Презентация "Қазақ тілінің ережелері"

• 1 слайд

  Қазақ тілінің ережелері
  1-11 сыныптар үшін
  КММ «Тимирязев орта мектебі»
  Мусаинова А.А.
  

• 2 слайд

  Фонетика – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда дыбыстар, екпін және буын, үндестік заңы қарастырылады.
  Қазақ тілінде 42 әріп және 37 дыбыс бар.
  Екі белгі бар: ъ-айыру белгісі, ь- жіңішкелік белгісі.
  Қазақ тілінде тән әріптер 10: ә,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,ө,һ,ы.
  Дыбыстар(звуки): дауысты, дауыссыз.
  Дауысты(гласные)-12 дыбыс: а,ә,о,ө,е,э,ү,ұ,у,ы,и,і
  1) Еріндік(5):ү,ұ,у,о,ө; Езулік(7):а,ә,е,ы,і,и,э;
  2) Ашық(6): а,ә,о,ө,е,э; Қысаң(6):ү,ұ,у,ы,и,і,;
  3) Жуан(5): а,о,ұ,ы,у; Жіңішке(7):ә,ө,ү,і,е,и,у,э;
  Дауыссыз (согласные)– 25 дыбыс: б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,у(тау)
  қатаң(11):к,қ,п,с,т,ф,х, ч,ш,щ,ц
  ұяң(8): б,в,г,ғ,д,ж,з,һ,
  үнді(7): л,м,н,ң,р,й,у(уақыт)
  Буын(слог):
  ашық: а-на, қа-ла
  тұйық: ат, ақ, ән, ет
  бітеу: нан, тіл, қыс
  Тасымал - перенос
  Екпін(ударение) сөздің соңғы буынға түседі(постоянно падает на последний слог).
  Фонетика
  

• 3 слайд

  Үндестік заңы (Закон сингармонизма).
  
  1)Буын үндестігі (слоговой сингармонизм)
  2) Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)
  Буын үндестігі
  жуан+жуан + жуан
  жіңішке+ жіңішке+ жіңішке
  Бағынбайтын қосымшалар(не подчиняются правилу)
  көмектес септіктің жалғаулары: мен,пен,бен
  нікі,дікі,тікі
  еке,тай,жан,сымақ,(әкетай, көкежан)
  шет тілінен енген қосымшылар: паз,қор,ғой,кер, гер,кеш,хана,күнем,дар,ист,изм,бан,тал,уар,ов,ев
  (әсемпаз, еңбекқор, Әуезов)
  
  

• 4 слайд

  Дыбыс үндестігі
  Ілгерінді ықпал (прогрессивная ассимиляция)
  
  

• 5 слайд

  2)Кейінді ықпал (регрессивная ассимиляция)
  

• 6 слайд

  3)Тоғыспалы ықпал (прогрессивно- регрессивная ассимиляция)
  это влияние с двух сторон согласных звуков.
  

• 7 слайд

  Лексикология – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда тілдегі сөз байлығы(қанатты сөздер), сөздің лексикалық мағынасы(тура-ауыспалы мағынасы, көп мағыналы сөздер, синоним, омоним, антоним), шығу тегі (диалект, кәсіптік, неологизм, кірме сөздер, архаизм) қолданылуы зерттеледі.
  
  Омонимдер - жазылуы бірдей, бірақ мағынасы басқа сөздер.
  Лексикология
  

• 8 слайд

  Синонимдер – мағыналары бірдей сөздер.
  
  

• 9 слайд

  Антонимдер – мағыналары бір – біріне қарама – қарсы сөздер.
  

• 10 слайд

  Сөздер:
  
  1) Диалект сөздер (диалектные слова) – диалектілер, говорлар, жергілікті тіл ерекшеліктері.
  2) Кәсіптік сөздер (рофессиональные слова)
  3) Неологизм (новые слова - неологизмы)
  4) Кірме сөздер (заимствованные слова)
  5) Архаизм (көнерген – устаревшие слова)
  

• 11 слайд

  Сөздіктер:
  
  1) Фразеологиялық сөздік
  2) Қазақша-орысша сөздік
  3) Орысша – қазақша сөздік
  4) Лингвистикалық сөздік
  5) Энциклопедиалық сөздік
  6) Түсіндірме (толковый) сөздік
  

• 12 слайд

  Морфология – сөз таптарын қарастыратын тіл білімінің бір саласы, сөз құрамын зерттейді(дара-күрделі сөздер, сөз таптары, қосымшылар)
  Қазақ тілінде 9 сөз таптары(части речи) бар.
  

• 13 слайд

  Дара сөздер:
  1)түбір сөздер – бас, ел, қазы
  
  2)туынды сөз - тәрбие-ші, бас+тық
  
  
  
  
  
  1)қос сөздер (парные слова) – ата-ана, әп-әдемі, қайта-қайта
  
  2)біріккен сөздер (слитные): қырық(40)+аяқ(нога)- қырықаяқ(сороконожка)
  
  3) қысқарған сөздер(сложносокращенные слова): МАБ-мемлекеттік аралық бақылау,
  ПОМ – Первомай орта мектебі
  
  Күрделі сөздер:
  

• 14 слайд

  
  
  Жалғау (окончание).
  
  Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар:
  көптік, тәуелдік, жіктік, септік
  
  Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок присоединения окончаний):
  

• 15 слайд

  Көптік жалғау (окончания множественного числа)
  

• 16 слайд

  
  
  2)Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)
  

• 17 слайд

• 18 слайд

  3)Жіктік жалғау ( Личные окончания)
  
  дауысты, р,л,й - мын,мін,мыз,міз
  қатаң, б,в,г,д -пын, пін, пыз, піз
  ж,з - бын, бін, быз, біз
  
  Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.
  
  Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.
  Біз оқушымыз.
  

• 19 слайд

  4)Септік жалғау (падежные окончания)
  

• 20 слайд

  Зат есім (имя существительное)- заттың атын білдіретін атау сөздер.
  Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не?Нелер?
  
  

• 21 слайд

  Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады
  (Производные образуются при помощи следующих суффиксов)
  
  

• 22 слайд

  Зат есімнің болымсыз түрі
  (Отрицательная форма имен существительных образуется
  путем прибавления личных окончаний в 1 и 2 лице ед. и множ. числа к отрицанию ЕМЕС )
  
  

• 23 слайд

  
  Сын есім (имя прилагательное)– заттың сынын, сипатын, түрін, көлемін,сапасын білдіретін сөздер.
  Сұрақтары: Қандай? Қай? Кімнің? Ненің?
  Какой?-ая, -ое? Который? Чей? Чья? Чье? Чьи?
  

• 24 слайд

  Сын есімнің шырайлары (Степени сравнения прилагательных)
  

• 25 слайд

  
  Сан есім (имя числительное)- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздер.
  Сұрақтары: Неше?Нешеу?Қанша? (Сколько?)Нешінші(Который)
  он – 10, жиырма -20; отыз-30; қырық-40; елу-50;алпыс-60; жетпіс-70; сексен-80;
  тоқсан-90; жүз-100; мың-1000; 1000000-миллион
  

• 26 слайд

  Есімдік (местоимение)- (зат есім, сын есім, сан есім) ауыстырып, солардың орнына жүретін сөздер.
  

• 27 слайд

  Үстеу(наречие) -қимылдың,заттың сынының түрлі белгілерін
  сөздердің лексико-грамматикалық тобы.
  
  

• 28 слайд

• 29 слайд

  Туынды үстеулердің жасалуы
  (Образование производных наречий)
  
  

• 30 слайд

  Шылаулар
  Шылаулар (союзы и частицы)-тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші сөздер.
  
  Шылаулар сөздер 3 бөлінеді:
  1)Септеулік шылау
  2)Жалғаулық шылау
  3)Демеулік шылау
  
  Союзы и частицы могут быть разделены на следующие группы:
  1)Септеуліктер(послелоги)
  2)Көмекші есімдер(служебные слова)
  3)Жалғаулықтар(союзы)
  4)Демеуліктер(частицы)
  5)Модаль сөздер(модальные слова)
  

• 31 слайд

  Септеуліктер(послелоги)
  соответствуют русским предлогам.
  
  

• 32 слайд

  Көмекші есімдер(служебные слова)
  соответствуют русским предлогам: за,под,на,перед,у,внутри,возле,между,напротив.
  
  

• 33 слайд

  Жалғаулықтар(союзы) соответствуют союзам русского языка.
  

• 34 слайд

  Демеуліктер(частицы)
  вносят дополнительные смысловые,
  эмоциональные оттенки в значения отдельных слов.
  

• 35 слайд

  Модаль сөздер (модальные слова) –
  для выражения точки зрения говорящего на отношение высказываемой мысли к действительности.
  
  

• 36 слайд

  Одағай (Междометия)-
  сөйлеушінің шындыққа, болмысқа қатысын,
  көңіл-күй,сезім арқылы білдіретін сөздер.
  

• 37 слайд

  Еліктеу сөздер (подражательные слова)-
  слова, которые передают различные звуки живой и неживой природы:
  человека, животных и предметов.
  

• 38 слайд

  Етістік (глагол) – заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы.
  Сұрақтары: Не істеді? Не қылды? Не істелінді? Қайтті?
  

• 39 слайд

  Туынды етістіктің жасалуы
  (Образование производных глаголов)
  

• 40 слайд

  Етіс (Залог)
  Қазақ тілінде 4 түрі бар.
  

• 41 слайд

  
  Тұйық етістік
  (неопределенная форма глагола) – шақпен, жақпен байланысы болмай, қимылдың атауын ғана білдіретін етістіктің түрі.
  
  
  
  Тұйық етістік етістіктің түбіріне –У жұрнағын қосу арқылы жасалады
  (путем прибавления к глагольной основе суффикса -У).
  Оқ+у – читать
  Жаз+у – писать
  Ойла+у - думать
  

• 42 слайд

  Есімше (причастие)-
  бірде есім сөздердің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.
  Есімшенің 4 түрі бар.
  

• 43 слайд

  Көсемше (Деепричастие)-
  бірде үстеудің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.
  

• 44 слайд

  
  
  Етістіктің шақтары (Время глагола):
  осы шақ(настоящее), келер(будущее), өткен(прошедшее).
  
  Осы шақ – настоящее время
  Нақ осы шақ (Собственно-настоящее время-простая форма)
  а) жалаң нақ осы шақ (простая форма)образуется от 4-х глаголов:
  отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит),
  к которым присоединяются личные окончания.
  

• 45 слайд

  
  ә) Күрделі нақ осы шақ (сложная форма) образуется путем сочетания основного глагола и одного из вспомогательных глаголов:
  
  отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит).
  
  Основной глагол принимает суффиксы деепричастий – п,-ып,-іп.
  
  Глаголы БАР,КЕЛ,АПАР,ӘКЕЛ принимают суффиксы –а/-е и сочетаются только с глаголом ЖАТЫР.
  

• 46 слайд

  Вспомогательные глаголы принимают личные окончания.
  

• 47 слайд

  
  2) Ауыспалы осы шақ (настоящее переходное время)
  обозначает непрерывное действие.
  

• 48 слайд

  Келер шақ – будущее время:
  
  1) болжалды келер шақ
  (будущее предположительное время)
  
  2) мақсатты келер шақ
  ( неопределенное время)
  
  3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
  

• 49 слайд

  1) Болжалды келер шақ (будущее предположительное время)
  имеет оттенок «возможно, может быть»
  

• 50 слайд

  2) Мақсатты келер шақ ( неопределенное время)
  имеет оттенок намерения.
  Жекеше (единственное число)
  

• 51 слайд

  Көпше (множественное число)
  

• 52 слайд

  3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)
  

• 53 слайд

  Өткен шақ – прошедшее время:
  
  1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
  
  2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
  
  3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
  

• 54 слайд

  1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
  Жекеше (единственное число)
  Көпше (множественное число)
  

• 55 слайд

  2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
  а) Жекеше (единственное число)
  
  Көпше (множественное число)
  

• 56 слайд

  ә) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
  Жекеше (единственное число)
  Көпше (множественное число)
  

• 57 слайд

  3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
  Жекеше (единственное число)
  Көпше (множественное число)
  

• 58 слайд

  Етістіктің райлары
  (наклонение глагола).
  
  1)бұйрық рай
  (повелительное наклонение)
  2)қалау рай
  (желательное наклонение)
  3)ашық рай
  (изъявительное наклонение)
  4)шартты рай
  (условное наклонение)
  

• 59 слайд

  1)Бұйрық рай (повелительное наклонение) выражает приказание, пожелание, просьбу, призыв.
  Жекеше (единственное число)
  Көпше (множественное число)
  

• 60 слайд

  2)Қалау рай (желательное наклонение) выражает желание.
  
  Жекеше (единственное число)
  

• 61 слайд

  Көпше (множественное число)
  

• 62 слайд

  3)Ашық рай
  (изъявительное наклонение)- үш жақтың жасалу жолдары
  
  (Мен келдім; келе жатырмын; келемін; келгенмін);
  
  Реальное действие в настоящем,
  прошедшем и будущем времени.
  

• 63 слайд

  4)Шартты рай (условное наклонение) выражает условие.
  
  Жекеше (единственное число)
  Көпше (множественное число)
  

• 64 слайд

  Синтаксис – сөз тіркесі мен сөйлем, сөйлемнің түрлерін зерттейтін тіл туралы ғылымның бір саласы.
  
  Сөз тіркесі(словосочетание): есімді сөз тіркесі, етістікті сөз тіркесі.
  Сөз тіркесі бағыныңқылы сөз(бірінші), басыңқы сөз (екінші) сөздерден тұрады.
  1) Есімді сөз тіркесі - басыңқы сыңары есім сөзден болған сөз тіркесі.
  2) Етістікті сөз тіркесі - басыңқы сыңары етістіктен болған сөз тіркесі.
  Сөз тіркесі бола алмайтындар: тұрақты тіркестер, күрделі сөздер.
  

• 65 слайд

  Сөздердің байланысу түрлері. (Виды соединения слов).
  
  

• 66 слайд

  Сөйлем (предложение)- тиянақты ойды білдіретін сөздер тобы.
  Сөйлем: жай сөйлем, құрмалас сөйлем.
  Сөйлем айтылу мақсатыны қарай(по цели высказывания):
  
  

• 67 слайд

  Сөйлем құрамына қарай(по составу ):
  

• 68 слайд

  Сөйлем мүшелері (члены предложения):
  
  Тұрлаулы мүшелері – главные члены предложения
  Тұрлаусыз мүшелері- второстепенные члены предложения
  
  
  Тұрлаулы мүшелері – главные члены предложения
  

• 69 слайд

  Тұрлаусыз мүшелері- второстепенные члены предложения
  

• 70 слайд

  Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері және шылаулары
  (виды сложносочиненных предложений и их союзы).
  

• 71 слайд

  Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері және шылаулары
  (виды сложноподчиненных предложений и их союзы).
  

• 72 слайд