методы решения нестандартных математических задач

3 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе
  • Этот курс уже прошли 12 человек

Мини-курс

Психологические основы профессиональной деятельности педагога-психолога

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Основы инженерной подготовки

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе