Mikroewolýusiýa barada biologiýa dersine degişli sapak

• 1 слайд

  Mikroewolýusiýa.
  Görnüşi, onuň ölçegleri, gurluşy.
  

• 2 слайд

  «Mikroewolýusiýa» adalgasynyň kesgitlemesi
  Mikroewolýusiýa
  (grek sözi mikros -kiçi we latyn sözi evolutio - ösdürilmegi), bedenleriň arasynda tapawuda we täze bedenleriň emele gelmegine getirýän elementar ewolýusion hadysalardyr.
  

• 3 слайд

  «Görnüş» adalgasynyň girizilmeginiň taryy
  J. Reý (1686 ý.)
  Morfologik, köpeliş we nesil berijilik taýdan meňzeş bolup, bu häsiýetleri saklýan bedenleriň has ownuk jemleri.
  Karl Linneý (1735 ý.)
  Köpelmede üznüksiz özüne meňzeşleri emele getirýän gurluşy boýunça meňzeş we aýry bedenleriň köplügi.
  Görnüşlere biri-birinden aňsat tapawutlanýan janly bedenleriň obýektiw bar bolan görnüşi hökmünde seredipdir.
  Olary hudaý tarapyndan bir we hemişelik döredilen üýtgewsiz hasaplapdyr.
  Ž.B. Lamark (1802 ý.)
  Görnüşler hemişe üýtgeýärler, ewolýusionirlenýärler, şol sebäpli hem tebigatda hakyky bolmaýarlar.
  Çarlz Darwin
  Görnüşler hakykatda bar, ýöne üýtgeýärler we görälikde hemişelik we ewolýusion ösüşiň netijesi bolup bilýärler.
  Ernst Maýr (1942 ý.)
  Görnüşiň biologiki taglymaty: Görnüşler tapawudy bilen kesgitlenmän, aýrylygy bilen kesgitlenýärler, populýasiýalardan ybaratdyr, görnüşiň esasy häsiýeti reproduktiw izolýasiýa bolup durýar.
  
  

• 4 слайд

  «Görnüş » adalgasynyň kesgitlemesi
  GÖRNÜŞ– morfologik, fiziologik we biohimik aýratynlyklarynyň miras düşüji meňzeşligine eýe bolan, erkin çaknyşýan we ýaşaýşyň belli bir şertlerine uýgunlaşan we kesgitli bir ýeri eýeleýän bol nesil berýän jynslaryň taryhy birleşen jemi.
  

• 5 слайд

  «Populýasiýa» adalgasynyň kesgitlemesi
  
  
  POPULÝASIÝA- bir görnüşe degişli osoblaryň şol görnüşiň arealynyň belli bir bölegini eýeleýän,öz aralarynda erkin çaknyşýan we beýleki populýasiýalardan doly ýa-da kem käsleýin üzňeleşen toparydyr.
  

• 6 слайд

  Görnüşiň ölçegi
  GÖRNÜŞIŇ ÖLÇEGI – bu bir görnüşi beýleki görnüşden tapawutlanydyryp bolýan alamatlar.
  GÖRNÜŞIŇ ÖLÇEGLERI
  ESASY
  GOŞMAÇA
  

• 7 слайд

  
  
  
  Gurluşynda, reňkinde , ölçeglerinde we başga alamatlarynda aýratynlyklarynyň bolmagy dürli görnüşleri biri-birinden tapawutlandyrýar.
  
  MORFOLOGIKI KRITERIÝALAR.
  
  

• 8 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  Alahöwreniň burun deşigi adatça burun örtüginiň merkezinde ýerleşýär, beýleki alahwörenleriň ählisinde bolsa (burunly, kiçiaziýat, sähra, kawkaz, göklors) burun deşigi burun örtüginiň gyrasy bilen garyşandyr
  
  

• 9 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  Uly geçiguş
  Hüpükli geçiguş
  

• 10 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  Ýiti çerrik
  Dyrmaşýan çerrik
  

• 11 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  
  Meňzeş–görnüşleriň bolmagy:
  
  Gyzzyrma çybynynyň 9 meňzeş-görnüşi,
  Gara alakanyň 2 meňzeş görnüşi
  
  

• 12 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  
  Mimikriýa hadysasynyň bolmagy
  – zähersiz görnüşiň zäherlä meňzemegi:
  
  Şyrryldyly siňek
  we ary
  
  

• 13 слайд

  Morfologiki kriteriýa
  
  Albinizm hadysasynyň bolmagy.
  
  
  

• 14 слайд

  
  
  
  Her bir görnüşiň kesgitli meýdanyny - geografik arealy eýeleýändigini görkezýär.
  
  Geografiki kriteriýa
  

• 15 слайд

  Geografiki kriteriýa
  

• 16 слайд

  Geografiki kriteriýa
  Bir görnüşiň jynslary dürli ärealy eýeläp bilerler (mysal üçin, ada populýasiýasy).
  Her ýerde ýaşaýan kosmopolitler-görnüşi bar (mysal üçin, çypar tarakan, öý siňegi)
  Käbir görnüşleriň areallary çalt üýtgeýär (mysal üçin, boz towşanyň arealy giňdir).
  Biareal görnüşler hem bar (mysal; üçin, göçüp gonup ýören guşlar).
  
  

• 17 слайд

  Ekologiki kriteriýa
  
  
  
  
  Her bir görnüşiň ýaşaýan ýeri, daşky gurşawy bilen hususy gatnaşyklaryny häsiýetlendirýär.
  

• 18 слайд

  Bir görnüşiň jynslary birnäçe dürli şertlerde ýaşap bilýärler :
  Tozga tokaýda hem, çemenliklerde hem ösüp bilýär
  Derýa okunynyň kenarýaka we çuň suwlarda ýaşaýan populýasiýasy
  
  
  Ekologiki kriteriýa
  
  

• 19 слайд

  Fiziologiki-biohimiki kriteriýa
  
  
  
  
  Bir görnüşiň wekilleriniň başga bir görnüşiň wekillerinden öýjüklerindäki DNK-synyň gurluşy we belok molekulalary boýunça tapawutlanýarlar
  

• 20 слайд

  Fiziologiki-biohimiki kriteriýa
  

• 21 слайд

  Etologiki kriteriýa
  Özüňi alyp barmagyň meňzeşligine esaslanandyr.
  Guşlarda görnüşleri anyklamak üçin aýdymlaryny seljermek giňden ulanylýar. Çykýan sesleriň häsiýeti boýunça mör-möjekleriň dürli görnüşleri häsiýetlendirilýär.
  
  

• 22 слайд

  Etologiki kriteriýa
  Demirgazyk amerikan ýaldyrawuk tomzagynyň dürli görnüşleri ýygylygy we ýagtylyk lowurdysy bilen tapawutlanýar.
  

• 23 слайд

  Genetiki kriteriýa
  
  Görnüşler özleriniň hromosomalarynyň sany, keşbi we ululygy bilen tapawutlanýarlar
  

• 24 слайд

  Genetiki kriteriýa
  
  Honorik– horýok bilen ýewropa norkasynyň çanyşdyrylmagy netijesinde alnan gibrid
  

• 25 слайд

  Netije
  Netijede, jynsyň haýsy hem bolsa bir görnüşe degişliligini kesgitlemek üçin bir kriteriýa ýeterlik däldir, ähli kriteriýalaryň jemini hasaba almak zerurdyr.