Муниципальное
бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад «Чечек»
комбинированного вида села Хандагайты Овюрского кожууна
Утверждено
заведующей
МБДОУ
д\с
«Чечек» КВ
_____/Ховалыг.Л.М/
№__от
27.10.2017
Положение
конкурса
стихов «Тыва дылым - торээн дылым» среди родителей МБДОУ д\с «Чечек» КВ,
посвященный ко Дню тувинского языка.
Старший
воспитатель: Кертик-оол.А.В
Хандагайты
2017г
Моорейнин
сорулгалары: 2016 чылдын январь 18-те Тыва Республиканын
Чазаанын даргазы Ш.В.Кара-оолдун айтыышкыны-биле ноябрь 1-нин хунун – тыва дыл
хуну кылдыр чарлаанын деткип, «Чечек» уруглар садынын ада-иелеринин тыва дылга,
тыва аас чогаалга хундуткелдиг болурун кодуруп база хой-ниитинин ажылынга
идекпейлиг киржирин чедип алыры.
Киржикчилери:
болук бурузунден 1 ада-ие.
Эртирикчизи:
Кертик-оол.А.В.
Негелдери:
Киржикчи бурузу тыва хептиг болур.
Моорейнин
этаптары: 1. Огже аалдаашкын
2. Тыва дыл дугайында беседа
3. Ада-иелерге викториналар «Тыва дылды кайы хире билир мен?..»
4.Шулук моорейи «Тыва дылым – торээн дылым»
Болур
хуну: ноябрь 1, 4 шак.
Шииткекчилер:
Ховалыг.Л.М, Кертик-оол.А.В
Шанналдар:
дээди шаннал - «Тергиин номчукчу - 2017», 1-2-3 место – грамоталар, киришкен
деп шынзылгалар.
Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение
детский сад «Чечек» комбинированного вида села Хандагайты Овюрского кожууна
Утверждено
заведующей МБДОУ
д\с «Чечек» КВ
_____/Ховалыг.Л.М/
№__от 27.10.2017
Сценарий
конкурса стихов «Тыва дылым - торээн дылым» среди родителей МБДОУ
д\с «Чечек» КВ, посвященный ко Дню тувинского языка.
Старший воспитатель: Кертик-оол.А.В
Хандагайты 2017г
Шулук моорейи «Тыва дылым – торээн дылым»
Хундускунун мендизи-биле
хундулуг, аалчылар, деткикчилер база «Чечек» уруглар садынын эн-не дидим,
талантылыг ада-иелери!!!.
2016 чылдын январь 18-те Тыва
Республиканын Чазак даргазы Ш.В.Кара-оолдун айтыышкыны-биле ноябрь 1-нин хунун
– тыва дыл хуну кылдыр болза чарлаан. Ынчангаштын ноябрь 1-нин хуну бистерге болза
байырлал боор, байырлал таварыштыр шуптунарга изиг байыр.
Моорейивистин 1-ги кезээ. Беседа
«Тыва дыл».
Тыва дыл - тыва чоннуң ук дылы,
Түрк дылдар бөлүүнге хамааржыр. 4 аңгы диалектилиг: төп (ниити национал чугаа
болгаш литературлуг дылдың таваанда чыдар), барыын, тожу болгаш мурнуу-чөөн.
Моол, орус болгаш төвүт дылдардан үлегерлеттинген сөстер хөйү-биле ажыглаттынып
турар.
1927 чылда латинчиткен
алфавитке үндезилеттинген национал бижик тургузарының дугайында доктаалды Тыва
Арат Республиканың девискээринге үндүрген. Герман үжүктерде үндезилеттинген
тыва национал бижикти лама-башкы Моңгуш Лопсаң-Чиңмит чогааткан бооп турар.
Лопсаң-Чиңмиттиң бижиин 1930 чылдан бээр хоруп каапкан.
1930 чылга чедир Тывага моол
бижикти база идекпейлиг ажыглап турган. 1930 чылдан бээр орус дыл
шинчилекчилери боттарының чогааткан "Чаа түрк алфавитке" үндезилээн
бижиин тывага нептередип эгелээн. Бо-ла чылдарда бижик чок чорукту узуткаарынга
солуннар база улуг рольду ойнаан дээрзин демдеглээр апаар
1941-1944 чылдарда латин хевирлиг
тыва бижик СССР-ниң көвей чоннары ышкаш кирилл бижимелче шилчээн.
1990 чылдың декабрьда «Тыва
АССР-ниң дылдарының дугайында» хоойлузу-биле тыва дыл күрүне дылы апарган.
1990 чылдарның эгезинде
республикага национал-регионалдыг компонентилер киирип турда, национал
школаларны тургускан. Оларга төрээн дыл — 1-ден 6 класска чедир өөредилге дылы,
1-ден 11 класска чедир өөренир эртем кичээли апарган.
Тыва кижи, боду, төрээн дылының
онзагайын билбес болур чүве. Бир эвес эртем билиглиг кижи тыва чоннуң чугаазын
өске улустуң чугаазы-биле деңнептер болза, шак ынчан чүгле, тыва чугааның өске
дылдардан ылгалып турар онза чүүлдери көстү бээр. Тыва дыл кижи ышкаш, боду
тускай чаңныг. Тыва чугааның аажызын тодаргай көрүп көрээли. Алфавитте 36 үжүк
бар.
А а Б б В в Г г Д
д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л
л М м Н н ң
О о Ө ө П п Р р С с Т
т У у Ү ү
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ
щ ъ Ы ы
ь Э э Ю ю Я я
Тыва алфавитке улуг ‘Ң’ деп
үжүктү бирде бижиир, бирде биживес боор чүве. Ол үжүктү биживес чылдагаан бар.
Тыва сөс кажан-даа ‘ң’ деп үжүктен эгелевес боор чүве. Чамдыкта, домак иштинде
шупту сөстерни чүгле улуг үжүк-биле бижиир херек тыпты бээр, шак ынчан улуг ‘Ң’
деп үжүк херек апаар.
Моорейивистин 2-ги кезээ. Викториналар
1.Тыва бижик каш чылда
тургустунганыл? (1930, июнь 28)
2.Латин дылга ундезилээн
алфавиттин толевилелин кым чогаатканыл (М.Лопсан-Чимит,
20 чыл.тонч)
3.Эн-не баштай ужук-бижикти
Тыва араттар каяа ооренип турганыл? (кызыл
оглерге, чайлаг школаларынга 6 хардан 60 харга чедир ужк-бижик чок чорукту узуткаар
дээш ооредип эгелээн)
4.Тыва дылдын орус дылдан
ылгалы чул? (тыва дыл- турк дылдарга
хамааржыр, а орус дыл- славян, алфавит 33, 36, у, н, н)
5.Каш класстан эгелеп тыва дыл
эртемин ооренирил? (2 класс)
6.Тыва дылда каш чугаа
кезектери барыл? Болуктери. (10 чугаа
кезектери, тускай, дузалал)
7.Домак деп чул? Хевирлери (Тонген утканы илередип турар состер болгаш сос каттыжыышкыннары,
бодуун, нарын)
8.Тыва дылдын стильдери (эртем стили, ном стили)
9.Тыва дылда домак кежигуннери.
(5 домак кежигуну, чугула, 2ги черге кежигуннер)
10.Стилистика деп чул? (дылдын стильдерин ооренир бир адыр)
11.Тыва литературада баштайгы
тоожу (Степан Сарыг-оол «Белек»)
12.Тыва литературада баштайгы
шулуглел (Сергей Пюрбю «Чечек»)
13.Очерк деп чул (Херек кырында бар боттуг чуулдерге ундезилеп бижээн жанр)
14.Роман деп чул? (Улуг хемчээлдиг чогаал)
15.«Хайыраан бот » деп шиинин
автору (Виктор Кок-оол)
16.Тыва литератураны каш
уе-чадага хуваарыл? (1 ги чада – тыва
литературанын тывылганы болгаш баштайгы базымнар (30 чылдардан 45), 2 чада – тыва
литературанын Россияга каттышкаш хогжээни 45-70 чылдар, 3 чада – 70 чылдардан
амгы уеге дээр хогжулдези).
17.Бирги салгалдын
чогаалчыларын аданар. (Степан Сарыг-оол, Салчак
Тока, Виктор Кок-оол, Сергей Пюрбю, Байкара Ховенмей, Олего Саган-оол).
18.Бир дугаар тыва дыл
дугайында шулук бижээш репрессиялаткан чогаалчы (Сергей Пюрбю).
Моорейнин 3-ку кезээ: Шулук
моорейи.
Жюрилернин ажылы.
Шанналдар.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.