Материалы к переводным экзаменам

                                                    6 сыныпқа арналған

Емтихан билеттері

1.      Шын достық

Досымбек екеуіміз ылғи бір жатып, бір тұрамыз. Бір үзім нанға шейін бөліп жейміз. Бір анадан егіз туғандаймыз. «Дос болса, осылардай болсын», - дейді жұрт. Досымбек бір күні кенеттен сырқаттанып, ауруханаға түсті. Науқасы өте ауыр. Ішкенім ас болмай, ұйқым қашып, уайым жедім. Күнде барып, халін біліп тұрамын.

      Күннен- күнге ауруы жеңіп, халі нашарлап барады.

Дауысы бар ма бұл аурудың? – деп сұрадым емдеуші дәрігерден бір күні.

Бір ғана дауа- таза қан құю- деді дәрігер. Дереу өз өанымды  сарапқа салдым. Дәрігерлер қанымды алып, шұғыл зерттеп жатыр. «Қаным іске жарап, Досымбектің жаны қалса» деген бір ғана тілек болды менде. Қанымды алып, Досымбекке құйғанда, бір жақсылықты сезгендей жүрегім лүпілдеп, қарауытып сөнігуге айналған үміт оты қайта маздап жана бастады.

Тілегім орындалып, Досымбектің беті бері қарады. Досымбек әбден айығып, ауруханадан шықты.

Сұрақтарға жауап бер.

-         Досымбек екеуі қандай достар?

-         Досымбек ауруханаға түскенде, досы қандай халде болды?

-         Аурудың емі не болды?

-         Досымбектің досы қандай тілек тіледі?

-         Досымбектің досын қандай дос деуге болады?

-         Досымбектің жағдайы сенің басыңнан өтті ме?

-         Сен ауруханада жатырсың, досың саған көмек бермеді. Ауруханадан шыққан соң онымен достасасың ба?

……-----------------------------------------------------------------------------------------------

2.      Бүгін күндегідей сағат 7.30-да тұрдым. Бүгін менің туған күнім. Таңғы асымды ішуге барсам, анам мен  қарындысым дастарқанды жайнатып тастапты. Отбасым туған  күніммен құттықтады, көңілді отырып, шай іштік. Күнім осылай басталды.

      Одан үй телефонына , ұялы телефонға тума- туыс, жора- жолдастарым хабарласып, құттықтап жатты. Туған күнімді түсте, яғни сағат 13.00-де мейрамханадаа атап өттім. Сонда досым Арманның: «Адалдық болып жолдасың, арамдық пен жамандық өміріңде сенің болмасын!»- деген тілегі қатты ұнады, жүрегімде жатталып қалды десем де болады.

      Үйге келіп, төсегіме жатып: «Мен қандай бақытты жанмын! Отбасым жанымда, ақниет, адал жолдастарым бар,»- деп ойланып жатып, ұйықтап кетіппін.

Сұрақтарға жауап берү

-                    Анасы мен қарындасы неге дастарқанды ерекше  жасаған?

-         Оның күні қалай басталды?

-         Досы Арманның тілегі қандай?

-         Ол неге өзін бақыттымын деп санайды?

-         Мәтінге қандай атау бересің?

-         Сен өзіңді бақыттымын деп санасың ба?     Иә, себебі ...............................................................

3.      Мектеп формасы тарихынан

Қазақ жерінде ең алғашқы мектептердің оқушыларында мектеп формасы деген ұғым болмаған.

Кеңестер Одағында , оның ішінде Ресей мемлекетінде 1918 жылы оқушының  оқушы екендігін білдіретін арнайы  мектеп формасы бекітілді.

Уақыт өте келе мектеп оқушылары қоңыр түсті көйлектер мен фартук киіп, алмалы- салмалы жағалар тағып, жүретін болған. Қыз балалар  мереке күндері қоңыр түсті көйлек пен ақ фартук, ал қарапайым күндері қара фартук киіп, бастарына бантик байлаған.

Сұрақтарға жауап беру.

-       Қазақ жерінде ең  алғаш мектептерде оқушыларда мектеп формасы болды ма?

-    Ресей мемлекетінде арнайы мектеп формасы нешінші жылы бекітілді?

-    Мектеп формалары қандай болды?

-    Қыз балалар  мереке күндері  қандай түсті фартук киген?

-    Саған біздегі мектеп формасы ұнай ма?

-    Сен өзің қалайтын  мектеп формасының үлгісін  салшы.

……------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.      Еркін шахмат үйірмесіне қатысатын.

Жақында ол  қалалық  жарыстан бас жүлде алып қайтты. Бас жүлде алған күні Еркіннің туған күні еді. Оның отбасы қос  қуанышты бірге атап өтпекші болып, дастарқан жайды. Оған Еркіннің достары жиналды. Еркін, жүлдең құтты болсын! Сен- мектебіміздің  мақтанышысың. Шеберлігің шындала берсін. Сен бұдан да  биіктен көруінуіңе тілектеспін!- деді. Содан бері досы Еркінмен  бірге шахмат үйірмесіне барып  жүр. Оның  да арманы – досы сияқты жеңіс тұғырынан көріну.

Сұрақтарға жауап бер.

-         Еркін қайда қатысады?

-         Ол бас жүлдені қайдан алды?

-         Жүлде алған күні қандай күн  ед?

-         Оған қандай тілек айтылды?

-         Мәтінге қандай атау бересің?

-         Сен өзіңді бақыттымын деп санасың ба?

5.                 Әр адам спортпен айналысу керек. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, көңіл күйі көтеріңкі болады. Барлық оқушылар өз таңдауы бойынша  спорт түрлерімен айналысса, олардың дені сау, тұлғасы сымбатты, бұлшық еті шымыр болады.                                                                                                            Спортпен шұғылдануды дағдыға айналдыруымыз керек. Әрбір адам өз денсаулығының мықты болу жолдарын қарастыру керек.

Сұрақтарға жауап бер.

-         Мәтін не туралы?

-         Спортпен айналысу керек пе?

-         Спортпен айналысқан адам қандай болады?

-         Денсаулық мықты болу жолдарын ата?

6.Айналайын

Бала кезімнен естіген, үйренген, білген сөздерімнің ішінен бір сөз көкейімнен ерекше орын алады. Өйткені ол сөзді әжем де, анам да, әкем де мен үшін тілдерімен емес,  жүректерімен айтып отыратындай сезілетін. Кейде әжем сол сөзді маған арнап айтқанда, мейірлене кеудесіне қысып, маңдайыма ыстық лебін тигізе иіскейтін. Сондықтан ол сөз  маған  барлық сөздерден  де құдіретті сезілетін. Ол сөз «айналайын» деген сөз еді. Осы сөз әжемнің мейірімді кеудесінен шыққан сайын, мен іштей қайталаймын, есейе келе өзімнен кішілерді мен де «айналайын» дейтін болдым.                                                                                                                                                         Сұрақтарға жауап бер.                                                                                                                                                                                                  - - Көкейінен не ерекше орын алды?                                                                                                                                                                  -  Ол өздерді кім айтатын?                                                                                                                                                                                 - Неліктен  ол бұл сөзді қайталай берді?                                                                                                                                                            - Сен «айналайын» сөзін үйде естисің бе?                                                                                                                                                                          - Сен  «айналайын» сөзін айтасың ба?

..................................................................................................................................................................                                                                                   

7. Менің өмірім                                                                                                                                                                    Шу өзенінің бойымен жүре берсеңіз, Хан мен Жамбыл деген екі тауға кез боласыз. Менің әкем Жапа бір кезде осы тауларда көшіп- қонып жүрген . Шу өзенінің бойымен жүре берсеңіз, Хан мен  Жамбыл деген екі тауға кез боласыз. Менің әкем Жапа бір кезде осы тауларда көшіп- қонып жүрген. Жамбыл тауының етегінде қақаған қатты боранды күні мен туыппын. Маған сол көне Жамбыл тауының  есімі ат болып қойылыпты. Бұл 1846 жылдың ақпан айы екен. Мен киіз үйде өстім. Сол кездегі барлық қазақ балаларындай  мені де көшкенде бесігіммен алып жүрді. Бала күнімнен домбыра тартып, ән салу мені қатты қызықтырды. Табиғат маған күшті де жуан  дауыс берді.                                                                                                                                         Сұрақтарға жауап бер.                                                                                                                                                                                -  Мәтін «Менің өмірім» деп неге аталды?   Себебі...                                                                                                                                    -  Ол кімнің баласы?                                                                                                                                                                                          - Ол туған кезде ауа райы қандай болды?                                                                                                                                         - Оны не қызықтырды?                                                                                                                                                                                        - Табиғат маған күшті де жуан дауыс берді,- деген сөйлемнің мағынасын түсіндір.                                                                             - Мәтіндегі таулар атауын ата. Ол таулар Қазақстанның қай бөлігінде орналасқан?

........................................................................................................................................................

8.  Өндірісі дамыған елде кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесі өзінің алғашқы  табиғи тіршілігінен айырылып қалмақ. Олар азайып,жылдар өткен соң, мүлдем құрып кету қаупі туады. Құстар сайрап, көбелектер ұшып,гүлдер гүлдеп тұруы үшін біз өз Отанымыздың табиғатын жан-жақты қорғауға тиістіміз. Қайткен күнде  де табиғат өзінің табиғи қалпын сақтауы қажет.

Өзімізді қоршаған табиғи ортаны, табиғатты аялай қүрметтеп, тани білейік. Қорықтарға барғанда ешбір аңға , құсқа тиіспей, гүлдер мен өсімдіктерді жұлып, таптамау керек.Табиғатты ар-ожданы таза, саналы адамдар ғана қорғай алады. Елімізде табиғат байлығын: ормандар мен өсімдіктерді, жануарлар мен аң-құстарды қорғап, сақтайтын қорықтар көп.

Сұрақтарға жауап бер.                                                                                                                                                                                                  – Өндірісі дамыған елдер жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне қандай қауіп  тудырады?                                                                                                                                                                  -  Отанымыздың табиғатын  не  істеуіміз керек?                                                                                                                                                                                 - Оны қалай сақтап қалуға болады?                                                                                                                                                            - - -  Қорықтардың мақсаты қандай?                                                                                                                                                                          - Табиғатты қорғауға біздің үлесіміз қандай?                                                                                          

..................................................................

9. Теңгенің шығу тарихы

      Теңгенің өз шығу тарихы бар. Ұлттық теңгені  жасауға екі жыл уақыт қажет болды. Қазақстан өз төл ақшасын шығару үшін 1990 жылы теңгенің алғашқы үлгісін жасайтын арнайы жұмысшы тобын құрды. Ең алғашқы теңге Англияның  ең көне әрі әйгілі «Харрисон және ұлдары» фабрикасында  басылып шықты. 1995жылы Алматыда өз банкнот фабрикамыздың тұсауы кесілді. Қазір Тәуелсіз Қазақстан төл валютасын  фабрикамыздың өз елімізде басып шығарды. 2006-2011 жылғы банкнот фабрикасы ұлттық ақшаның түрлерін басып шығарды. Теңгенің 2006 жылы дизайны өзгерді.

Сұрақтарға жауап бер.                                                                                                                                                                                                  – Ұлттық теңгені жасауға қанша уақыт қажет болды?                                                                                                                                                                  -  Теңгенің алғашқы үлгісін жасайтын топ нешінші жылы құрылды?                                                                                                                                                                                 -  Ең алғашқы теңге қайда басылып шықты?                                                                                                                                                            - Өз банкнот фабрикамыз қайда және қашан жұмыс істей бастады?                                                                                                                                                                          - Теңге дизайны қашан өзгерді?

..............................................................................................................................................

10. ...Үміт анасының көне тігін машинасымен іс тіккеніне қызыға қарайды. Тігін машинасының шығыршығы айналып, матаның жиегіне өрнек салып өтеді.

- Мен де киім тігейінші!- деді Үміт.

- Сен әлі жассың, қызым! Үлкейгенде тігетін боларсың...

      Анасы Үмітке көйлек тігіп берді. Көрші әйелдердің  де өтінішін орындады. Үміт есейгенде  анасындай тігінші болуды армандады.

      Сәске кезінде Үміт мектептен, әке- шешесі жұмыстан оралды. Үміт ас ішіп отырғанда:

-         Бүгін мені сынып тазалықшысы етіп қойды. Апайымыз иыққа асып жүретін ақ қалта тіктіріп келуді такпсырды! – деді қуанған анасы. – Кешке жұмыстан келгенде екеуіміз ақ қалта тігеміз. Оған дейін сен үйді тазалап, ретке келтіріп қой! Тазалықшы қыз әуелі өз үйін таза ұстауы керек!

Сұрақтарға жауап бер.

-         Мәтінге қандай атау қоясың?

-         Үміт неге қызыға қарайды?

-         Тігін машинсы  матаның жиегіне нені салып өтеді?

-         Үміт анасына не айтты?

-         Анасы қалай жауап берді?

-         Үміттің апайы қандай тапсырма берді?

-         Үміттің анасы жұмыстан келген соң, нені істеуге келісті?

-         Сені қандай іс қызықтырады?