"М.Шаханов лирикасындағы ұлттық құндылық " жоба

Павлодар облысы  Павлодар ауданы

Шақат орта жалпы білім беру  мектебі

Бағыты: Жас ғалымдар

Секция: Әдебиет

Тақырыбы: «М.Шаханов  лирикасындағы ұлттық  құндылық» 

Орындаған: 10 -сынып оқушысы Дуйсенова Маржан

Жетекшісі: қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі

                                         Искакова Айман Айтмухановна

Павлодар

2018 жыл

« М.Шаханов  лирикасындағы ұлттық  құндылық» 

АҢДАТПА

Зерттеудің мақсаты мен міндеті.

Мақсаты: М.Шаханов шығармалары арқылы қазақ жастарының рух жігерін, қайраттылығын  көтеру. 
Жастардың қазіргі замандағы бейнесін анықтап, ұлттық  құндылықтарға баулу.

Міндеті: М.Шаханов  шығармаларындағы ұлттық құндылықты анықтау ;  Қазіргі жастардың бойындағы  еліне, тіліне деген сүйіспеншілігін анықтау; Ақын туралы айтылған ғалым, доктор, профессорлардың ойларымен танысу.

Өзектілігі:    М.Шаханов шығармаларын оқи отыра, жастарымызды  ұлтжандылыққа баулу.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.  Гипотеза:  Егер ауыл, аудан, қалаларымыздың көшелерінде М.Шахановтың шығармаларынан алынған рухты сөздер ілніп тұрса, оны күнделікті оқып жүрген адамның бойында адамгершілік рухы жоғары болады.

Проблемасы:Жастардың бойындағы ұлтжанды рухтың төмендеуі. Өз еліне, тіліне деген құрметінің кемуі.

Проблеманы шешудің болжамы: Жастардың рух, жігерін көтеру үшін  Мұхтар Шахановтың патриоттық, рухты өлеңдерін насихаттау, қазақ жастарының өз еліне, тіліне деген сүйіспеншілігін оятуға жұмыс жасау.

Проблеманы шешу жолдары: Ұлттық  рухты  көтеретін осындай жалынды өлеңдерді  радио, теледидар, интернет арқылы жариялау. Көшелердегі жарнама орнына ілу.  Отбасы мен мектептерде ұлттық рухани құндылықтарға терең  мән беру.

Ғылыми жұмыстың зерттеу нысаны   М.Шаханов шығармашылығы.

Нәтижесі:  Іздену нәтижесінде Мұхтар Шаханов өлеңдеріндегі ұлттық  құндылықтарды анықтап білеміз.  Ақын туралы айтылған ғалым, доктор,профессорлар ойларымен танысамыз.Қазақ жастарының еліне, тіліне деген сүйіспеншілгі арта түседі.

Зерттеу әдістері: Жұмыста негізінен  іздену, талдау, жүйелеу, сауалнама жүргізу тұжырым жасау әдіс-тәсілдері қолданылды.

Мазмұны:

І. Кіріспе 

1.1. М.Шахановтың  өмірі мен шығармашыығы  ...........................................................….................................

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. М.Шаханов лирикасындағы рухани-адамгершілік құндылықтар

2. 2.Замандастар пікірлері.

III. Қорытынды...................................................................................

IV. Пайдаланылған әдебиеттер ............................................................

Кіріспе

      1.1. М.Шахановтың  өмірі мен шығармашыығы. 

       Мұхтар Шаханов 1942 жылы 2 шілдеде Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы, Шілік ауылында дүниеге келген. Мамандығы тракторшы, филолог. 1969 жылы Шымкент педагогикалық институтын сырттан оқып бітірген.

    М.Шаханов 1926 жылы ислам дінінің қалдығы деген желеумен Кеңестер Одағының тоталитарлық жүйесі тойлауға тыйым салған «Наурыз» мерекесінің 62 жылдан соң қайта салтанат құруына мұрындық болды. Мұхтар Шаханов - «Қырғыз Республикасының халық ақыны», жиырмадан астам шет елдік академиялардың, университеттердің құрметті докторы, профессоры

Алғашқы өлеңі ("Сырдария") 1959 жылы жарияланды.

Тұңғыш өлеңдер жинағы ("Бақыт") 1966 жылы жарық көрді.

"Балладалар" (1968)

"Ай туып келеді" (1970)

"Қырандар төбеге қонбайды" (1974)

"Сенім патшалығы" (1976) атты кітаптары шықты.

Бірнеше өлең кітаптарының және халық арасына кең тараған бірқатар әндердің авторы. Оның шығармалары дүние жүзі халықтарының 50-дан астам тілдеріне аударылған.

2.1 М. Шаханов поэзиясы өз халқының тарихи тәжірибесіне сүйене отырып, бүгінгі таңдағы аса ділгер, жан толқытар проблемаларға жаңа кілт таба білуімен қуантады. Мұхтар шығармаларының негізгі тақырыбы– адамдықты, адалдықты, әділдікті, тазалықты, пәктікті паш ету; ездікті, зұлымдықты әшкерелеу.

   Қазақ халқы аса күрделі проблемаға маңдай тіреді. Өз ұлтымыздың ішінен орыс және батыс мәдениетімен жете сусындаса да, ана тілінде «екі ауыз сөйлем құрай алмайтын, құраса да күнделікті тіршілік ауқымындағы жүрдім-бардым әңгімеден алыс ұзай қоймайтын және онысын кемшілік деп есептей бермейтін үлкен топ – «Космополит қазақтар» тобы пайда болды». Енді қалыптасқан жағдайға көзді ашып қарайтын мезгіл де жетті деп білеміз. Қайта олардың мемлекеттік тілге бұрылуына, рухани құндылықтарды мойындауына және игеруіне мүмкіндігінше ат салысып, еңбегі сіңген белгілі ақын, қоғам қайраткері М. Шаханов осы орайда бұл мәселеге байланысты «Космополит қазақтар» атты өлеңінде тереңінен ой қозғайды:

«Безбүйрек нарықтың бәсейтіп даңғырын,

Зарланған, қорланған туған тіл тағдырын

Космополит басшылар шешпей ме, шеше ме?

Тіліміз қала бере ме панасыз адамдай көшеде?

Ұлт үшін қазір бұл – Нөмірі бірінші мәселе»

   Ал, «Өзендер» өлеңі арқылы, адам тағдырын өзенмен салыстырып, жастарды өмірін босқа өткізбеуге үндейді.

                 Ән туады мұраттан,

                 Ой туады сұрақтан.

                Небір үлкен өзендер басталады бұлақтан.

                Бірақ соның барлығы жете алмайды теңізге

                Теңізге жоғалтады өзді-өзін, түседі де көп ізге

                Өмір кейде тым қатал, өмір кейде тұйықтау

                Небір асау-асығыс, шулы өзендер ақ тарлан

                Ағып-ағып барғанда, құмға сіңіп жоқ болған

               Жолсыздық пен жөнсізді жалықты көз көруден

                Құтқар анау өзенді құмға сіңіп өлуден.

         Ойды табудан оны жүрекке құю қиын. Осы қиындықтарды игере отырып, ақын өзіне-өзі зор жауапкершілік артқан

М.Шахановтың рухани байлық туралы өлеңдерін сөз етер болсақ, тек қана ақынның «Ғасырлар бедері», «Жаңа қазақтар», «Эверестке шығу», «Компьютербасты жарты адамдар», «Бөдене таланттар мен Қажымұқандар» жинақтарының өзінен түйдек-түйдек етіп алуымызға болады. Бұлай дейтініміз ақын халықтың бүгіні мен ертеңгісін ойлаудан бір тынбайды.

   Соның үшін ел пайдасы шешілетін мәселелерге баса назар аударады. Осы даңғыл жолдың нұрлы болуын, жарық болуын аңсаған ақын қарапайым қатардағы адамнан бастап ел билігінің тізгінін ұстағандар арасындағы барлық азаматтарға көңіл аударады. Бәрінде де рухани байлықсыз мемлекет құруға да, алға дамуға да, өркениетке жетуге де мүмкін еместігін еске салады.

Ақын әдетінше жайма шуақ ой айтып қоюдан аулақ. Ой ұшқынын шашыратып өткір тілділігін жұмсайды:

  Жаңа қазақ, шала қазақ, жас інім,

 Аршысынан тұрды бүгін асығың

 Саған қарап ойландым да, жасыдым.

Айырмаған азғыны мен асылын

         Мына ғасыр, бәлкім, сенің ғасырың,-   дей келіп оқушысына Желтоқсан оқиғасын елесін ескертіп ел басқарған Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаевтың жақсылығын жүрек әмірімен толғанады. Өлеңнің соңында:

Жинасаң да әлемнің бар алтынын,

Адамдығың көрсетпесе жарқылын,

Қоршар сені салқын шаттық, салқын үн.

Ешкім рух байлығынан бөлініп,

Шын бақытқа жеткен емес, жарқыным! –  дейді.

2.2.

   Құдайым әр ақынға өз ұлтына осы Мұхтар Шахановтай еңбек етуді жазсын.

Джон Эшбери

    Ашық айтар болсақ, бүгінгі өз замандастары арасында Еуропада Шахановқа тең келер ақын жоқ.

Роберто Чиули

    Мен үшін Олжас пен Мұхтар Шахановтың орны бөлек. Халқы да солай қадірлейді. Ақындығын азаматтығы, азаматтығын ақындығы көтерген, елдің сөзін сөйлеп, жоғын жоқтаған, дауласуға бар, бірақ жауласуға жоқ, осындай ұлдары бар, осындай ақындары бар халықта не арман бар?!

Дінмұхамед Қонаев