"Олоҥхо- саха норуотун киэн туттута"

Уруокбылаана

Уруоктиэмэтэ:Олоҥхо- саха норуотун киэн туттута

Учуутал:КолтовскаяТуйаара Трофимовна

Кылаас: 9-с

Уруоксыала:

1.     Олонхосаханоруотункиэнтуттуута, баайабуоларынөйдөтүү.

2.     Үөрэнээччи оҥоронкөрөр, толкуйдуур, истэр, чинчийэр дьоҕурунсайыннарыы.

3.     Өй-санаабаайынхаҥатыыуоннаүтүөҕэ киһилиисиэргэ-майгыгаиитии.

Уруоктэрилэ:

·       «Олоҥхо- саха норуотун» компьютернайпрезентаця,

·       Хаартыскалар, хартыыналар, кинигэлэр

Уруок тиибэ: “Дьулуруйар Ньургун Боотур ” олонхонутүмүктүүр уруок

Уруок хаамыыта	Учуутал үлэтэ	Үөрэнээччи үлэтэ
I.      Iтэрээһин чаас: Турукка киллэрии, дорооболоһуу II.  Сүрүн чааһа Чинчийэр үлэ. Тургутук үлэ: Түмүк:	- Бүгүн оҕолор Ньургун Боотур олонону түмүктээн, билиибитин эссэ чиҥэтэн биэриэхпит. - Билигин үс бөлөххө арахсыахпыт (Айархаанмузыката). (Оҕолорүсбөлөҕүнэнүлэлииллэр: Үөһээ дойду, Орто дойду, Аллараа дойду.) Олонхо – сахаэпоһа Аандойдугакиэнникбилиннэ. Тасдойдуларгатиийэкэрэхсэннэ. Олонхоис хоһооноОрто дойду улуубухатыырынмуччургэннээхсырыыларынтуЬунанкэпсиир сир үрдүгэриллээх-эйэлээхолохтуругурарынүтүөсанааөрөгөйдүүрүн туһугар турунаргаыцырарсырдыкидеялаахайымньыбуоларын бары билэбит. -         Дьэ эрэ оҕолор олоҥхо хас дойдулаах этэй? -         Дьэ эрэ слайданы көрдүбүт эрэ (Слайда көстөр: үөһээ, орто, аллараа дойдулар) -         Билигин бастакы бөлөх Үөһээ дойдуга ханнык айыылар олороллорун кэпсиэхтэрэ -         Иккис бөлөх Орто дойдуга кимнээх олороллоруй, кимнээх -         Үһүс бөлөх Аллараа дойду адьарайдара кимнээх олороллоруй (Бу кэмҥэ слайдаҕа үс төгүрүк көстөр, Араҕас- Үөһээ дойду, От күөҕэ- Орто Дойду, Хараҥа халлаан күөҕэ—аллараа дойду, олохтоохторунан наардаан төгүрүктэргэ геройдар ааттара көстөр ) -         Бу курдук биһиги үс дойду туһунан билэбит. -         Оҕолоор, эһиги олоҥхоҕо сыһыаннаах туох тэрээһиннэр буолалларын билэҕитий? -         Маладьыастар билэр эбиккит. Маны таһынан олоҥхо сыанаҕа туруоруллубутун, художниктар уруһуйдара баалларын билэбит. Ааспыт уруокка тиэмэлэринэн дьиэҕэ сорудах ылбыккыт онон сиэттэрэн бөлөҕүнэн иһитиннэрии оноруогун. Бастакы бөлөх: Олоҥхо театр сыанатыгар Иккис бөлөх: Олоҥхо художниктар үлэлэригэр. Үһүс бөлөх: Саха сирин олоҥхоһуттара -Маладьыастар олус диэн бэлэмнэнэн кэлбиккит. - билигин көрүөҕүн эрэ слайданы, манна олохону хоһуйан уруһуйдаабут худуоһунньуктар уруһуйдара бааллар, эһиги эппиккит курдук Тимофей Степанов “Үс дойду” уруһуйун көрөгүт. Олус киэх ис хоһооноох, дириҥ өйү санааны үөскэтэр уруһуй. Бу уруһуйу көрдүн да тута “Олоҥхо дойдута маннык эбит” санааҕа кэлэбит. -Салгыы көрүөҕүн. Бу оҕолор эпппиккит курдук Дьулуруйар Ньургун Боотур сыанаҕа турбут көстүүлэриттэн хаартыскалар. -салгыы көрөн иһиэҕин. Бу саха сирин биллэр олоҥхоһуттара. (Слайдаҕа: Т. Степанов биир улахан улэтэ “Үс дойду”, Нь.Б. сыанаҕа туруоруллубут хаартыскалара, олоҥхоһуттар мэтириэттэрэ.) - Билигин истиэҕин эрэ Ньургун Боотур олоҥхону ГаврилКолесов уонна Федя Петровтолорууларыттан быһа тардан истиэҕин - хайа оҕолоор хайа толорууну ордук чугастык ылынныгыт -         Сөп бу курдук олоҥхо хайдах олорулларын иһиттибит. Уонна туох танааҕа кэллигит -         Оҕолоор, бары тэтэрээппитин таһаардыбыт билигин олоҥхоҕо сыһыаннаах тургутук үлэ оҥоруохпут. Бу иннинээҕи уруоктарга билбит билиибитин чиҥэтиэхпит. Суруйдубут. 1 НьБолоҥхону аан бастаан сурукка киллэрбит кимий 2 П.А.Ойуунускай олоҥхотун 1975 сыллаахха ким тылбаастаабытай 3 Нь Болоҥхону грампластиинкаҕа ким толорбутай 4 Тимофей Степанов олоҥхоҕо уруһуйдарынааттаталаа 5 Олоҥхо ыһыаҕа 2013 сылгахайаулуускабуолбутай 6Олоҥхо дойдутадиэнхайаулууһу ааттыыбытый 7 Билэролоҥхоһуттаргынаататалаа 8 “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олохоҕо бэйэн санааҕын кылгастык арый. -         Тэтэрээти хомудубут -         Бүгүн биһиги олоҥхотуһунан өссө үчүгэйдик биллибит. Олус диэн бэлэмнэнэ кэлбиккит. Маладьыастар. -         Сыл аайы ыытылларын курдук биһиги оскуолабытыгар “Олоҥхо” нэдиэлэтэ ыытылларгырар чинчийэр үлэлэрбитин бэлэмнии сылдьабыт, оскуола түөрт хамаандата уонна учууталлар талбыт олоҥхобутугар кылгас инсценировка туруорга өссө үчүгэйдик бэлэмнэниэҕин. Олоҥхо бу уруоктарынан бүппэт салгыы айаннаатахпыт буоллун. -         Аныгыскы көрсүөххэ диэри.	(оҕолор үс бөлөххө арахсан олороллор) Оҕолор истэллэр Үс дойдулаах:аллараа дойду, Орто дойду, Үөhээ дойду  Бастакы бөлөх: Үрүҥ Аар Тойон, Улуутуйар Улуу Тойон, Уордаах Дьөһөгөй, Дьылҕа Хаан о.д.а олороллор. Иккис бөлөх: Дьоннор уонна иччилэр Ньургун Боотур, Туйаарыма Куо, Үрүҥ уолан о.д.а Үһүс бөлөх: Абааһылар, адьарайдар Ыйыста Хара, Тимир Дьэһинтэй, УотУһутаакы о.д.а -         Олонхо ыһыахтара, олонхого аналлаах, научнай конфиренциялар, олоҥхо дикадата о.д.а Бастакы бөлөх: Иккис бөлөх: В.Васильев, Т.Степанов “Олоҥхо сирэ дойдута”, “Үс дойду”, “Күөн көрсүһүү”, Э.Сивцев  “Айыы удаҕан” үлэлэрин булан фото быыстапка көрдөрөллөр. Үһүс бөлөх: (Гаврил Колесов, Федя Петров толорууларын истэллэр) Оҕолор санааларын этэллэр -         Ордук аҕа саастаах киһи толоруута чугас. -         Олоҥхону мээнэ ыллын да сатаан толорбот эбиккин, хас герой толоруута тус туһунан айылгылах эбит о.д.а (Оҕолор толороллор) 1 К.Г.Оросин 2В.В.Державин 3Г.Г.Колисов 4“Үс дойду”, “Күөн көрсүһүү” “Олоҥхо сирэ дойдута” 5Мэнэ-Ханалас 6Таатта 7 о5о санаата