Олимпиадные
задания для 10 класса
по
марийскому (государственному) языку
Часть
1. Аудирование.
Задание
А1.
|
Вы
услышите 4 текста. Установите соответствие между текстами (1-4) и
утверждениями, данными в списке А-Г. Каждой цифре соответствует только одна
буква. Запишите в таблицу буквы. Полученную последовательность букв
перенесите в бланк ответов без пропусков и запятых.
|
А. Тиде кундемыште
марий-влак школыштат шке йылмыштым тунемыт.
Б. Нине ялыште илыше
е‰-влак марла кутырат.
В. Марий калыкын
патырлыкше нерген кызытат шарнен илат.
Г. Ялысе калык тыште
илыш-й¢лам жаплен ила.
Задания А2-А4
|
Прослушайте текст. Выполните задания А2-А4. Отметьте свой выбор, обведя
номер варианта ответа кружочком.
|
1. Шорыкйол
мом ончыкта:
а) У ий толмым
б) Рошто пайремым
в) Шочшо У ийым
г) Теле толмым
2. Пайремын т¢‰ озаже кº:
а) Лум¢дыр ден Й¢штº кугыза
б) Васликува ден Васликугыза
в) Шо‰го кова ден шо‰го кугыза
г) Карт кугыза-влак
3. Шорыкйол годым мом ыштат:
а) л¢‰галтат
б) тулотым ылыжтат да тºрштылыт
в) курыкышто мунчалтат
г) мужедыт
Задания А5-А9
|
Прослушайте текст и выполните приведенные ниже
задания, выбрав один из предложенных вариантов ответа.
|
А5. Российыште урал йылме-влак мынярымше
верыште улыт:
а) икымше
б) кумышо
в) визымше
г) кокымшо
А 6. Самодий йылме ешышке могай калык
пура:
а) меря
б) мурома
в) селькуп
г) мещера
А 7. Финн-угор т¢шкашке могай калык пура:
а) чуваш
б) венгр
в) татар
г) руш
А 8. Марий калык нерген т¢нялан икымше
гана кº увертарен:
а) А. Фукс
б) Н. Радищев
в) гот историк Иордан
г) св. Гурий
А 9. Шукерте ожно финн-угор-влак:
а) ик еш семын келшен иленыт
б) посна иленыт
в) ваш-ваш келшен огытыл
г) шке коклаштышт ваш умылыде
иленыт
II
часть. Чтение.
Задание В1.
|
Прочитайте
текст, выполните задания А-Г
|
Кечын
кужытшо койын к¢чыкемеш, а й¢дшº кужемеш. Игече й¢кша. П¢рт¢с телым вашлияш
ямдылалтеш. Ужар шудо лывыжгаш т¢‰алеш. Тыге мемнан кундемыш шыже толеш. Шыжын
кугытшо кум тылзе деч утла ок шуйно.
Икымше –
шыже т¢‰алтыш (сорла тылзын кокымшо пелыже). Куэн, пистын, шолын лышташышт вес
чиям налме жап гыч чыла пуше‰гын лышташ т¢сышт вашталтме марте шуйна. Пытартыш
к¢дырчº рашкалта. Икымше покшым возеш. Нºлпын, ваштарын, пистын, тумын
нºшмº пырчышт к¢ын шуыныт.
Кокымшо –
шºртньº шыже. Лышташан пуше‰гылаште т¢рлº т¢сан лышташ лумла ¢лыкº йога.
Покшымат ч¢чкыдын лиеда. Кастене лап верыште т¢тыра возеш. Шокшо велыш турня,
шемгорак, шырчык каен пытеныт. Й¢двел гыч ºрш чо‰ештен толеш. Южгунам й¢р
йºре лум ш¢раш гай йога. Шыжа тылзе мучаште писте, ваштар, шопке лышташ деч
посна кодыт.
Кумышо – шем
шыже. Икымше лум вочмеш шуйна. Й¢дым мланде кылма. В¢д ¢мбалне вичкыж ий
налеш. Кечывалвелышкыла кайыклудо, кайыккомбо т¢шка чо‰ештат. Нерге, шо‰шо,
маска, кишке телылан мланде йымак малаш возыт. Малаш вочдымо янлык-влак: пире,
рывыж, мера‰, ур, ке‰еж пунышт йоген пытымек, вес т¢сан, нугыдо, шокшо меж
дене леведалтыт.
А. Озаглавьте текст.
___________________________________
Б. Из текста выпишите слова
по группам:
Пуше‰ге-влак:
________________________________________________________________________________________________________________________________
Кайык-влак:
________________________________________________________________________________________________________________________________
Янлык-влак:
________________________________________________________________________________________________________________________________
В. Ответьте на вопросы:
1) Шыже толмо дене п¢рт¢с кузе вашталтеш?
2) Шыжые пагытым мыняр ужашлан шелаш лиеш?
3) Покшым вочмеке, могай вашталтыш лиеда?
4) Могай янлык-влак шке ужгаштым вашталтат?
Г. Выделенные предложения
переведите на русский язык.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Задание В2.
|
Прочитайте и расположите предложения в
логической последовательности, заполните в таблицу соответствующие буквы под
цифрами.
|
А. У книгаште марий калыкын виянме корныжым историйыште шочмо
калыкна нерген икымше гана ушештарыме гыч тÿналын, тачысе кече марте радамлыме.
Б. Марий книга савыктыш у тунемме книгам луктын.
В. Тунемме книгам кокла да кугурак ийготан тунемше-влаклан
савыктеныт. Г. «Марий калыкын историйже» учебникым историк-влак Ананий Иванов
ден Ксенофонт Сануков ямдыленыт.
Д. Автор-влакын мутышт почеш кажне калыкын виян толмо корныжо оҥай
да кӱлешан.
Е. Тушто шуко сӱрет, карт, схеме ден фотокартычке улыт.
Задание В3.
|
Установите соответствие между названиями
рек и заполните таблицу.
|
А)
Чолман 1) Волга
Б)
Юл 2) Вятка
В) Вÿтла 3) Ветлуга
Г) Виче 4) Илеть
Д)
Элнет 5) Кама
Задание В4.
|
Выберите
правильный перевод текста.
|
Марийский
язык появился две тысячи лет назад. Каким он был раньше, мы не знаем. За это долгое
время язык менялся, но не утратил своей самобытности. Марийцы и раньше умели
передавать информацию друг другу. Писали они не с помощью букв, а иероглифов.
Такие знаки назывались тиште или тамги.
1.Марий йылме кок т¢жем
ий ончыч шочын. Эн ожно тудо могай лийын, ме огына пале. Вет тиде жапыште тудо
шуко йылме дене чак лийын, вашталтын, но садак шке т¢сшым йомдарен огыл.
Марий-влак ожнат икте-весылан уверым пуэн моштеныт. Нуно кызытсе семын буква
дене огыл, а о‰ашке иероглиф гай палым с¢ретленыт. Тыгай палыжым тиште але
тамга маныныт.
2. Марий йылме кокш¢дº
т¢жем ий ончыч шочын. Эн ожно тудо могай лийын, ме огына пале. Вет тиде жапыште
тудо шуко йылме дене чак лийын, вашталтын, но садак шке т¢сшым йомдарен огыл.
Марий-влак ожнат икте-весылан уверым пуэн моштеныт. Нуно кызытсе семнак о‰ашке буква
гай палым с¢ретленыт. Тыгай палыжым тиште але тамга маныныт.
Задание
В5.
|
Прочитайте
отрывок из научно-популярного текста. Кратко напишите об авторе, о ком или о
чем говорится в тексте, а также свое отношение к рассматриваемой теме или
проблеме.
|
Ме кок йылме
озаланыме условийыште илена: руш йылмат мыланна шочмо йылме гаяк лийын. Кок
йылмыжат икгаяк к¢лешан да шергакан. Садлан когыньыштымат ик семынак йºратен
мошташ да тыршен тунемаш к¢леш. Марла ойлена гын, тиде сылне-чатка марий ой
лийже. Рушла ойлена гын, тиде яндар руш ой йо‰галтше. Икманаш, йылме культур
памаш в¢д гай яндар кодшо. Кеч-могай йылме дене ойло-возо, но тудын сºраллыкшым
гына каргаш ок к¢л. (З.В.Учаев)
Часть
3. Письмо
Задание
С1.
|
Прочитайте текст. Преобразуйте слова, напечатанные заглавными буквами в
конце строк, обозначенных номерами В1 – В5, так, чтобы они грамматически
соответствовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами.
Каждый пропуск соответствует отдельному заданию В1 – В5.
|
В 1. В.П. Мосолов 1888
ийыште Мари Турекыште ________. РОДИЛСЯ
В 2. 1922 ийыште тудо
Москвасе академийым ___________. ЗАКОНЧИЛ
В 3. Тудын тыршымыжлан
кºра мемнан республикыште _______________ опытный станцийым
почыныт.
СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННУЮ
В 4. Василий Петрович
_____________ Кугыжаныш премий дене
палемдалтын.
ДВАЖДЫ
В 5. Академик
_________________ книгам, научный статьям возен.
БОЛЕЕ 120
Задание С2.
Тунемше-влакым
школьный формо нерген йодыш тургыжландара. Шукышт формым ынешт чий. Шкаланышт
келшыше вургемым чиен кошнешт. Школьный формо к¢леш мо? Шке шонымашдам возыза.
(10 -12 предложений).
IV
часть.Говорение.
|
Вы получите карточку, на которой представлены
три задания для устного ответа: С3 - монологическое высказывание, С4 - диалог
по ситуации, С5 -оценка ситуации.
|
С3. Пырля
тунемше йолташет мº‰гысº пашам ок ыште, урокым кода. Ача-аважым, класс
вуйлатышыжым ондала. Молан тудын тыге лиеда? Шке шонымашетым почын пу.
С4.
Тыйым йолташет «Октябрь» кинотеатрышке ¢жеш. Тый тушко ынет кай – ачат-ават
дене пырля театрышке кайынет. Йолташетым театрышке каяш кумыла‰де.
С5. Тыйын
ш¢жарет икымше классышке тений кая. Тудлан могай сугыньым, могай ка‰ашым пуэт?
Тексты
для аудирования
Тексты
к заданию А1.
1. Киров мланде
марий-влакын патырлыкышт нерген ятыр легенде ден преданийлан поян, вет ожно
тыште кугезына-влак иленыт. Кугу Кетек ял калык Акпатыр курыкым моткоч акла да
перега. Кажне ийын август т¢‰алтыште Акпатырлан кугу кумалтышым марий калык
эртара.
2. Татарстан
Республикыште Аргыз районышто кум т¢жем утла е‰ ила. Буймо л¢ман ялыште – ик
т¢жем ш¢дº латвич е‰, воктенысе Пелемешыште – ш¢дº коло е‰. Тыште
изижге-кугужге чыланат марла кутырат.
3. Одо кундемыште
Карагол районышто кок марий ял уло: Ныргында да Пыргында. Тыште пашам йºратыше,
шке илыш-й¢лам жаплыше марий калык ила.
4. Пошкырт кундемыште
шуко национальностян е‰-влак дене пырля шым процент марий-влак илат – ш¢дº вич
т¢жем вичш¢дº е‰. Марий-влак шочмо йылмышт дене кутырат, школыштат марий йылмым
тунемыт.
Текст к
заданиям А2-А4
Шорыкйол
Марий-влак У
ийым пеш шукерте ожно пайремлаш т¢‰алыныт. Марий калыкын У ийже – Шорыкйол.
Шукерте ожно тудым т¢рлº семын маныныт: Шочйол, Шартял.
Шочйол кок
ужаш гыч шога: шоч, шач – шочшо, шачшы мут улмаш, йол, йоул, ял – У ий манмым
ончыкта. Тугеже Шорыкйол шочйол «Шочшо У ий» манмым ончыкта.
Шорыкйолым ик
арня пайремлат. Т¢‰алтышым кугарнян ыштат (27-28 декабрь деч вара), кече
кужемаш т¢‰алмеке. Изарнян мочаш пурат, яндар вургемым чият. Мелнам к¢эштыт.
Пайремын т¢‰
сºрастарышыже Васликува ден Васликугыза але мºчºр-влак улыт. Рушла нуным
ряженый маныт. Нуно шкеныштым огыт палдаре, ужгам савырен чият, ш¢ргыш
авыртышым сакат. Пºрт еда коштыт, мурат, куштат, е‰-влакын кидпашаштым тергат.
У ийыште пиалым, тазалыкым, улан илышым тыланат.
Шорыкйол
годым мужедыт. Тиде й¢лам кызытат шуко вере шуктат. Кызыт Шорыкйолым руш
Рождество-Рошто дене пырля эртарат.
Текст к
заданиям А5-А9
Урал
йылме да урал калык-влак Российыште славян да тюрк-влак деч вара кумышо верыште
улыт. Урал йылме-влак кок т¢шкалан шелалтыт: самодий да финн-угор еш. Самодий
йылме ешышке ненец, энец, нганасан, селькуп йылме-влак пурат.
Шукерте
ожно Урал ден Юл кокласе кумда верлаште ик кугу финн-угор калык илен. Нине
калык-влак икгайрак йылме дене ойленыт, ик калык семын т¢шкан иленыт да ик
й¢лам кученыт. Вара, сайрак верым кычалын, ондак ик т¢шка ойырлен, вара вес
т¢шка. Тыге ик еш семын илыше кугу калык шаланен пытен. Иктыже Балтик те‰ыз
кундемыш каен, весыже Юл э‰ер воктенак илаш кодын. Кызыт финн-угор т¢шкаште
латвич калык кодын, нуно кок т¢шкалан шелалтыт: угор т¢шка: венгр, хант, манси;
финн т¢шка: удмурт, коми, марий, мордва, финн, эстон, карел, вепс, водь, лив,
ижор, саам.
А ожно
утларак лийын. Колында, очыни, меря, мурома, мещера, чудь, печера калык нерген.
Нунат финн-угор тукымак лийыныт.
Марий
калык улмо нерген икымше гана т¢нялан IV
курымышто гот историк Иордан увертарен. X курым
гыч руш летописец-влакат марий калык нерген возеныт.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.