Кластан тыс жұмыс лексика 6 класс

Лексика әлеміне саяхат

Сабақтың тақырыбы: Лексика әлеміне саяхат

Сабақтың мақсаты: Лексика бойынша өткен тақырыптарға шолу жасау, тіл білімінің лексика саласынан алған білімдерін жинақтау.

Міндеттері:

·         Оқушылардың білімін жүйелеу, жинақтау;

·         Ізденушілік, дамытушылық, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту, тіл байлықтарын молайту;

·         Өз тілін құрметтеуге, бір-бірін сыйлауға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар лексика саласы бойынша төменгі сыныптарда алған  білімдерін толықтырып, еске түсіреді, қайта жаңғыртады. Лексиканың әр саласына байланысты сұрақтарына жауап алады.

Негізгі дерек көздер: Интернет материалдары, қазақ тілі журналы, «Лексика» тақырыбына құрылған әдістемелік құрал.

Сабақтың типі: Қайталау сабағы

Сабақтың түрі: Саяхат сабақ

Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сұрақ жауап,  тест, сөзжұмбақ, семантикалық карта, жылжымалы параллель әдісі, «Кубизм» стратегиясы, сын тұрғысынан ойлау т.б.

Сабақтың көрнекілігі: презентация, сөзжұмбақ, куб, стикерлер, кеспе карточкалар.

Сабақтың барысы:

1.Амандасу (үш  тілде)

І.Психологиялық ахуал

«Әрқашан  күн  сөнбесін »  әні үш  тілде

Қызығушылықты ояту. Құрметті оқушылар, ұстаздар, бүгінгі ашық сабағымызға қош келдіңіздер. Сабағымызды бастамас бұрын, сөзжұмбаққа назар аударайық.

Сұрақтар:

1	л	е	з	д	е
2	е	с	к	і
3	к	ө	н	е	р	г	е	н
4	с	и	н	о	н	и	м
5	и	т	қ	ұ	с
6	к	о	с	м	о	с
7	а	у	ы	с	п	а	л	ы

1.      1.Көзді ашып жұмғанша тіркесінің білдіретін мағынасы.

2.      2.«Жаңа» сөзінің антонимі

3.      3.Архаизмнің басқаша атауы

4.      4.Дыбысталуы әр түрлі, мағыналары жақын сөздер

5.      5. «Қасқыр» сөзінің мифтік атауы.

6.      6.«Ғарыш » сөзінің алғашқы атауы.

7.      7.«Күміс күлкі» қандай мағынада.

8.       

Балалар, сөзжұмбақтағы сөздердің басқы дыбыстарына көңіл аударсақ, қандай сөз шықты?

Лексика.-  Лексика -Vocabulary

Олай болса, қайталау-оқу анасы дегендей, бүгінгі сабақта тіл білімінің лексика бойынша саласына шолу жасаймыз, яғни, лексика әлеміне Ақтөбеден Астанаға дейін «Тұлпар» поезымен саяхатқа шығамыз. Ол үшін тақтаға назар аударайық.

«Түймедақ» ойыны  орыс  тілінде

  I  Игра «Ромашка»

Ход урока. Игра «Ромашка». Условия игры: в центре цветка слово «Лексика». Ученики поочередно должны выбрать лепестки цветка, на которых написаны названия разделов, которые изучает наука Лексика.

Слово учителя:

-           А теперь, ребята, мы хотим оценить ваши знания по разделу языкознания, который называется «Лексика». Для этого мы должны собрать лепестки ромашки «Лексика»

Слово учителя:

-          А теперь, ребята,  мы узнали, что изучает Лексика.

  II      Путешествие в страну «Этимология»

Слово учителя:

-          Что означает слово «Этимология» по словарю Ожегова С.И.

-          Этимология – отдел языкознания, изучающий происхождение слов.

Слово учителя:

-          Ребята, назовите слова, которые звучат на казахском и на русском языках почти одинаково?  (Архар, урюк, изюм, казан, аркан, сундук и т.д.)

-          Как эти слова называются? (эти слова называются  «заимствованные»)

-          Сегодня,  ребята, мы познакомимся с этимологией двух слов в русском языке. Это слова: сундук и казан. Как звучат эти слова по-казахски (сандық, қазан).                                              III     Рефлексия.

Слово учителя:  

-          Ребята, мы взяли этимологию этих слов неслучайно.

-          Вдумайтесь в значение этих двух слов...  Эти слова являются символами.

-          Как вы думаете, что символизирует слово  «сундук» (Сундук – это символ богатства и достатка, предназначение сундука – это хранение)

-          Что символизирует слово «казан». (Казан – это символ праздника, единения , дружбы между народами Республики Казахстан.

Слово учителя:

Какую знаменательную дату мы будем  праздновать всей нашей многонациональной  Родиной? (16 декабря – День Независимости Республики Казахстан).

   аялдамасы (Ағылшын  тілінде)

Hello, boys and girls and dear teachers! We are glad to see you on this game. We hope all of you will enjoy our game and also we`ll see who will be the winner. Here are our participants. Let me introduce them:мұғалім оқушыларды екі топқа бөледі ,топтын атын атайды және топ басшысын сайлайды.The first team is «Aktobe », the second team is «Astana ».

I.Әр топ өз қаласының суретін салып, қысқаша  мәлимет жазып, топ болып қорғайды.

IІ. Let`s begin our game.

The first round is «Polyglot». I`ll give you proverbs in Kazakh and in English with one missed word and you should find it and translate into Russian and English.

Біздің ойынымыз «Тілдер әлеміне саяхат» болғандықтан ойынның бірінші бөлімі «Полиглот» деп аталады: сұрақтарға жауап беріп және ағылшын, қазақ мақал-мәтелдерде жетіспейтін сөзді тауып, үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде) айтып беру керек.

1        ...  оттан  да  ыстық  (Отан,родина, motherland)

2        Батыр  туса ел  ырысы ...    жауса  жер ырысы.(жаңбыр, дождь, rain)

3        Қына  тасқа бітеді, білім ...  бітеді. (бас, голова, head)

4        Оқу білім азығы, білім  ... қазығы (өмір, жизнь, life)

5        When was the Declaration of Independence proclaimed?(16.12.1991)

6        In what month is Kazakh New Year celebrated? (Nauryz,наурыз, март)

Thank you for your active participation. Good-bye!

Жарайсыңдар, тамаша!

Лексика әлеміне шыққан сапарымыз оң болсын. Ендеше, саяхат жалғасады.

Міне,Астана қаласына  да  келіп жеттік.

Семантикалық картамен жұмыс жасайық.

Лексика Сөздер	Эвфемизм	Дисфемизм	Табу	Көнерген сөздер	Диалект	Жаңа сөздер	Кәсіби сөздер	Термин  сөздер	Кірме сөздер
Аға сұлтан				+
Тентекжан			+
Лексика								+
зайырлы						+
Жәузә					+
Тарелке									+
Қайтыс болды	+
Қырт		+
Әңгелек							+
Жаман ауру	-
Бөшке									-
мылжың		-
пышқы							-
Мырза аға			-

-Осы  семантикалық картадағы  жаңа  сөзді  тауып  алайық

-Зайырлы

-Зайырлы  сөзінің  синонимі

-егеменді, тәуелсіз.

-Біздің  тәуелсіз  еліміздің  елбас Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауы бойынша Президенттің жалпыұлттық идеясы - болашақ табыстардың негізі екені баса айтылды. Ал ең бастысы - еліміздің рухын көтеретін, ұлы мақсаттарға жеткізетін «Мәңгілік ел» ұлттық идеясы жарияланды. «Мәңгілік ел» идеясы - елімізді өз мақсатына талай дәуір сынынан сүріндірмей жеткізетін тұғырлы идея. Осының барлығы дамыған 30 елдің қатарына кіруімізге жаңа серпін беретіні сөзсіз.

Бағалау. Мұғалім :  Балалар, бүгін біз  «Лексика » тарауынан өткен тақырыптарды   еске түсіріп  өз біліміміз бен біліктілігімізді көрсеттік. Ендеше , бағалау парақтарыңыздағы ұпай санын есептей қойыңыздар. Ұпай санына байланысты бүгінгі сабаққа баға қойылады

«Облыстық  туберкулез санаториясы  мектеп-интернаты» КММ-сі

 

(Кіріктірілген   ашық  сабақ)

Дайындаған: қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі  Г.М.Молдабаева

                       Орыс  тілі  мен әдебиеті пәнінің мұғалімі  З.Т.Жолманова

               Ағылшын  тілі пәнінің  мұғалімі  А.А.Алданазарова

2016-2017  оқу  жылы

ІІ топ.

Лексика Сөздер	Эвфемизм	Дисфемизм	Табу	Көнерген сөздер	Диалект	Жаңа сөздер	Кәсіби сөздер	Термин  сөздер	Кірме сөздер
Ұлыма			+
Мылқау		+
Дүние салды	+
Кесене						+
Нөкер									+
Самауырын									+
Дүрия				+
құжат						+
шербек							+
Шырайлым			+
Синус								+
Қолбақ					+
Секер					+
Энергия								+

2 тапсырма. Эйфель мұнарасы. Тақтаға екі топтан кезекпен оқушылар шығып, бір бұрышынан жоғарыға қарай диалект сөздер мен термин сөздер, ал екінші бұрышынан жоғары қарай  кәсіби сөздер мен жаңа сөздер  жазулары тиіс.

Жарайсыңдар, балалар! Сонымен қолданылу аясы шектеулі  сөздер материгіне де жеттік. Саяхатымызды жалғастырамыз. Қанатты сөздер материгіне жету үшін де біраз еңбектенуге тура келеді.

Қанатты сөздер материгі  аялдамасы.Мақал сөздің мәйегі. Тұз астың дәмін келтірсе, мақал сөздің мәнін келтіреді дегендей, қанатты сөздердің  бір түрі мақал-мәтелдерге тоқталсақ.

1 тапсырма. І топ. Мақал-мәтелдер дегеніміз не? Мақалды бір бөлек, мәтелді бір бөлек теріп жазыңдар.

Не ексең, соны орасың. Ел құлағы елу. Жері байдың, елі бай. Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол. Өлімнен ұят күшті. Ырыс алды-ынтымақ.  Көрмес-түйені де көрмес. Сөздің көркі мақал, шалдың көркі сақал. Адамды көкке жеткізетін еңбек. Кімнің тарысы піссе, соның тауығы. Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей. Бес саусақ бірдей емес.

ІІ топ. Афоризм дегеніміз не? Афоризм авторларын тауып, сәйкестендір.

	Афоризм сөздер	Авторлары
1	Нәрсенің сыртына қызықпа, асылы ішінде болар.	А.Құнанбаев
2	Ел болам десең, бесігіңді түзе	Төле би
3	Бес нәрсеге асық бол: Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рақым ойлап қой.	М.Әуезов
4	Тура биде туған жоқ, Туғанды биде иман жоқ.	Ы.Алтынсарин
5	Екі қамыс –біз болмас, Ежелгі дұшпан-дос болмас.	Қорқыт ата
6	Жол анасы-тұяқ, Су анасы- бұлақ, Сөз анасы-құлақ.	Сырым би

2 тапсырма. «Сөз мерген» деп аталады. Кестеде белілген сөздерді байланыстыра отырып, тұрақты сөз тіркестерін табу, суретке қарап тұрақты тіркестер құрау, мағыналарын ашу.

1	Ауыз	тана
2	Көз
3	Құлақ
4	Мұрын

        Жауабы: Құлаққа ұрған танадай.

1	Білезік	тілеу
2	Алқа
3	Сақина
4	Сырға

                                           Жауабы: Сау басына сақина тілеу

[ПW1] 

1	Қар	отырғызу
2	Су
3	Мұз
4	Бу

                                             Жауабы: Мұзға отырғызып кету

1	Мысық	жер
2	Тауық
3	Ит
4	Күшік

                                                     Жауабы: Ит өлген жер

1	Тай	басқандай
2	Құлын
3	Жылқы
4	Ат

Жауабы: Тайға таңба басқандай

1	Мұрын	Көтеру
2	Тіс
3	Тіл
4	ерін

Жауабы: Мұрнын көкке көтеру

Суреттер бойынша тұрақты тіркестерді де құрайды.

Балалар, сонымен, біз екінші материк - қанатты сөздер материгіне  де келіп жеттік. Алдымызда қалған соңғы асу- сөздің лексикалық мағыналары материгі. Сендерге сәттілік тілеймін.

Сөздің лексикалық мағыналары материгі аялдамасы. Бұл материкке жету үшін «Кубизм» стратегиясына жүгінеміз.

1.      Топтастыр. Сөздің лексикалық мағыналарын топтастырып, кластер жаса.

2.      Салыстыр. Венн диаграммасы арқылы көп мағыналы сөздер және омоним сөздерді  салыстыр.

3.      Қолдан. Сөздің тура және ауыспалы мағыналарын қолданып еркін тақырыпта мәтін құра.

4.      Сәйкестендір. Лексика салаларын сәйкестендір

№	емле	жазылуы
1	Лексикология	жер-су аттарын зерттейтін сала.
2	Семасиология	жеке сөздердің шығу тегін, бастапқы мағынасын зерттейді.
3	Этимология	тілдің лексикасын және оның тарихи дамуының заңдылықтарын зерттейді.
4	Фразеология	кісінің тегі, әкесінің аты, кісінің шын аты мен лақап атын зерттейтін сала.
5	Диалектология	жалқы есімдерді зерттейтін сала.
6	Лексикография	сөздің мағыналарын зерттейді.
7	Ономастика	тұрақты тіркестерді зерттейді
8	Топонимика	сөздіктер жасау және оларды зерттеу жөніндегі үлкен бір сала.
9	Антропонимика	жергілікті тіл ерекшеліктерін зерттейтін сала.

5.      Зертте.  Лексика сөзінің шығу тарихы.

6.      Талда. Асты сызылған сөзге талдау жаса. Аманның жылы сөздері ерекше әсер етті

жылы – жағымды, мейірімге толы деген мағынада, ауыспалы мағынада.

жылы, шуақты, ыстық, мейірлі – синоним; жылы – суық – антоним: жылы - жалпылама қолданылатын сөз.

Сабақты қорытындылау:

Тест

1.      Белгілі бір аймақта ғана қолданылатын сөздерді не дейді?

А) көнерген сөз  В) диалект сөз   С) кәсіби сөз

2. Тіл біліміне жататын термин сөз:

А) шөгінді      В) қышқыл       С) мағына

3. Қай сөз дисфемизмге жатады?

А)  мылжың      в) бірадар            с) қолының жымысқысы бар

4. Қай тіркес тура мағынада пайда болған?

А) көз сүзу        в) шашын алу         с) іші пысу

5. Сөз мағыналарын зерттейтін сала?

А) Фразеология        в) ономосиология       с) семасиология

6. Омоним сөздер қатысқан сөйлемді табыңыз.

  А) ел үмітін ер ақтар    В)көк алманы алма     С)қарақұс-жыртқыш құс.

7.   «Жалығу» сөзінің синонимін табыңыз.

 А)зерігу, құмар болу  В)еріну, көшіру  С)Зерігу, іш пысу

8.  Неологизм сөзді белгіле.

А)несие.         В)гарантия.      С)процент

9. «Айлакер» сөзінің антонимін табыңдар.

А) мейірімді  В) қатыгез   С) аңқау       

 10.   Көп мағынаға ие бола алмайтын сөз:

А)  Қол       В)  Шаш                 С) аяқ

Кілті:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
В	С	А	В	С	В	с	А	С	В

Сөздік жасаудың әдістемесі мен техникасын үйрететін ғылымды- лексикография дейміз.

1. Аударма сөздіктер.

2. Терминологиялық сөздіктер.

3. Орфографиялық сөздіктер.

4. Түсіндірме сөздіктер.

5. Диалектологиялық. 

6. Синонимдік.

7. Абай тілінің сөздігі т.б.

Үйге тапсырма: Көркем әдебиеттен мысалдар жазу.

Бағалау. Мұғалім :  Балалар, бүгін біз  «Лексика » тарауынан өткен тақырыптарды  қайталап, еске түсіріп  өз біліміміз бен біліктілігімізді көрсеттік. Ендеше , бағалау парақтарыңыздағы ұпай санын есептей қойыңыздар. Ұпай санына байланысты бүгінгі сабаққа баға қойылады.

Бағалау парағы үлгісі:

ТӘЖ:___________________

Бермуд үшбұрышы

Өкініштер аралы

Қуаныш аралы

• 1 слайд

  1.Көзді ашып жұмғанша тіркесінің білдіретін мағынасы.
  2.«Жаңа» сөзінің антонимі
  3.Архаизмнің басқаша атауы
  4.Дыбысталуы әр түрлі, мағыналары жақын сөздер
  5. «Қасқыр» сөзінің мифтік атауы.
  6.«Ғарыш » сөзінің алғашқы атауы.
  7.«Күміс күлкі» қандай мағынада.
  СӨЗЖҰМБАҚ
  

• 2 слайд

  1.Көзді ашып жұмғанша тіркесінің білдіретін мағынасы.
  2.«Жаңа» сөзінің антонимі
  3.Архаизмнің басқаша атауы
  4.Дыбысталуы әр түрлі, мағыналары жақын сөздер
  5. «Қасқыр» сөзінің мифтік атауы.
  6.«Ғарыш » сөзінің алғашқы атауы.
  7.«Күміс күлкі» қандай мағынада.
  СӨЗЖҰМБАҚ
  

• 3 слайд

  Л
  Е
  К
  С
  И
  К
  А
  ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ
  

• 4 слайд

• 5 слайд

• 6 слайд

  Игра «Ромашка»
  Лексика
  

• 7 слайд

  Путешествие в страну «Этимология»
  
  

• 8 слайд

  ... оттан да ыстық (Отан,родина, motherland)
  Батыр туса ел ырысы ... жауса жер ырысы.(жаңбыр, дождь, rain)
  Қына тасқа бітеді, білім ... бітеді. (бас, голова, head)
  Оқу білім азығы, білім ... қазығы (өмір, жизнь, life)
  When was the Declaration of Independence proclaimed?(16.12.1991)
  In what month is Kazakh New Year celebrated? (Nauryz,наурыз, март)
  
  Полиглот ойыны
  

• 9 слайд

• 10 слайд