ҚМЖ зейін 11 сынып

САБАҚ			Мектеп: Әулекөл ауданы Шоқан Уәлиханов атындағы орта мектеп.
Күні:			Мұғалімнің аты-жөні: Оразбекова К.Қ.
Сынып: 8 «А»			Қатысқан оқушылар саны - 18		Қатыспағандар - 0
Сабақтың тақырыбы		Зейін және жады
Сабақтың мақсаты		Зейін мен жады  туралы түсінік қалыптастырып, есте сақтаудың негізгі ережелерін сипаттай алуға үйрету.
Міңдеті		ü  Зейін, жады, қажудың ерешелігін біледі, ü  түрлері мен қасиеттерін сипаттайды, ü  бір-бірінен ажыратады, ü  ағза үшін маңызын түсінеді.
Оқушылар үшін оқу нәтижелері:		1.      Тақырып бойынша терең білім алуы 2.      Жеке, жұппен, топпен жұмыс істегендегі белсенділігі 3.      Сын тұрғысынан ойлауы 4.      Постерлер жасай білу
Қолданылған модульдер		Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер Оқыту мен оқуда АКТ пайдалану 3.      Сын тұрғысынан ойлауға үйрету Оқыту үшін  бағалау және оқуды бағалау Оқытуды басқару және көшбасшылық Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу 7.       Талантты және дарынды балаларды оқыту
Сабақта қолданылатын материалдар:		1.      Интербелсенді тақта 2.      Постерлер 3.      Үлестірме материалдар
Пәнаралық байланыс		Өнер, қоғам.
Оқыту әдістері:		СТО,Блум таксономиясы,ашық сұрақ, болжау, кері байланыс,рефлексия.		1. Жеке жұмыс 2.Жұптық жұмыс 3. Топтық жұмыс
Осыған дейін меңгерілген білім		Адамның жоғары жүйке әрекетінің ерекшеліктері
Жоспар
Жоспарланатын уақыт	Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер (төменде келтірілген жазбаларды жоспарланған әрекеттермен алмастырыңыз)
Сабақтың басы: 5 минут	Оқушылармен  сәлемдесу, сабаққа қатысымын  тексеру, сыныптың  назарын  сабаққа  аудару. Қызығушылықты ояту: Оқушылар назарына слайд арқылы төмендегі суреттер ұсынылады.     Оқушылар реттілігін есте сақтап қалып, дәптерлеріне рет-ретімен жазып шығу керек. Дәптерлерін парталас көршілерімен ауыстырып бір-бірін тексереді. Өтілген жаттығу мен суреттер арқылы сабақ тақырыбын болжайды. Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсаты, міңдетін хабарлау.
Сабақтың ортасы: 4 минут 3 минут 2 минут 12  минут 13 минут            3 минут	Мағынаны тану кезеңі: Оқушылар назарына «Адамның есте сақтау қабілеті» бейнебаяны ұсынылады. Бейнебаян туралы не айтасыздар? Есте сақтау үшін қабілеті жақсы болу үшін не істеу керек? Зейін- біздің барлық психикалық іс-әрекетіміздің біз үшін маңызды заттар мен құбылыстарға бағытталуы.Қандай да бір оқиғаның маңыздылығы біздің ішкі қажетсінулеріміз, қызығушылығымыз, белгілі бір мақсат арқылы анықталады.  Орыс ғалымы А.А.Ухтомский доминант принципі деп аталған мінез-құлықты басқару принципін ашты. Доминант неғұрлым күшті болса, зейін де соғұрлым күшті болып есептеледі.  Еріксіз зейін- қызықты кітап, кино, ойын, әңгіме т.б. күш жігерді қажет етпейді. Ерікті зейін – саналы түрде қойған мақсатқа байланысты, қайратты күшті қажет етеді. Жад (ес) – адамның өз тәжірибесін еске түсіруі, сақтауы және кейін елестетуі.  Қысқа мерзімді жад – Қойын дәптерінен керекті телефон нөмерін тауып, оны теріп болған соң ұмытып қалу. Ұзақ уақыттық жад – бала кезде үйреткен нәрсе біздің есімізде мәңгі қалады, кейбір әсер өмір бой ұмытылмайды. Есте сақтаудың 2 әдісі бар  1. Механикалық есте сақтау – жаттап алу адамның өз білімін өмірде қолдана алмауға апарып соғады. 2. Саналы түрде есте сақтау – адам материалды 10 есе көп меңгеріп, терең түсініп, оған талдау жасайды. Әр оқушыға суреттердің қиындылары беріледі, суреттерді құрастыра отырып 3 топқа бөлінеді. Тапсырма. Топтық жұмыс. Әр топқа берілген ақпаратты оқып, постер дайындап, өзге топтардың алдында қорғау. 1 топқа. Зейін - адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, таным процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, темпераментіне, мінез бітіміне байланысты болады. Адамның зейіні ырықты зейін, ырықсыз зейін және үйреншікті зейін болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне тұрақтылық, оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т.б. жатады. Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады: ·         1) интенсивтілігі; ·         2) жаңалығы; ·         3) аффективтілігі. П.Я. Гальпериннің тұжырымы бойынша: 3ейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған феноменнің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал Л.C. Выготский бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: ·         1) процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т.б.) ретінде; ·         2) күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; ·         3) тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. Зейінің функциялары: ·         1) қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; ·         2) ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; ·         3) белсенділіктің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді 2 топқа. Зейіннің түрлері – адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке бөлінеді. Сыртқы дүниенің кез келген объектілері кейде ырықсыз-ақ біздіңназарымызды өзіне тартады. Мәселен, көшемен кетіп бара жатқан адамның бояулы афишаға көзі түссе, оған мойнын бұрады не милиционердің ысқырығына жалт қарайды т.б. Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Зейіннің бұл түрі әсіресе жас балаларда жиі кездеседі. Өйткені балалық дәуірде адамның күрделі іс-әрекетке (оқу, еңбек т.б.) белгілі жүйеге келе қоймайды да осының нәтижесінде оның психикасы өте нәзік, түрлі сыртқы әсерге берілгіш келеді. Әрине,бұдан бала есейген соң, оның ырықсыз зейіні маңызын жояды деген қорытынды тумау қажет. Адам өмірінің барлық кезеңдерінде ырықсыз зейін тиісінше орын алып отырады. Қызығу – ырықсыз зейіннің бұлағы. Өйткені қызықты іске көңіліміз тез ауады. Мәселен, қызықты кітап оқуға ырықсыз зейін жеткілікті. Ал қызықсыз кітапты оқу – ырықты зейінді керек етеді. Ырықты зейінде қызығу орын алуы тиіс. Бірақ ырықты зейін де жанама, дәнекерлі қызығуды керек етеді. Мұнда адам істен шығатын нәтижеге қызығады, оны орындау үшін күш жұмсайды. Өйтпесе іс өнбейді, күткен нәтиже шықпайды. ·         Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан барлау (ориентировочный) рефлексінің жемісі болып табылады. Зейіннің бұл түрі жануарлар мен адамдардың сыртқы ортамен байланысында үлкен рөл атқарады. Ырықсыз зейін кез келген тітіркендіргіш арқылы пайда бола бермейді. Ырықсыз зейіннің көрінуіне төмендегі жағдайлар себеп болады: ·         а) күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы заттар, қатты дауыс, мұрын жаратын иіс т.б.), заттар мен құбылыстардың жаңалығы мен қозғалысы(мәселен, адамның үстіндегі киімінің өзгеруі, дыбыстың, жарықтың артуы не кемуі т.б.). ·         ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі (қызығу, қажетсіну, көңіл күйінің хош болуы) ырықсыз зейіннің тууына жақсы әсер етеді. ·         Адамның ырықты зейіні әрекетті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалуынан көрінеді. Ырықты зейінде белгілі бір мақсат көздеп, объектіге ерекшезер алып отыру көзделеді, ол жұмыстың басынан аяғына дейін ерік-жігерді сарқа жұмсауды талап етеді. Ырықты зейін мынандай ерекшеліктермен сипатталады; 1.     Қандай болмасын бір әрекеттің талабына сай зейініңді бағындыра алу үшін іс-әрекетке тікелей кірісу қажет. 2.     Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдататын нәрселерден бойды аулақтатқан жөн. 3.     Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын ықыласпен берілген дұрыс. 3 топқа. Есте сақтау қабілетінің ауызекі сөйлеу тіліндегі бізге таныс атаулары “жады”, “зерде”, “ес” болып, әртүрлі аталады. Ғалымдардың пайымдауынша, адамның есте сақтау қабілетінің қайнар көзі оның миында тоғысқан. Мидың салмағы аса үлкен болмаса да, қас-қағым сәтте орташа есеппен 70 мың ақпаратты қабылдауға қуаты жетеді. Жалпы, әрбір адамның есінде сақталып қалған жәйттердің 90 пайызы оның 5-6 жасында жадына түйген оқиғалар болса, қалған 10 пайызын пенде есею барысында санасына сіңіреді екен. Зерттеушілер жады қызметі, түптеп келгенде, нейрондық байланыстардың жемісі дейді. Бір таңқаларлығы, адам миы бір мезгілде барлық сезім мүшелерінен хабар ала алғанымен, оны өзгеше жүйе бойынша жарыққа шығарады. Жадыда сақталған кез келген ақпарат «логикалық» және «эмоционалды» болып жіктелсе, зердеге жеткен ақпаратты сақтау барысында жады «ұзақ» және «қысқа» болып екіге бөлінеді. Күрделі есептердің шешімін ұзақ ойланбай-ақ, қас қағым сәтте айтатын, бір айтқаннан қағып алатын, есте сақтау қабілеті ерекше адамдарды көргенде, «Бұл олардың бойындағы ерекше дарын ба екен?» — деп таң қаламыз. Ондай жандарды ғылым тілінде «феноменальді» қабілет иелері дейді. Жантанушылар феноменальді зерде жадының бір нұсқасы десе, физиолог-мамандар бірден еске сақтау қабілеті қажетті ақпараттардың адам миында нейрондар арқылы электрлік жүйеде шоғырлануы деп тұжырым жасайды. Қалай десек те, адамзат тарихында зерделі жандар аз болмаған. Олардың қатарында бір мезетте жаңылмай екі істі қоса атқарған Юлий Цезарь мен Ленин, өз жауынгерлерінің түрі мен аттарын түгел жатқа білген Наполеон Бонапарт, шығармаларының атауы мен санын түгел білген Леонардо До Винчи секілді айтулы тұлғалар бар. Зерделеп қарар болсақ, адамның көңіл күйі мен психология-лық хал-ахуалы жады қызметінің барометрі тәрізді. Адам қатты қобалжығанда қажетті ақпаратты ұмытып қалады. Ондай сәттерде оның жады ғана емес, тіпті бет-әлпетінің қимыл-қозғалысы да, даусы да өзгереді. Солай бола тұрса да, бүгінгі технология ғасырында кәрі-жастың күннен-күнге есте сақтау қабілетінің нашарлауы өзекті мәселеге айналып отыр. Қарттардың бұған бой алдыруының себебін олардың жас мөлшерінен іздесек, жас жеткіншектердің есте сақтау қабілеттерінің нашарлауын олардың күні-түні компьютерге телмірулерінен, күнделікті ақпараттың молдығынан деп айта аламыз ба? Белгібай Шахметов, психиатор: — Жады ұш-қырлығы үнемі өз күшін жоғалтпау үшін дұрыс ойлау, оны есте сақтауды жүйелі түрде қалыптастырудың маңызы өте зор. Жалпы жады қызметінің бірнеше сатылары бар. Олар есте қалдыру, есте сақтау, еске түсіру, зердеге сақтаған ақпаратты орнықтырып, бекіту болып, түр-түрге бөлінеді. Адам баласы күнделікті өмірде өзіне қажет ақпаратты ғана қабылдап, санасына сіңіруге дағдылануы қажет. Ал егер миға түсетін ақпараттар ағыны шектен тыс болса, ол бара-бара тек миға ғана емес, адам санасына, ойлау жүйесіне артық жүк болады. Сол себепті де жады қызметі нашарлай бастайды. Бір жағынан күнделікті компьютер алдында отыру, адам миының жұ-мысына шектеу қоюымен қатар, өзінше ойлау жүйесіне кедергі келтіреді. «Жады ұшқырлығы немесе феноменальді ес кез келген адамға тән қабілет емес. Талқылау Топтық бағалау. Кері байланыс.
Сабақтың соңы 3 минут	Рефлексия