Презентациция "Национальный праздник Зул"

• 1 слайд

  Зулын авъясмуд
  Зул кеһәд, нас авхла, тәвдг йөрәл
  Хуучн насн бат болҗ,
  Шин насн өлзәтә болҗ,
  Җил болһн хаһцҗ,
  Эсрңдән үүнәс байртаһар зулан кеҗ
  Амулң эдлҗәхиг олн деедс бурхд
  Өршәх болтха.
  

• 2 слайд

  «Зул» — хальмг улсин сән байрта өдр. Җил болһн «Зул» болдг өдр әдл болхш. Зәрмдән үкр сард болна, зәрмдән бар сард болна. Лунный календарь (хальмг литәр) хәләж «Зул» болх өдриг тоолад һарһна. «Зул» болх сариг Зул сар гиҗ нерәднә. Тигэд эн сарин хөрн тавнд «Зул» болдг учрта. «Зул» шин җил эклҗәхиг медүлдг учрта.
  

• 3 слайд

  Эн сән өдрин учр иим: Богд Зуңква бурхн төрәд, деерәс бууҗ ирсн өдриг Зул өдр гиһәд сән өдрт тохрасмн. Бурхн нас авсн өдрг цуг хальмг әмтн, ик-бичкн уга дегц нег өдр нас авдг болҗ. Цуг хальмг улсин һарсн өдрнь Зул өдр болҗ тоолгдна. Насн деерән нежәд вас эн өдр немҗ авцхана. Үлгурнь, хөртә күн хөрн негтә болна, тәвтә күүтәвн негтә болна. Тиигәд чигн Зул гидг сән өдрән хальмг' улс куләҗ, байргаһар темдглҗ, сергмҗтәһәр давулна.
  «Цонг-Ка-Па» (1924)
  Рисунок Николая Рериха
  

• 4 слайд

  Зулын өмн белдвр сәэнәр кенә: гер дотркан уһаҗ арчна, кир-хуран уһана. Хуучн җилин кириг шин жилд орулдго болжана. Эн авъясиг медҗ күцәҗ йовх кергтэ. Шин хувц уйж белднә, яһад гихлә Зул өдр хальмг улс кеердмн. Боорцг кеһәд, көншун үнр һарһдмн. Бооригар дееҗ бәрдмн. Боорцга Зулын өмн асхнлнь кех кергтэ. тер асхнднь шүтәнә өмн дееҗ бәрдмн. Йөрәл кеддмн. Зулан тосдмн. Зудд нерәләд. тос, шикр-балта хулдҗ авдмн. Шикр-балтаһар бас дееҗ бәрдмн. Шүтәнә өмн тэвсн һурвн целвг деер цөөкн шикр-балта тәвдмн. Кезәнә нас авх өдртән нерәдәд, мальш эм һарһдг бәәҗ. Хә аллг бәәҗ. Тарһн, чинәтә хө олн хөд дундас шүүҗ авад алад, Зул өдр мах чанад. салаһарн тос һооҗулад идәд, Зулан давулдг бәәҗ.
  
  

• 5 слайд

  Байрин бәәдл
  Зул өдр өрүнднь герин эзн күүкд күн эрт босад, өөкән хәрүлчкәд, һал шатаһад, хәәсән нерәд, хальмг цәәһән зандрулҗ чандг йоста. Тер хоорнд, цә буслтл, Зулан өргнә, шүтәнә өмн зул тавлнас мөргнә. Цәәһәсн дееҗ бәрнә. Цуһар өрк-бүләрн, ширә эргҗ сууһад, байрин цәәһән ууна. Ширә деер Зул өдр хот-хол невчк эләдәр тәвдм: эрк биш хальмг әмтәхн цә, тосн, махн, шикр-балта болн нань чигн әмтәхн хот бәәх зөвтә. Эн цәәһән уучкад, дәкәд цә чандмн. Зул өдр элгн-садан, үр-өңгән, медәтә улсан дуудҗ цә өгәд гиичлдмн. һалд әркин түрун дусал цацдмн. Эн өдр элвг-делвгәр әмтн гиичлхлә, далд йовсн әмтнә идсн-уусн болдг. Жил сәнәәр байртаһар давдмн. Зул өдр эврән бас цәәд йовдмн. Медәтә улст белг бәрүлж өгдмн: зать, шикр-балта. Зул өдр күунәс юм хармндмн биш. Зул өдр асхарнь насна зул бәрдмн. Бичкнәр һуйр элдәд ййсн һолын цөгц кенә. Йөркгәр зулын һолынь кедмн. Иим өвсиг ик урдаснь кеер теегт һарад түүҗ авад, гертән авч ирәд, сәәнәр хагсаҗ белддмн. Герин эзн күүкд күн насна һол (йөркг) белдҗ авх зөвтә Йөркгд үй орулдмн биш. Аржанк өвснә му-сәәһинь хаяд, йилһәд, хальснь мөлтләд, хурһдарн кемҗәләд авсна хөөн күүнә насна тооһар йөркг тоолҗ авад, деернь хойр-һурвн йөркг немәд, хамднь көвңгәр деерк узүринь һурв дәкҗ орадг йоста. Йөркг оралһиг медәтә улсас эклҗ белддмн. Дарунь наадксиннь насна йөркг орана. Зулын һол Һурв давхр «хувцта» болдг (һурвн давхр көвңгәр орана).
  
  

• 6 слайд

  Насна цөгнд түрүләд эцкин һол тәвдг, дарунь экин, түүнә дару үрн садна. Тер һолмудыг насна цәгнд зерглүләд, нег-негңднь шахад тәвдмн. Насна цөгц утулң бичкн-оңһцла әдл болна. Насна һолмудын деерк үзүрмүдинь хәәлсн тосар норһад, чимкәд оркдмн, эс гиҗ герл өгч болшго. Бүрүлин гегән тасрад, зөвәр харнһу болхла, теңгрт одд һархла, тер насна цөгцән шүтәнә өмн ширә деер тәвәд, герл өгдмн (хусдг шатаһад. насна һолын үзүрмүдт күргдмн): Тер саамла цүһар тавлсн насна зулдан гескҗ мөргәд. насан авдмн. Гекҗ мәргсн саамлаһан зальврдмн. Тер цагт иим үгмүд келдмн: «Авчах насн өлзәтә, цаһан хаалһта болтха!».
  

• 7 слайд

  Насна зулан бәрсн цагт, кемр көвүн гертән уга болхла, эцкнь терүнә ормд мөргәд, насинь авдмн, күүкн гертән ута болхла, экнь мөргдмн. Герл өгснә хөөн насна зулыг боктлнь көндәдмн биш. Бийнь бөкхлә, тиигад хураҗ авдмн. Күн болһнд нерәдҗ тәвсн һолнь цуһар дегц бөкдмн биш. Тернь төр уга болдг, зовхмн биш. Үлдсн һолмудьгнь арһул, үмс уңһалго авч хаяд, һуйринь элдәд, таавад шарад идчкдмн. Өрк-бүл до-тран хуваҗ иддмн. Күүнә күүнд өгдмн биш. Невчк дарунъ бәәҗәһәд, йосндан һаза харңһурхла, үүдәр йиснә һол һарһдмн. Элдсн һуйрар бас бичкн цөгц кеһәд, дорнь шовһр мода? бәрдг юм кеһәд. цөга дотрнь үзүрнь көвнгәр оралһата йисн һол батрулад. көвнггә үзүринь шар тосар норһад чимкчкәд, герл өгдмн. Дарунь үүдән арһул секәд. үүдәр герл өген цөгцән барун һарарн һарһдмн. тоотыг эк күцах йоста. Толһа деерән бәәсн махлаһан, эс гиж альчуран авдмн. Барун өвдгән һазрт күргәд, сөгдж суудмн. Йиснә һолыг бөктлнь бәрх керггә. Бөктлнь зальврад бәәдмн. Бөкснә хөөн йиснә һолас шатад үлдсинь арһул авад хайдмн. һуйринь насна цөгцлә хамднь элдәд, шарад идчкдг йоста.Тиигәд эн өдриг хальмг улс ончтаһар темдглэд, эн өдр цуһар нас авдг болсмн. Насан авсн өдрләһән цуһар нег-негән йөрәх кергтә:
  

• 8 слайд

  Җил болһн Зулан кеҗ,
  Насан авч, сән-сәәхн бәәж..
  Авсн насн өлзэтә цаһан хаалһта болҗ,
  Насан авсн бидн цуһар
  Гем- ювлн уга бәәҗ,
  Бат кишгтэ болҗ.
  Кен икчүдиннь наснд күрч,
  Седкл тавар амрч-жирһҗ бәәцхәй!
  Зул асхн цуг кергән күцәчкәд, хальмг улс байрин нәәрәң кедг, домбр цокад, дууһан дуулад, бийән сергәдг бәәҗ. Байрин өдриг байртаһар да-вулдг учрта. Эн нас авчах өдр болҗана. Нас авна гидг — ончта йовдл Халыв* улст жилд нет дәкҗ тиим йовдл болдг. Зул өдр юмн элвг-делвг болхла, җилин туршарт, ирх Зул күртл йорнь сән болдг. Түрх-зовх юмн үзгддго болждна. Цуһараннь седкл таварн бәәдг.
  
  Цуһар жил болһн Зулан кеҗ, насан авч, амрч-җирһҗ, нег-негән байрлулҗ, эн сәәхн орчлнгд амулң менд бәәцхәй!
  

• 9 слайд

  Нас авдг өдр
  
  Нас утдулх авъяс күцәхин төлә өрк-бүл болһн һуйрар Зулын оңһц кенә. Бүлд бәәдг әмтнә тооһар кесг һол тәвгднә. Һол болһна дотрнь хамцулсн цаһан өвснә тооһар күн болһна насинь медҗ болҗана. Терүн деернь дәкәд хойр һол немдмн. Үлгүрнь, би ода далн зурһа орхв. Тиигхлә һол дотр тооһарн далн нәәмн толһа цаһан өвсн бәәх зөвтә. Хальмгар болхла күн үүдснәс авн, экин омад бәәһә бәәтлән нас авна. Нилх төрхлә, нег җил авсн күн гиҗ тоолгдна. Тер оңһцан хурлд авч одад, әрүсләд шатадмн. Һалнь унтрсна хөөн әмтн тер һуйрар кесн оңһцас кемтләд аршалх йоста. Шатад бәәҗ эн һуйр йоста болһсн һуйрла әдл болна.
  

• 10 слайд

  Зулын боорцг
  
  Зулын өмн өдр гер болһн күңшү үнр һарһад, боорцган кецхәнә. Боорцг кехләрн, өндгнә уургинь орулдмн биш. Эрк биш долан зүсн боорцг бәәх зөвтә: хуцын толһа, җола, кит, темән, шовун, төөмдә, целвг. Хуцын толһа өслт мөрәдҗ кеҗәх йорта юмн, хотар болн күүкдәр дала-нала болтха гиҗәнә. Кит – мал-адусн элвг-делвг өстхә гиҗәх йор. Целвг болхла темдг болҗана. Оньдинд герлтә, дулан болтха гиҗәх чинр зүүҗәнә.
  

• 11 слайд

  Җилин эзнә сән өдр
  
  Зулын хөөн долан хонг давхла Җилин Эзн гиһәд сән өдр темдглгднә. Эн өдр залу күн насан авдг өдр. Җилин эзн һурвн өдр нүүнә, дәкәд болхла Җилин Эзнә өдриг Цаһан Аавин сән өдр гиҗ нерәднә. Эн һурвн өдр цер бәрдмн. Гертәсн бешин үмс, хог-бог һарһдмн биш. Зуг Җилин Эзән нүүшлһчкәд, нәр кеһәд шин җилән тосҗ болҗана. Цаһан Аав хөв-кишгин, өрк-бүлин сән-сәәхн бәәдл-җирһлин, ик зөөрин бурхн болна. Залу улст насинь утдулна, цуг улст хөв-кишг, эрүл менд евәнә.
  

• 12 слайд

  Һал тәәлһн
  Шин җил эклхәс долан хонг урд һал тәәлһнә авъяс күцәгднә. Һалын һурвн таласнь һуйрар кесн цөгцс тәвәд, дотрнь шар тос кеһәд шатана. Шатҗах һалд өвчләд алсн хөөнә махн бичк-бичкнәр тәвгднә. Үмсинь гертән һурв хонулад, кеер холд авч одад асхх кергтә.
  Не, ода буур җил һарч,
  Ботхн җил орҗ,
  Бүгд әмтн насан авч,
  Эн-тер уга, ханядн-тому уга,
  Дән, аюлас гетлгҗ,
  Үр-садан өскҗ,
  Ачнр-җичнрән үзҗ
  Сән-сәәхн бәәхинь
  Деед Олн Бурхд, Делкән Цаһан Аав евәх болтха! – гиҗ медәт Ша Джамья йөрәләр үгән төгсәв.
  

• 13 слайд

  Зулын герләр белг бәрлһн
  Цаһана, Зулын, Үрс сарин байрт, мацг өдрмүдт бидн зул өргнәвидн. Һалар хамг му тоотан цеврлнәвидн, һал тәәнәвидн. Һал илвтә, аһу ик күчтә юмн гиҗ хальмгуд кезән-кезәнәс нааран күндлҗ йовсмн. Зул өргсн цагтан герлнь яһҗ шатҗахинь шилтҗ хәләһәд белг бәрҗ болҗана.
  Кемр зулын герл сәәхн, цегән, һо һалар шатҗахла, ирх җил сән-сәәхн, амулң-җирһлтә болх гиҗ тоолгдна.
  Хар өңгтәһәр, ута бүргүләд шатхла, килнц һарһҗахиг, чик закаһар эс бәәҗәхиг үзүлҗәнә.
  Герл шарҗңнад, очн өсрәд бәәхлә, герттн щулм, догам бәәнә гиҗәх докъя.
  Кемр герл дару-дарунь унтрад, мууһар шатхла, зовлң, му йовдл учрхинь медүлҗәнә.
  Хаар өңгтәһәр, утан угаһар асхла, күн гемтх.
  Цөгцин һал энд-тендәсн шатад, делсәд бәәхлә, керлдән-ноолдан, цүүглдән учрн гиҗәнә.
  Зул бөкхлә, тер һолынь сәәнәр хәләтн. Кемр бадм цецгин кев һарсн болхла, сән йор. Зул өргсн күн цаһан седклтә, буйнта кү гиҗ тоолгдна.
  

• 14 слайд

  Зулын сән өдр байрта болтха!
  Зулан өргҗ,
  Зунквин гегəнд шүтҗ,
  Зовх зовлң уга җирһхитн йөрәҗәнәв!
  Зунквин гегенә хәәрнд күртҗ,
  Зулын йөрәлд багтж йовтн!
  Авчах наснтн ут болтха!
  Наснтн ут болтха, кишгтн бат болтха!
  Орсн җил орута болтха!
  Орҗах җилд өлзә кишг делгрх болтха!
  Һарчах җилин кишгт күртҗ, орҗах җилин хәәрнд күртҗ йовтн!