Mikroewolýusiýa barada biologiýa dersine degişli sapak

Mikroewolýusiýa. Görnüşi, onuň ölçegleri, gurluşy.

«Mikroewolýusiýa» adalgasynyň kesgitlemesi Mikroewolýusiýa (grek sözi mikros -kiçi we latyn sözi evolutio - ösdürilmegi), bedenleriň arasynda tapawuda we täze bedenleriň emele gelmegine getirýän elementar ewolýusion hadysalardyr.

«Görnüş» adalgasynyň girizilmeginiň taryy J. Reý (1686 ý.) Morfologik, köpeliş we nesil berijilik taýdan meňzeş bolup, bu häsiýetleri saklýan bedenleriň has ownuk jemleri. Karl Linneý (1735 ý.) Köpelmede üznüksiz özüne meňzeşleri emele getirýän gurluşy boýunça meňzeş we aýry bedenleriň köplügi. Görnüşlere biri-birinden aňsat tapawutlanýan janly bedenleriň obýektiw bar bolan görnüşi hökmünde seredipdir. Olary hudaý tarapyndan bir we hemişelik döredilen üýtgewsiz hasaplapdyr. Ž.B. Lamark (1802 ý.) Görnüşler hemişe üýtgeýärler, ewolýusionirlenýärler, şol sebäpli hem tebigatda hakyky bolmaýarlar. Çarlz Darwin Görnüşler hakykatda bar, ýöne üýtgeýärler we görälikde hemişelik we ewolýusion ösüşiň netijesi bolup bilýärler. Ernst Maýr (1942 ý.) Görnüşiň biologiki taglymaty: Görnüşler tapawudy bilen kesgitlenmän, aýrylygy bilen kesgitlenýärler, populýasiýalardan ybaratdyr, görnüşiň esasy häsiýeti reproduktiw izolýasiýa bolup durýar.

«Görnüş » adalgasynyň kesgitlemesi GÖRNÜŞ– morfologik, fiziologik we biohimik aýratynlyklarynyň miras düşüji meňzeşligine eýe bolan, erkin çaknyşýan we ýaşaýşyň belli bir şertlerine uýgunlaşan we kesgitli bir ýeri eýeleýän bol nesil berýän jynslaryň taryhy birleşen jemi.

«Populýasiýa» adalgasynyň kesgitlemesi POPULÝASIÝA- bir görnüşe degişli osoblaryň şol görnüşiň arealynyň belli bir bölegini eýeleýän,öz aralarynda erkin çaknyşýan we beýleki populýasiýalardan doly ýa-da kem käsleýin üzňeleşen toparydyr.

Görnüşiň ölçegi GÖRNÜŞIŇ ÖLÇEGI – bu bir görnüşi beýleki görnüşden tapawutlanydyryp bolýan alamatlar. GÖRNÜŞIŇ ÖLÇEGLERI ESASY GOŞMAÇA

Gurluşynda, reňkinde , ölçeglerinde we başga alamatlarynda aýratynlyklarynyň bolmagy dürli görnüşleri biri-birinden tapawutlandyrýar. MORFOLOGIKI KRITERIÝALAR.

Morfologiki kriteriýa Alahöwreniň burun deşigi adatça burun örtüginiň merkezinde ýerleşýär, beýleki alahwörenleriň ählisinde bolsa (burunly, kiçiaziýat, sähra, kawkaz, göklors) burun deşigi burun örtüginiň gyrasy bilen garyşandyr

Morfologiki kriteriýa Uly geçiguş Hüpükli geçiguş

Morfologiki kriteriýa Ýiti çerrik Dyrmaşýan çerrik

Morfologiki kriteriýa Meňzeş–görnüşleriň bolmagy: Gyzzyrma çybynynyň 9 meňzeş-görnüşi, Gara alakanyň 2 meňzeş görnüşi

Morfologiki kriteriýa Mimikriýa hadysasynyň bolmagy – zähersiz görnüşiň zäherlä meňzemegi: Şyrryldyly siňek we ary

Morfologiki kriteriýa Albinizm hadysasynyň bolmagy.

Her bir görnüşiň kesgitli meýdanyny - geografik arealy eýeleýändigini görkezýär. Geografiki kriteriýa

Geografiki kriteriýa

Geografiki kriteriýa Bir görnüşiň jynslary dürli ärealy eýeläp bilerler (mysal üçin, ada populýasiýasy). Her ýerde ýaşaýan kosmopolitler-görnüşi bar (mysal üçin, çypar tarakan, öý siňegi) Käbir görnüşleriň areallary çalt üýtgeýär (mysal üçin, boz towşanyň arealy giňdir). Biareal görnüşler hem bar (mysal; üçin, göçüp gonup ýören guşlar).

Ekologiki kriteriýa Her bir görnüşiň ýaşaýan ýeri, daşky gurşawy bilen hususy gatnaşyklaryny häsiýetlendirýär.

Bir görnüşiň jynslary birnäçe dürli şertlerde ýaşap bilýärler : Tozga tokaýda hem, çemenliklerde hem ösüp bilýär Derýa okunynyň kenarýaka we çuň suwlarda ýaşaýan populýasiýasy Ekologiki kriteriýa

Fiziologiki-biohimiki kriteriýa Bir görnüşiň wekilleriniň başga bir görnüşiň wekillerinden öýjüklerindäki DNK-synyň gurluşy we belok molekulalary boýunça tapawutlanýarlar

Fiziologiki-biohimiki kriteriýa

Etologiki kriteriýa Özüňi alyp barmagyň meňzeşligine esaslanandyr. Guşlarda görnüşleri anyklamak üçin aýdymlaryny seljermek giňden ulanylýar. Çykýan sesleriň häsiýeti boýunça mör-möjekleriň dürli görnüşleri häsiýetlendirilýär.

Etologiki kriteriýa Demirgazyk amerikan ýaldyrawuk tomzagynyň dürli görnüşleri ýygylygy we ýagtylyk lowurdysy bilen tapawutlanýar.

Genetiki kriteriýa Görnüşler özleriniň hromosomalarynyň sany, keşbi we ululygy bilen tapawutlanýarlar

Genetiki kriteriýa Honorik– horýok bilen ýewropa norkasynyň çanyşdyrylmagy netijesinde alnan gibrid

Netije Netijede, jynsyň haýsy hem bolsa bir görnüşe degişliligini kesgitlemek üçin bir kriteriýa ýeterlik däldir, ähli kriteriýalaryň jemini hasaba almak zerurdyr.