Презентация на тему "Адам ойының дара ерекшелігінің сипаттамасы"

• 1 слайд

  Адам ойының дара ерекшелігінің
  сипаттамасы
  

• 2 слайд

  Зерттеу мақсаты: Психология сабақтарында оқушыларды адам ойының дара ерекшеліктерінің сипаттамасын анықтау және ұсынылып отырған мазмұндағы оқытудың тиімді формалары мен әдістерін зерделеу.
  Зерттеудің міндеті:
  оқылып жатқан адам ойының дара ерекшеліктерінің сипаттамасының негізін нормативті құжаттардан және оқу - әдістемелік әдебиеттерден зерделеу;
  адам ойының дара ерекшеліктерінің сипаттамасының құрылымдық мазмұндағы теориялық білімнің оқылу орнын және рөлін анықтау;
  оқушыларды қазіргі заман талабына сай оқытудың ерекшеліктері оқылып жатқан адам ойының дара ерекшеліктерінің сипаттамасын процессуалдық тұрғыдан мазмұндау;
  

• 3 слайд

  Салыстыру. Салыстыру – бұл заттар мен құбылыстардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтауда оларды сәйкестендіру. К.Д. Ушинский салыстыру операциясын түсініктің негізі деп санаған. Ол, біз әрбір затты бір-бірімен салыстыру, оларды теңестіру арқылы танып білеміз деп санаған.
  Оқушының оқу қызметінде салыстыру өте маңызды роль атқарады. Мысалы, сын есім мен етістікті, көбейті мен бөлу операциясы, оттек пен сутекті, үшбұрыш пен тікбұрышты, орман, дала мен шөлді жерді салыстыра отырып оқушы берілген зат пен құбылыстың ерекшеліктерін тереңірек біледі.
  Сараптама (анализ) және синтез. Сараптама – заттар мен құбылыстарды оны құрайтын бөліктерге ойша бөлу, оның жеке бөлшектерін, белгілерін және қасиеттерін анықтау. Синтез – бұл жеке элементтерді, бөліктерді және белгілерді ойша біртұтас, бір бүтін ету. Сараптама (анализ) және синтез өзара тығыз байланысты, танып білу процесінде бір-бірімен бірлікте болады : біз барлық уақытта синтетикалы бүтінді сараптаймыз, ал аналитикалы бөлінгендерді синтездейміз.
  Абстракция. Танып білу процесі кезінде қандай да бір затты немесе құбылысты сараптап қана қоймай, оны оқып үйрену үшін басқалардан уақытша ойды бөліп (абстракцияланып) оның қандай да бір бөлігін, бір қасиетін, бір белгісін бөліп алады. Заттың немесе құбылыстың қарапайым белгісі мен қасиеті емес, оның маңызды, нақты белгілері бөлініп алынады.
  Абстракция – бұл заттың немесе құбылыстың нақты қасиеттері мен белгілерін бір уақытта нақты емес белгілерінен және қасиеттерінен оймен ғана бөліп алу.
  

• 4 слайд

  Әйгілі психологтардың бірі, швейцарлық ғалым Ж.Пиаже интеллекттің балалық шақта даму теориясын ұсынды. Ол қазіргі заманғы даму түсінігіне үлкен әсер тигізді. Теориялық жоспарда ол негізгі интеллектуалдық операциялардың практикалық, қызметтік шығу тегіне сүйенді.
  Ж.Пиаже ұсынған бала ойының теориясы «операциялық» деген атқа ие болды. Ж.Пиаже бойынша операция «ішкі іс-әрекетті, сыртқы заттық іс-әрекеттің басқа іс-әрекеттермен бір жүйеге біріккен азығының қайта құрылуын бейнелейді» делінген.
  

• 5 слайд

  1.Баланың туылғаннан шамамен 2 жасқа дейінгі аралықты алатын интеллекттің сенсомоторлы стадиясы. Ол, баланың қоршаған заттардың жеткілікті берік қасиеттерін және белгілерін танып білумен және қабылдау қабілетінің дамуымен байланысты.
  2.Баланың 2 жастан 7 жасқа дейінгі дамуы кіретін ойлаудың операционалды стадиясы. Бұл стадияда бала сөйлей алады, сыртқы іс-әрекеттің затпен байланысының белсенді процессі басталады, көрнекі бейнелеу көріністері қалыптасады.
  3.Заттармен нақты операциялар жүретін стадия. Ол 7-8 жастан 11-12 жасқа дейінгі балаларға лайық. Бұл жерде ой операциялары назар аударарлықтай болады.
  4.Формалды операциялар стадиясы. Оған бала өз дамуында орташа 11-12 жастан 14-15 жасқа дейін жетеді. Бұл стадия баланың операцияларды логикалық талқылау және түсінікті пайдалана отырып ой арқылы орындау қабілетімен сипатталады. Бұл стадияда ішкі ой операциялары ұйымдасқан жалпы структуралық стадияға айналады.
  Балалардың операциялық интеллекттерінің
  дамуында Ж.Пиаже келесі төрт стадияны
  бөліп көрсетті :
  

• 6 слайд

  Ақпараттық-кибернетикалық ойлау теориясымен байланысты интеллектуалды-когнетивті дамудың ақпараттық теориясын қарастырып көрейік. Оның авторлары Клар және Уоллес, бала туылғаннан кейін-ақ саналы үш иерархалық ұйымдасқан интеллектуалды жүйеге ие болады деп болжаған : 1. Қабылданатын ақпаратты өңдеу жүйесі және назарды оның бір түрінен екінші түріне бағыттау. 2.Мақсатты қоюға жауапты жүйе және мақсатты бағытталған қызметті басқару. 3. Бірінші және екінші типтегі жүйелердің өзгеруіне жауап беретін жүйе және сол сияқты жаңа жүйелерді құру.
  

• 7 слайд

  Топтық шығармашылық интеллектуалды қызметті ұйымдастыру және марапаттау әдістемесінің бірі «брейнсторлинг»
  1.Интеллектуалды міндеттерді шешуде жеке адамға оптималды жауап табу қиын болған сәтте адамдардың арнайы тобы құралады. Олардың арасында «топтық эффектті» алу үшін өзара іс-әрекет ұйымдастырылады - жеке адамға қарағанда қажетті шешімді қабылдау жылдамдығы.
  2.Оптималды жауапты табу үшін мұндай топқа бір-бірінен психологиялық сапамен ерекшеленетін (біреуі көбінесе идея айтады, біреуі оны сынайды, біреуі реакцияны тез қабылдайды, бірақ оның ақырын (соңын) ойламайды, біреуі керісінше, баяу қимылдайды, бірақ өзінің әрбір қадамын терең ойлап, жасайды; біреулері тәуекелге бел буады, ал біреулері абай болуға шақырады) адамдар кіреді.
  3.Арнайы норма мен өзара іс-әрекет жасау ережелері енген мұндай топтарда бірігіп жасаған шығармашылық жұмыстарды марапаттауға болатын атмосфера құралады. Барлығы жұмыста бір-біріне белсенді көмектеседі, әсіресе топ мүшесінің адамына шығармашылық көмек берген жоғары бағаланады.
  Осындай ұйымдасқан топ жағдайындағы шығармашылық жұмыстарда орта интеллекттегі қабілеті бар адам бір өзі жұмыс жасағанға қарағанда қызық идеяларды екі есе артық айта бастайды.
  4.Жеке және топтық жұмыстар кезек-кезек жүреді. Міндетті шешудің жауабын іздестірудің кейбір этаптарында бәрі бірге ойлайды, басқа этаптарында - әрқайсысы жеке ойлайды, келесі этапта бәрі қайтадан бірге жұмыс жасайды.
  

• 8 слайд

  Ойлау процесінің психологиялық және логикалық астарлары.
  Ұғым — болмыстағы нәрселер мен құбылыстардың жалпы, мәнді және өзіндік белгі-қасиеттерін бейнелейтін ойлау формасы. Мысалы, «адам» деген ұғымның мәні оның өндіріс құралын жасап шығаратын қабілеті бар, дыбысты тіл арқылы сөйлесетін ақыл, иeci екендігін білдіреді. Ал «емтихан» деген ұғымның мәнісі — оқушылардың, студенттердің, білім деңгейін анықтап, олардың, дәрежесін тиісті белгілермен анықтайтын оқу прцесі.
  Мысалы, металдарды қыздырса, олардың көлемі ұлғаяды. Бұл пікірдің формуласын — S дегеніміз Р, не S дегеніміз Р емес деп жазып көрсетеміз. Пікірлер сапаларына қарай қостаушы, теірістеуші болады. Мәселен, Жер Күнді айналады — S дегеніміз Р; Су металл емес — S дегеніміз Р емес. Пікірлер ақиқат және жалған болып келеді. Алматы — Қазакстанның астанасы (S дегеніміз Р). Пікірлер сан жөнінен жалпы, ішінара, дара болып бөлінеді.
  

• 9 слайд

  Адам ойының дара ерекшеліктерінің сипаттамасы
  Ойлау - өте күрделі және көпжақты психологиялық қызмет және оның сипаттамасы қарапайым және біртекті болуы мүмкін емес. Адамдардың ойлау қызметтерінің әртүрлілігі олардың ойлау сапаларының әртүрлілігінен байқалады. Олар ішіндегі ең нақтылары - өз бетінше жұмыс істеуі, ойлаудың кеңдігі, тереңдігі, иілгіштігі, жылдамдығы және ой сынағы. Ойлаудың осы сапалары (немесе ойдың сапасы) адамның жеке қасиеттері болып келеді.
  

• 10 слайд

  Ойлау түрлері
  Көрнекілік-бейнелі ойлау – бұл қабылдау немесе ойлап көруге сүйенетін қажетті ойлау түрі. Ойлаудың бұл түрі мектеп жасына дейінгі және төменгі мектеп жасындағы балаларға, ал дамыған формада заттар немесе құбылыстардың ашық және тірі ойлап көрумен байланысты мамандық иелеріне (жазушы, суретші, актер, музыкант) тән. Егер мұғалім оқушыларға өсімдіктер жайлы айтып, оның құрылысын түсіндірсе және оның нақты көрінісін немесе суретін көрсетсе, онда ол оқушының көрнекілік-бейнелі ойлауымен жұмыс жасайды деген сөз.
  Дерексізденген ойлау, жоғарғы сынып оқушылары мен үлкен адамдарға тән, бұл ойлау көрнекіліктен, қабылдау мен ойлап көруден айрылған түсінікпен байланысты.
  

• 11 слайд

  Шығармашылық ойлаудың ережелері
  1-Тапсырма. Ағзаның тіндерін бұзып алмай ағзаның түбінде орналасқан ісікті арнайы сәулелердің көмегімен қалай жоюға болады? Мұндай ісікті алып тастау үшін оның орналасқан жеріне басқа сау тіндерге қауіпті болмайтын сәулелердің концентрациясы керек екендігі белгілі. Ісікті локализациялау жеріне ағзаның тіндерін бұзбау үшін сәулелердің керекті концентрациясын құру керек, өйткені ағзаның тіндері арқылы ісікке баратын басқа жол жоқ.
  2-Тапсырма. Алты сіріңке шиінен қабырғалары тең төрт үшбұрышты қалай жасауға болады?
  3-Тапсырма. Қағаздан қаламсапты немесе қаламды көтермей тұрып шаршы болып орналасқан тоғыз нүктені төрт түзу сызықпен қалай сызуға болады?
  

• 12 слайд

  Шығармашылық ойлану деген не? Берілген сұраққа бірінші болып Дж.Гилфорд жауап беруге тырысып көрді. Ол, «шығармашылық» ойлау ондағы төрт ерекшеліктердің деминациялануымен байланысты деп шешті.
  А. Айтылатын ойдың түп нұсқалығы, өзгешілігі, интеллектуалды жаңалыққа талпынудың айқын көрінісі. Шығармашыл адам барлық уақытта және барлық жерде басқа шешімдерге қарағанда өзінің жеке, үздік шешімдерін табуға талпынады.
  Б. Объектті жаңа бұрышынан көру қабілеті, оның жаңа қолданысын табу, практикадағы функционалды қолданысын кеңейту.
  В. Объектті қабылдауды өзгерту қабілеті, оның жаңа, бақылаудан жасырын қалған жақтарын көру.
  Г. Әртүрлі идеялардың анықталмаған жағдайда продукцияланатын қабілет, осы идеяларға арналған бағдарлар жоқ жағдайлар.
  

• 13 слайд

  Шығармашылық ойлауларды зерттеу барысында шығармашылық міндеттердің шешімін тез табуға ықпал ететін немесе кедергі болатын шарттар анықталды. Осы шарттарды жалпылама түрде қарастырып көрейік.
  1.Егер бұрынғы жағдайда адамның кейбір міндеттерді шешу тәсілі жеткілікті жетістік болса, онда бұл жағдай болашақта да осы шешу тәсілін қолдануды талап етеді. Жаңа міндетпен кездескен кезде адам оны бірінші кезекте қолдануға тырысады.
  2.Практикада міндетті шешудің жаңа тәсілін табуға және қолдануға көп күш жұмсалған болса, онда оған болашақта да назар аударылады. Шешімнің кейбір жаңа әдістерін табуға кеткен психологиялық шығындар оны практикада мүмкіндігінше жиі қолдану талпынысына пропорционал болып келеді.
  3.Жоғарыда көрсетілген жағдайларда пайда болған ойлаудың стереотипі адамға бұрынғы тәсілден бас тартуға кедергі болса, онда міндетті шешу жолына лайықтысын, жаңасын іздеу керек.
  4.Адамның интеллектуалды қабілеті жиі қателесуден және жаңа міндеттерді шешу кезінде кездесетін сәтсіздіктердің басталып кетуінен қорқақтап, зардап шегеді. Бұл, шығармашылық ойлауға кедергі жасайды. Нәтижесінде адам өзіне деген сенімнен айрылады, оның ойына кедергі болатын теріс эмоция жиналады.
  5.Интеллектуалды міндеттерді шешудің жоғары тиімділігі оптималды мотивациялау және эмоционалды толқудың сәйкес деңгейі кезінде қол жетімді болады. Бұл деңгей әрбір адам үшін жекелей меншік болып саналады.
  6.Адамның білімі қаншалықты көп болса, оның шығармашылық міндеттерді шешуге деген көзқарастары да соншалықты әртүрлі болады. Дегенмен, сәйкес келетін білімдер әртүрлі бағытта болуы керек, өйткені олар ойлауды міндеттерді шешуге әртүрлі көз қараспен қарауға бағдар беру қабілетіне ие.
  

• 14 слайд

  Гилфордтың интеллект моделіне әртүрлі 120 интеллектуалды процесстер – жеке дара қабілеттер кіреді. Өз кезегінде олар 15 факторға бөлінеді : 5 операция, мазмұнның 4 түрі және ой қызметі затының 6 типі. Операцияларға оқып білу, ес, дивергентті заттылай ойлау, конвергентті заттылай ойлау және бағалау кіреді.
  Ойлап көру – адамның ақпаратты өңдеудің бес жолының бірі ғана. Ес есте сақтау, ақпаратты сақтау және қайта құру процессімен байланысты. Дивергентті заттылай ойлау түп нұсқалы шығармашылық идеяны (ойды) туындататын құрал қызметін атқарады. Ол бір сұраққа бірнеше дұрыс жауаптың болуына жол береді. Конвергентті заттылай ойлау жалғыз дұрыс жауабы бар шешімдермен байланысты. Бағалау алынған нәтижені талап етілгенмен салыстыруға мүмкіндік береді және қойылған міндеттің шешілгені жайлы анықтама береді.
  

• 15 слайд

  Қорытынды
  Қорытындылай келе, ойлаудың даралық ерекшеліктері адамның танып білуінің сапалық сипаттары мен ерекшеліктерін қамтитын ақыл-ойдың қызметі болып саналады. Ондай салаларға өз бетінше ойлау, оның орамдылығы, ойдың тездігі мен ұшқырлығы сияқты қасиеттер жатады. Барлық ойлау әрекетіне тән басты қасиет – дара адамның әрбір нәрсенің мәнді қасиеттерін өздігінен ажыратып, олардан жаңа қорытындылар жасай білуі. Ойлау әрекетіндегі адамның мұндай сапалық қасиеті – нәрселердің мән-жайын дұрыс ұғынып. Олардың жалпы заңдылықтары мен өзара байланысын ашып беруге қабілетті болатындығы. Мұндай әрекет ойлау жүйесін жетілдіріп, адамның ақыл-ойын өрістетеді. Адам ойлауының дамуына ықпал етудегі бір мақсат – ойлау әрекетінің жасампаздық қасиетін арттыру, сөйтіп адам ойының мүмкіндіктерін толық пайдалануды жүзеге асыру болып табылады.
  Ойлау — дербес процесс. Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз — оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуынын, ceбeбiн ашып көрсету, яғни психология детерминиз принципіне сүйене оты- рып, ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
  

• 16 слайд

  РАХМЕТ!!!