Тақырыбы: Қазақстан
қорықтары
Сабақтың
мақсаты:
Білімділік:
Қазақстанның қорықтары туралы танымдық білімін арттыру және білетінін
сөйлеу арқылы еркін жеткізу, сол білімдерін әрі қарай мәтін, сұхбат
арқылы қалыптастыру.
Дамытушылық:
Оқушылардың
ой - өрісін, есте сақтау және шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік:
Қоршаған
ортаға деген көзқарастарын қалыптастыра отырып, табиғатты қорғауға ,
аялауға,сүюге тәрбиелеу
Сабақтың
түрі: Саяхат
сабағы
Әдіс -
тәсілдер: Саралап
-деңгейлеп оқыту, Проблемалық-ізденіс әдісі, коммуникативтік әдіс,
сұрақ-жауап.
Жұмыс
түрлері:
жұптық, топтық жұмыс
Көрнекілік:
Слайд- презентация, интерактивті тақтамен жұмыс, фотосуреттер,
тірек-сызба.
Пәнаралық
байланыс:
география, статистика, әдебиет
Сабақ барысы
І.Ұйымдастыру
кезеңі
Кезекшімен
сұхбат, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру сәлемдесу, балалардың
назарын сабаққа аудару;
І топ: Батыс: Қорықтарды
ұйымдастыру мақсаты ?
ІІ топ: Шығыс Қай
ауданда қорық тығыз орналасқан?
ІІІ топ: Солтүстік: :
Қорықтағы жан-жануарлар
мен аңдарды қорғау үшін не істеуге болады?
ІІ Үй тапсырмасын сұрау. Оқушыларға мынандай сұрақтар беріледі
Каспийдің
экологиялық ахуалы қандай
2. «Арал
тағдыры» адам тағдыры дегеніміз не?
3. Балқаштын
бүгіні....
«Қызықты
хат» тапсырмалары
Табиғаттың тарылтпасын мөлдір
кәусар тынысын,
Пәк табиғат жүрегімнің тамылжыған жырысың,
Ей, адамдар, қалай ғана қатыгездік жасайсың,
Ол анаң ғой, ал сен,
кенже ұлысың!
ІІІ Жаңа
сабақ.
Сабақтың
мақсатымен таныстыру.
ІV Ой
толғау. Қорықтар
неге керек? Қорық- дегеніміз не?
Оқушылардың
жауабы (Кейбір жан - жануарлар мен өсімдіктер дүниесін алғашқы табиғи
тіршілігін сақтап қалу үшін қорықтар қажет.)
Өсімдіктер мен жануарлар қорғалатын тұтас табиғи
аймақты- қорықтар деп атайды.
V Саяхатқа
дайындық кезеңі.Оқушыларға компьютер арқылы тыңдатамын:
Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар!
Сөйлеп тұрған “Қайназар орта мектебінің” әуежайы.
Қайназар орта -
мектебінің әуежайынан Ақсу - Жабағалы, Наурызым қорығы Қорғалжын ,Марқакөл,
Батыс Алтай қорығы, Алакөл қорығы, Алматы, Барсакелмес, Үстірт, Қаратау бағыттары
бойынша сағат
11:20 – да «Эйр
Қайназар»
компаниясының ұшағына отырғызу басталады. « Егер Сіздер
қорықтардағы өсімдіктер мен жануарлар жайында тереңірек білгіңіз келсе,
қорғау шараларына қатысамын десеңіз бізбен бірге саяхатқа шығыңыз».
Қазақстан
қорықтар саны жөнінен ТМД-ға
кіретін республикалар арасында 16-шы орын алады. Дегенмен, республика жерінің
көлеміне шақканда корықтар үлесі жөнінен 13-ші орында. Бұл Қазақстан
секілді ұлан-байтақ республика үшін қорықтар көлемінің әлі де болса аз
екендігін көрсетеді. Қазіргі кезде нақты 10 қорық жұмыс істейді. Қазақстандағы
қорықтардың барлық ауданы 1 610 973 га. Бұлар, әрине, Қазақстан табиғатының
алуан түрлі табиғат жағдайларын толық көрсету үшін жеткіліксіз. Сондықтан
болашақта ғалымдардың, табиғатты қорғау коғамы өкілд рінің ұсынуымен тағы 15
қорық ұйымдастырылмақшы.
Ақсу-Жабағылы қорығы
Ақсу-Жабағылы қорығы
1926 жылы ұйымдастырылды. Бұл
- Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Қорық Оңтүстік Қазақстан облысының Талас Алатауы мен Өгем жотасында 85,5 мың гектар жерді
алып жатыр. Қорык төрт биіктік белдеуді камтиды. 1500 м биіктікке дейінгі
төменгі белдеу өзіне тән өсімдіктері мен жануарлар дүниесі бар ла, 1500-2000
метр - даланың шалғынды, бұталы ағаш өсімдіктері өседі. Мұнда ағаш тәрізді арша (биіктігі 20 м аралығында), бадам бұтасы,
жабайы жүзім, жабайы алма
және басқа да оңтүстік өсімдіктері өседі. Жануарлардан мұнда елік, карақұйрык,
борсық, бұғы,
қабан,
ақ тырнақты және т.б. жануарлар кездеседі.
2000-2300 метр биіктікте
субальпілі шалғыны жатыр. Бұл белдеуде төселіп өсетін түркістан аршасынан басқа
ағаш өсімдіктері жок. Онда таутеке, ілбіс,
суыр,
шақылдақтар, ал құстардан ұлар, кезеген торғай, шауқарға, қозықұмайлар мекендейді. Қорыктың аумағында
өсімдіктердін 1404 түрі бар, оның 47 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына
енген. Құстардың 239 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 9 түрі және
сүтқоректілердің 51 түрі, балықтың 2 түрі бар екені есепке
алынды. Сүтқоректілерден қорғауға алынған аса бағалысы арқар,
сібірдің таутекесі, бұғы,
елік,
жыртқыштардан ілбіс,
ала мысық,
борсық. Ең жоғарғы белдеу - биік
таулы қарлы және мұзды шыңдар. Бұлардан аңғарларға құлап ағатын көбікті
сарқырамалы тау өзендері басталады. Қорықтың Қаратау жотасы беткейлерінде
палеонтологиялық филиалы бар. Бұл өңір 120 млн жыл бұрын теңіз түбі болған.
Қазір оның орнында әр түрлі сирек кездесетін балықтар мен былқылдақ
денелілердің, юра дәуіріндегі өсімдіктердің
таңбалары сакталған. Қорықтың бұл бөлігінің органикалық дүние эволюциясын
зерттеу үшін ғылыми маңызы бар. Қазіргі таңда қорықтар мәселесі ауқымды.
Нақтырақ айтсақ біз Қазақстан өркениетіне өз үлесімізді қосу үшін, ең алғаш
ашылған қорықтарды дамытқанымыз жөн. Ақсу жабагылы қорығы ең алғаш
ашылғандықтан ең алғашты жұмысты осы жерлерден бастағанымыз абзал.
Наурызым қорығы
1934 жылы ұйымдастырылған. Бұл
Қостанай облысының
Наурызым ауданында орналасқан. Мұның аумағы 87,7 мың гектар жерді алып
жатыр. Қорықта көптеген көлдер бар, бетегелі тың дала корғауға алынып
зерттелуде, бұл көлдердің жағасында бұрыннан шоқ-шоқ карағай сақталып келген.
Қорық көлеміне Наурызымдағы Қарағай мен Тірсек орманы да кіреді. Ең
оңтүстіктегі cop топырақта қарағай сирек өскен. Қорықтағы cop топырақта алуан
түрлі кайың ағаштар, тек Қиыр Шығыста ғана кездесетін малиус боката
алмасының жабайы түрлері өседі. Табиғат жағдайының әртүрлілігіне байланысты,
таяу жатқан аз ғана үлескінің өсімдігі мен жануарлар дүниесі әр алуан келеді.
Мұнда даланы, орманды және суаттарды мекендейтін жануарлар кездеседі. Поляр фауналары
мен флораларының өкілдері жылылықты сүйетін өсімдіктер және жануарлар сияқта
жерсініп кеткен. Онда түяқтылардан қабан,
елік,
кеміргіштерден суырлар,
ақ қояндар және жыртқыштардан қарсақ, түлкі,
борсық, күзен,
ақкіс кездеседі. Қорықта сүткоректілердің 42 түрі, құстардың 60-тан астам
түрі, балықтың 6 түрі, 687-ге жуық өсімдік түрі кездеседі. Аппак қардай аққулар, шағалалар, бірқазандар мен үйректер
қаптап жүреді
Алматы қорығы
Алматы қорығы
1964 жылы құрылған. Аумағы 71,7
мың гектарға жуық, әр түрлі ландшафт зоналарында жатыр. Бұған мәңгі кар мен
мұз жамылған, беткейлері шөптер мен ағашқа бай Іле Алатауы мен жағасында құмды шөлі бар
Іле өзенінің атақты «әнші тауы» Аққұм-Қалқан
(биіктігі 100 м-ден асатын құм тобе) жатады. Көктеректі нудан тұратын жапырақты
ормандар, долана, жабайы алма және өрік ағаштары 1800-2000 м биіктікке дейін
көтеріледі. 2500 м биіктіктен жоғарыда Тянь-Шань шыршасынан тұратын шыршалы
орман белдеуі орналасқан. Одан да жоғары, қарлы-мұзды белдеуде, субальпі және
альпі шалғындары болады. Қорықтың жануарлар дүниесі алуан түрлі, мұнда 39 түрге
жуық сүтқоректілер мен 200-ден астам құстардың, 965 өсімдік түрі бар. Шыршалы
орманда бұғы,
елік,
Тянь- Шань сілеусіні,
барыс,
борсық, түлкі,
қасқырлар мекендейді. Орман
шекараларындағы биік шыңдар мен құздарда арқар
мен таутеке көп. Соңғы уақыттарда корықта
тиін,
сасық күзен өсірілетін болды. Қорықта
құстардың ең көбі: ұлар,
кекілік, бұлдырық, Іле өзенінің бойындағы
тоғайларда қырғауылдар, тарғактақшар мекендейді.
Барсакелмес қорығы
Арал теңізінің солтүстік-батыс
бөлігіндегі өзі аттас шөлейтті аралда орналасқан. Қорық 1939 жылы
ұйымдастырылған. Жалпы көлемі 160, 8 мың гектар. Ондағы мақсат - жалпы
табиғат кешенімен қатар саны азайып бара жатқан ақбөкен мен қарақұйрыкты қорғау
болды. Бүрын Аралда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 257 түрі өссе, соңғы кезде
олардың саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қаупінде. Қорыққа шөлді
аймаққа тіршілік етуге бейімделген жануарлар тән. Негізгі қорғалатын аңдар:
ақбөкен, қарақұйрық және құлан. 1953-1964 жылдар аралығында 9 құлан
Түрікменстанның Бадхыз қорығынан осында әкелініп жіберілген. Соңғы жылдары
биологиялык жүргізілген сынақтардың салдары да Аралдың экологиялық жағдайын
күрделендіріп, қорыктың біраз жануарларын көшіруге тура келді (мысалы, құланды).
Қорғалжың қорығы
Қорғалжың қорығы
1968 жылы құрылған. Қорык Ақмола облысының 259 мың гектар
жерін алып жатыр. Оған тың даланың (38 мың гектар) қол тимеген, түрен түспеген
жерлері, сондай-ақ Қорғалжың
және Теңіз
(199 мың гектар) көлдері кіреді. Бұл жерлер дүниежүзілік маңызы бар су қоймасы
мен жайылымдар тізіміне енгізілген. Қорықтың жануарлар дүниесі дала зонасына
тән. Сүткоректілердің 41 түрі, құстардың 299 түрі, балықтың 14 түрі, өсімдіктің
343 түрі кездеседі. Олар: суыр,
дала алақоржыны, су егеуқұйрығы,
қосаяқтар және басқалар. Қорғалжың
көлінің қамыс нуларында қабандар мекендейді. Құстың 120 түрі үя салады. Көл
жиегінің кара суларында үйрек, қаз және басқа суда жүзетін құстар сансыз көп.
Теңіз көлінде мыңдаған қоқиқаз ұя салады. Бұл дүние жүзінде сирек кездесетін,
ең солтүстікке ұя салатын құс. Қорғалжың көлдерінде үшкір тұмсықты сұқсыр
мекендейді, ол балапандарын суда қалқып жүзіп жүрген ұяда басады. Содан кейін
балапандарды ұзақ уақыт аркасына салып жүзеді, тіпті олармен бірге суға да
сүңгиді. Теңіз-Қорғалжың көлдеріне көктем кезінде көптеген су құстары жиналады.
Осының аркасында бұл қорық дүние жүзіне әйгілі болып отыр. Ол ЮНЕСКО-ның
тізіміне ерекше корғалатын батпақты-шөлді ландшафт ретінде енген.
Марқакөл қорығы
Марқакөл
1976
жылы құрылған. Қорық солтүстігінде Қазақстан Алтайының Күршім жотасы мен оңтүстігінде теңіз
деңгейінен 1447 м биіктіктегі Азутау жотасы аралығындағы аса әсем
Маркакөл шегінде орналасқан. Қорықтың жалпы ауданы 75 мың гектар, оның 44
мыңын көл айдыны құрайды. Өкінішке орай, шығысында 1,5 мың гектар жер
көлдің аса маңызды бөлігі бола тұрса да, қорыққа енбеген. Қорық ауданындағы
климат қатаң континентті. Мұндағы Қазақстан аумағы үшін ең төмен қаңтардың
орташа температурасы -26°-27°С, ал кейде аяз -55°С -қа дейін жетеді. Шілденің
орташа температурасы 14°-17°С, ең жоғарғысы 30°С-қа жетеді. Жауын-шашынның
жылдық мөлшері 400 мм-ге жуық түседі.Көлге 27 кішігірім өзендер, жылғалар
құяды, ал одан бір ғана өзен Ертістің
оң саласы - Қалжыр ағып шығады. Дәрілік
өсімдіктерден аралий
мен «алтынтамыр»
кездеседі. Қорықта сүтқоректілердің 39 түрі мекендейді, оның ішінде аю,
сілеусін, бұғы,
арқар,
қасқыр және құстың 200-ге жуык түрі,
оның ішінде қарақұтан, аққу, суқұзғындар, 5 түрлі балық кездеседі. Көлде
балықтың бірнеше түрі: мөңке, майқан, талма, теңге бар. Бұлардың ішінде ең
бағалысы мөңке,
оның еті өте дәмді. Өсімдіктің 721 түрі кездеседі.
Үстірт қорығы
Pеспубликадағы ең жас қорықтың
бірі. Ол Маңғыстау облысында
1984
жылы құрылды. Ауданы 223,3 мың гектар республикадағы ең үлкен бұл қорық
Үстірт жерінде орналасқан. Қорықта сүтқоректінің 227, құстын 11 түрі,
өсімдіктің 261 түрі кездеседі. Климаты солтүстік шөл зонасына тән: жазы ыстық,
ұзақ, қысы қатаң, жауын- шашын мөлшері тым аз (жылына 120 мм). Қорыкты ұйым
дастырудағы мақсат Қазақстандағы Қызыл кітапқа тіркелетін шөл зонасындағы 12
түрлі аң мен құстарды корғау мен сақтау. Жануарлар арасынан қорғауға жататыны:
жабайы койдың ерекше түрі - устірт муфлоны
және қарақұйрық, ұзын тікенді кірпі,
шұбар күзен, төрт
жолақты қарашұбар жылан. Құстардан үялайтыны: қарабауыр шіл,
кекілік, ителгі, шөл кекілігі.
Батыс Алтай қорығы
1992
жылы құрылған, ауданы 56 мың гектар. Қорық Шығыс Қазақстан облысы
Глубокое ауданында орналасқан. Алтай тау жүйесінің қазақстандық бөлігінің
солтүстік-батыс жағын, Холзун, Көксу
және Иванов жоталарын қамтиды. Батыс Алтайға
тән өсімдік жамылғысының бірнеше типі (қылқан жапырақты ормандар, субальпі және
альпі шалғындары) сақталған. Қорықта жоғары сатыдағы өсімдіктердің 564,
жануар дүниесінің 161 түрі, құстардың 120, сүтқоректілердің 20, балықтың 5 түрі
кездеседі. Өсімдіктерден марал оты,
алтын тамыр, жануарлардан бұлғын, аю,
құндыз, сусар,
борша
және т.б. сирек аңдар кездеседі.
Алакөл қорығы
1998
жылы құрылған. Ауданы 197,1 мың гектар. Қорық Алматы облысындағы Алакөл ауданында орналасқан. Атыраулық
сулы-батпақты ландшафтылары қорғалады. Құстардың 257 түрі (олардың 12-сі «Қызыл
кітапқа» енген), өсімдіктердің 270 түрі, сүтқоректілердің 21 түрі,
қосмекенділердің 2 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 3 түрі бар. Қорықтың
негізгі мақсаты Алакөл жүйесіне енетін көлдерді мекендейтін су құстарын (аққу, реликт шағала, қаз,
тырна
және т.б.) қорғау.
Қаратау қорығы
2004
ж. құрылды. Көлемі 34,3 мың гектар.
Қорық шөлді ландшафты зонаның қоңыржай белдеуіндегі таулы жерде орналасқан.
Қорықты құру себебі - аймақтың эндемикалық өсімдіктерін сақтау үшін және Қаратау жотасы республикада саны
бойынша көне жерортатеңіздік өсім дік элементтерінің таралу жағынан бірінші
орын алуында. Қорықта 1500 өсімдік түрін, жануарлар дүниесінен омырткалылардың
227 түрі, соның ішінде сүтқоректілердің 42 түрі, құстардың 114 түрі,
балықтың 3 түрі, қосмекенділердің 3 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 16 түрі
кездеседі. Қызыл кітапқа қарақұйрық, арқар,
қоңыр тянь- шань аюы,
қар барысы,
тас сусары кірген. 114 құстың 80-і
ұшатын оның 11 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген.[1]
VI
«Білу»
Бос
тұрған жерге қажет сөз жаз:
Барсакелместің
ауданы_____, __________
Ақсу –Жабағалы
қорығындағы құстардың саны_
Үстірт қорығындаға
өсімдіктер саны____________
Наурызым
қорығындағы балық түрі_____________ «әнші тауы» қай қорықта ______________
Дәрілік
өсімдіктерден аралий мен «алтынтамыр»
кездесетін қорық________________
_________ 2004 ж.
Құрылды.
VII
«Түсіну»
v
Себебін
анықтаңдар: 3 топ
v
І
топ: Батыс тобына Қорықтарды ұйымдастыру мақсаты ?
v
ІІ
топ: Шығыс тобына : Қай ауданда қорық тығыз орналасқан?
v
ІІІ
топ: Солтүстік тобына : Қорықтағы жан-жануарлар
мен аңдарды қорғау үшін не істеуге болады?
VIII «Қолдану»
Картаға қорықтардың аты мен орналасқан
жері, жылын жазып көрсетіу
IX Сергіту
сәті
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.