Класс шагы "Кижинин чаражы будужунде"

Муниципалдыг бюджеттиг ооредилге албан чери

Найырал эге нити билиг школазы

Класс шагы: « Кижинин чаражы будужунде».

Сорулгалары:

1.     Кыс болгаш оол кижинин будужунун кандыг-кандыг эки шынарларын барын уругларга ооредир;

2.      Тыва улустун аас чогаалынын бир хевири,улегер домактарны ажыглавышаан, оон утказын  билиндирип, уругларнын сос курлавырын сайзырадыры;

3.     Уругларны арыг-силиг, чазык, сагыш-човангыр  культурлуг аажы-чанга кижизидер;

Дерилгези: Улегер домактар, магнитофонда тыва аялгалар.

                                        Класс шагынын чорудуу:

I.                   Организастыг кезээ

1.     Физминутка.

2.     Класс шагынын сорулгазы-биле таныштырар.

II.                  Кол кезээ.

1.     Беседа

- Эр кижи кандыг боор ужурлугул?

- Кыс кижи кандыг боор ужурлугул?

           Башкынын беседазы: Эр кижи: чарт угаанныг, эртем-билиглиг, чангыс состуг ээлдек чанныг болур.  Ээлдек чан дээрге ог-булеге болгаш хой-ниити черинге бодун  толептиг алдынарып билири  болур.

Чижелээрге:  оол кижи кыс уруг-биле эжиктен кирип кел чорааш, эжикти уругга ажыдып бээр.  « Киринер!» деп чалаар.  

        Эр кижи азы оол кижи ог-булезин, торел аймаан баштап чоруур болгаш ада-чурттун чоленгиижи, камгалакчызы, ынаныр кужу, чоргааралы болур.

        Эр кижи идегелдиг болур болза, ог-буле-даа, ада-чурт-даа, тайбын чоргаар, шыдалдыг, тодуг-догаа апаар.

2.     Улегер домактар-биле ажыл.  Утказын чугаалаары.

Тура чокта куш чок,

Дус чокта амдан чок.

Далашкан  куске сутке дужер.

Эртинени черден казар,

Эртемнерни  номдан тывар.

Соглээн сос керткен ыяш.

Аксы-биле аал кожурбес,

Дылы-биле дыт ужурбас.

Багда дон быжыг,

Состе шын быжыг.

Тол  багы ог чуду,

Торел багы чурт чуду.

Эжинни эникке бодава,

Бодунну бодаганга бодава.

Тоолайдан таалай чугурук,

Донгурактан, дангырак чидиг.

3.       Кыс кижи ог-буленин чырыткызы.

       Кыс кижи эки болза, бажын ишти кезээде чурум чыскаалдыг болур.

Кыс кижи  арыг-силиг, чазык чаагай, сагыш-човаачал  болур болза оске кижинин хундуткелин чииги-биле чаалап алыр.

         Кезээде арыг-силиг болур дизе, баштай бичиизинден чанчыгар.    Мага боту хуннун-не чуп, идик-хепти шевергин кедип, бажынны арыг эдилээр болза, кыс кижинин эки шынарын шингээдип алганы болу.

 Унген кирген чонун хундулээр, аяк-шайын кудар,  амданныг чемин салыр, ындыг чорукка чон ооруур, сеткили ханар.

             Сагыш човаачал болур дизе, оске кижилернин мунгаралын, холзээшкинин эскерип, олышкаш ону эскерип билири чугула. « Канчап бардын, эжим? Чоп мунгаргай сен? Дуза херек бе? « деп сагыш човап айтырар.  Сагыш-човаачал болуру – кижинин база бир кол унелиг шынары.

4.     Улегер домактар- биле ажыл, утказын чугаалаар.

Уран кыс удазынга ораашпас.

Сеткилге ак херек,

Ажылга шынар херек.

Сагыш бакта сайзыравас,

Сеткил бакта секперевес.

5.     Таварылгаларны сайгарып коор.   ( Саазыннарда бижип каан болур,)

6.      Чараш аажы-чан дугайында шулуктер чугаалаар.

     Ыры « Электей бээр»

     Шулук  Э.Кечил-оолдуу  « Чагыг».

    Ырылар « Чунгуувуста», « Эреспей»

    А.А. Арапчор  « Эр кижинин чангыс состуу»

 III   Туннели.

 - Класс шагында чуну билип алдывыс? 

- Кыс кижи кандыг болурул?

- Оол кижинин кандыг чараш аажы-чанын билип алдывыс?