Тема: Тыва
угулзалар.
Сорулгазы: Тыва улус хээлерни, угулзаларны чуге канчаар
ажыглап чораанын билиндирер.
Уругларны чараш
чуулдерге ооредип , кижизидер.
Организастыг
кезээ:
Мендилежиир.
Уругларны шын
олуртур.
Бис бо кичээлде
Шаанда тыва улустар хээлерни, угулзаларны канчаар ажыглап чораанын таныжып коор
бис уруглар.
Бо чурукта чуу-дур
уруглар? (согааш).
Согааш-биле чуну
канчаар чувел? (тара соктаар).
Согаашта чуну чуруп
каан-дыр? (угулзалар).
Кандыг угулзалар-дыр?
(тыва угулзалар). Эр хейлер.
Угулза деп чул?
Угулза дээрге
унуштернин дириг амытанарнын, геометриглиг фигураларнын, куштарнын
дурзулеринден улегерлеп алган илчирбеленчек хевирлер.Оларны кандыг бир чувени
каастап чараштаарынга ажыглаар. (угулзаларнын хевирлери чус ажыг ангы бооп
турар).
Беседа.
Ыяштан кылган
эдилелдер көшкүн тыва чоннуң хүн бүрүде херек эт-севинге хамааржыр. Шаанда
эт-септи, тыва кижилернин ус шевер кончуг чараш кылдыр чазааш, даштын тыва
улустун угулзалары-биле сиилбип каастап чораан. Ыяштан кылган тыва угулзалыг
эдилелдерге оларга чулер хамааржырыл? Тыва ог иштинден улегерлеп алыылынар.
1. Тыва огнун эжии.
2. Улгуурлер.
3. Орунарнын мурнуу,
кыдыы кезээ.
4. Аптара.
5. Бичи аптаралар.
Кавай, ыяш хууннар,
шай соктаар, тара соктаар согааштар, савалар, магана, ширээ.
Эр кижилер боттарынын
аътка хамаарышкан эдилелдерин догерезин угулза-биле каастадып ап эдилеп чораан.
Оларга чулер
хамааржырыл?
1. Тыва эзер.
2. Торепчи.
3. Эзер бажы.
4. Эзенги, чуген,
чулар.
Херээжен улустун каасталгалар: Тыва идик хевинге чулер болурул?
Тыва тон, тыва идик,
тыва борт.
Аъш-чем ижер чиир
саваларга? Ыяш аяктар, шопулактар, ыяш хууннар, тос- карак, сыгыртаа. Оларны
дыттан, хадындан кылгаш угулзалар-биле оюп каар.
Балды, кержек, орум
хаарылга, улуг бижек, кески эгээ, маска, шивегей, орум.
Угулзаларны чымчак
ыяштан кылгаш херекселдерге оюп тургаш кылып турган. Идик хепти даарап хомге
ыяшты оюп алгаш, хомну отуруп алгаш ыяшче хептей шааптар турган. Амгы уеде
дозу-биле чуруп база аар апарган угулзаларны. Ам болза бис бугу материалдарга
сиилбип кылып чораан Олчей-удазын деп хээни коор бис уруглар. (олчей-удазынын
чуруун коргузер).
Бо олчей-удазын-дыр.
а) Бо олчей-удазыны
чуруптаалынар уруглар.
Физминутка: Арбай
тара соктап чиир, аажок кежээ толдер бис 1,2,3,4.
б) АМ бо угулзаны
поске илчиирбелеп даараптаалынарам уруглар.
Олчей-удазын деп чул?
Чоон Азия чуртарындан
укталган тывага сарыг шажын келгенде тывылган. Шаанда кижилер бо угулзаны
аас-кежик ог-булеге кезээде турзун дээш, эт-севинге, дериг-херекслдеринге
улустун эдилелдеринге, херээжен улустун каасталгаларынга кончуг хойу-биле
ажыглап чораан. Бо класста кайда олчей-удазын бар-дыр эскерип, коруп корунерем
уруглар. «Гарниз» чуге ында чуруп кааныл? Уруглар.
Силерге озуп орар
уругларга аас-кежиктиг, чаагай чурталга келзин дээш, башкыларынар онзагай
угулза-биле каастап кылып кааны ол-дур уруглар.
Туннел:
1. Бо кичээлде чуну
билип алдынар уруглар? (тыва угулзаларнын хевирлерин).
2. оларны каяа
ажыглап чорааныл? (тыва эт-херекселдерге, каасталгаларга, идик-хепке,
аяк-саваларга).
3. бо чуу деп угулза
болду? (олчей-удазын)
4. бо кандыг
хевир-биле чураан угулзаларыл? (унуштер хевири-биле)
5. тыва ог иштинде
кандыг эт-херекселдер бар-дыр?
Эр-хейлер уруглар бо
кичээлде кончуг эки тыва угулзаларны билип алдынар.
Шуптунар кончуг эки
кириштинер эр-хейлер.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.