Рабочая программа по бурятской литературе для 2 класса

Удхаараа ойлгосотой богонихон рассказ, онтохо, шүлэг гү, али басни үхибүүд уншахадаа, зохёолой удхые, гол шухала һанал бодолые, үйлэдэгшэ нюурнуудые, тэдэнэрэй абари зан, үйлэ хэрэгүүдые бата бэхеэр ойлгожо абаха болоно. Уран зохёолой дүрсэлэн харуулдаг аргануудые, илангаяа хэлэнэйнь баялиг тухай ойлгожо абаха.

Хоёрдохи классай программа соо жэлэй дүрбэн саг ба хүнүүдэй хэдэг ажал, арад зоной ёһо заншал, эжы абын алтан һургаал, гэр бүлэ ба уг гарбал, табан хушуу мал тухай, һайн һайхан абари зан хүмүүжүүлгэ харуулһан уран зохёолнууд гол һуури эзэлхэ болоно. Үшөө тиихэдэ уншаһан текстээ удхаарнь хэдэн хубинуудта хубааха, зохёолой гол һанал бодолыень оложо шадаха, болоһон үйлэ ушарнуудые, өөрынгөө хандалгые харуулха, уншаһанаа дэлгэрэнгыгээр ба тобшоор хөөрэхэ шадабаритай болохо.

Гурбадахи классай программа соо түрэл һайхан тоонто нютаг, тэрэнэй баялиг, табан хушуу мал, тэрэнэй олзо хэшэг, түрэл гарал ба ага гуламта, буряад арадай ёһо заншал, арадай һайндэр – сагаалган, үхибүүдэй нааданууд, бэеэ зүбөөр абажа ябалга, сээрлэхэ ёһо гурим тухай уран зохёолнууд гол һуури эзэлхэ болоно. Уншаһан текстынгээ удхые, илангаяа басниин удхые ойлгоод, тобшохоноор хэлэжэ үгэхэ.

Дүрбэдэхи классай программа соо түрэл һайхан Буряад нютаг, Эхэ байгаалияа хүндэлхэ ба гамнаха гурим, ёһо, нютагай зэрлиг амитад, шубууд ба тэдэнэй ажамидарал, буряад арадай ёһо заншалнууд, сэсэн һургаал заабаринууд, арад зоной һайндэрнүүд, Буддын шажанай түүхэһээ, «арбан сагаан буян» ба «арбан хара нүгэл» тухай статьяанууд, рассказууд, онтохонууд, шүлэгүүд, дуунууд оруулагдахаар хараалагдана.

Уран зохёол уншахадаа, бэеэ даанги уншалгада һураха, юундэб гэхэдэ, табадахи класста түрэлхи литература үзэлгэдэ бэлэдхэл боложо үгэхэ ха юм.

Литературна уншалгын  зорилгонууд.

          Мүнѳѳ үедэ тайлбарилан уншалгаһаа литературна уншалгада орожо байһан шэнэ хараа бодолнуудай дэлгэржэ байһан үедэ уншалгада һургалгын ябасые хоер шэглэлтэйгээр ябуулагдана:

1.                  уншалгада һургалга (уншалгын дадал бүрилдүүлгэ болон нарижуулга, уран зохеолой текст хадуун абалга, бэеэ даагаад уншаха дадал бүрилдүүлгэ);

2.                  hурагшадта литературна мэдэсэ үгэжэ, бага наһанай һурагшадай литературна һуралсал болон литературна хүгжэлтэ хангаха.

Литературна уншалгын хэшээлнүүдтэ бага наһанай һурагшадай хэлэлгын дадал бүрилдүүлгэдэ гол анхаралаа хандуулха, тэдэнэй шухалань — уншалгын ажаябуулгын үедэ уншалгын дадал хүгжѳѳлгэ болоно. Эндэһээ уламжалан литературна уншалгын гол зорилгонь – уран һайхан үгын хүсѳѳр һурагшын хүгжэлтэдэ нүлѳѳлхэ, искусствада  дурлал түрүүлжэ, уран зохеолой гайхамшагта һайхан орон руу  һурагшые шэглүүлхэ, хүн амитанай оюун дүй дүршэлдэ хамжуулха болоно.

Энэ гол зорилго хэшээл бүхэндэ бэелүүлжэ, удаадахи тодорхой зорилгонуудые шиидхэхэ шухала:

-  уншалгын дүршэл олгожо, хэлэлгын шадабаринуудые бүрилдүүлхэ;

-уран зохеол дүүрэн хадуун абажа, геройнуудтань сэдьхэлээ үбдэхэ, эмоциональнаар хандаха шадабари хүгжѳѳхэ;

-уран зохеол сэдьхэлээрээ мэдэрхэ, ойлгохо, зохеолой дүрсэ (образ) байгуулһан уран аргануудые таниха, тухайлан бодомжолхо зохеохы дадалнуудые хүгжѳѳхэ;

-хүүгэдэй поэтическэ дуулан шагналга (поэтический слух), уран һайханда нарин хандалга

(художественный вкус) хүгжѳѳжэ, жэнхэни буряад  хэлэлгэ шагнажа һургаха;

-  ном уншажа, оршон тойронхи байдалые, байгаалиие мэдэрэн анхаржа һургаха;

-  зохеолнуудые гүнзэгыгѳѳр ойлгохо дадал олгохо;

-  сэдэбээрээ, жанраараа элдэб зохеолнуудые уншуулжа, һурагшадай мэдэсэл үргэдхэхэ; -  бага наһанай һурагшадта зорюулагдаһан эрхим уран (высокохудожественный) зохеолнуудтай болон научна-познавательна литературатай танилсуулха;

-  зохеолой хэлэн, удха  дээрэнь хүдэлжэ, хүмүүнэй үнэ сэнтэй хараа бүрилдүүлхэ

(формирование ценностных ориентиров личности);

-  эхин зүйлэй литературоведческэ болон хэлэлгын мэдэсэ бүрилдүүлхэ;

-  уран зохеол анализ хэхэ эхин шадабаринуудые бүрилдүүлхэ; -олоһон мэдэсэнүүдээ, шадабаринуудаа, дадалнуудаа  гүнзэгырүүлэн нарижуулжа һургаха.

Литературна уншалгын хэшээлнүүдтэ хүмүүнэй үнэ сэнтэй хараа бүрилдүүлгэ. 

           Литературна уншалга хадаа хүмүүжүүлгын гүнзэгы удха шанартай. Литературна уншалгын хэшээлнүүд һанал бодолоо дүүрэнээр, гуримтайгаар хэлэхэ, геройнуудай хэһэн үйлэ хэрэгүүдые, абари зан, үйлын хүгжэлтые жэшээнүүдээр баримталан, бодомжолхо, согсолхо, уран гоеор хѳѳрэхэ дүршэл шадабаринуудыень хүгжѳѳнэ.

Түрэл арадайнгаа ажабайдал, түүхэ, заншал, зан абари үзэжэ, уншажа байгаа зохеолнууд дээрэ үндэһэлэн, Эхэ орондоо дурлал, үнэн сэхэ ябадал, нигүүлэсхы сэдьхэл һэргээн, ниитын еһото эрхэтэн болон хүмүүжүүлэгдэнэ.

Литературна уншалгын хэшээлнүүдэй удха шанар.

            Эхин һургуулиин урда заншалта еһоороо бага наһанай һурагшадые уншуулжа һургаха гэһэн зорилго табигдана. Гүрэнэй Һуралсалай Шэнэ Стандартын (ФГОС) эрилтээр эдир уншагша зохеолой гол удхыень ойлгожо, сэдьхэлээ ханангяар уншаха еһотой болоно. Уншаха номой гол удхань дээдэ хэмжээнэй элдэб жанрай уран зохеолнууд болоно.Уран зохеол уншуулхадаа, багша һурагшадай анхаралыень татаха, һонирхол түрүүлхэ, эршэ урматайгаар үзэжэ, уншаһан зохеолойнгоо идейнэ удха болон уран һайханиие ойлгожо абаха, һанал бодолыень  залаха гэһэн удха шанартайгаар үнгэргэхэ. Зохеол шэнжэлхэдээ, һургашадые болоһон үйлэ хэрэгтэ, үйлэдэгшэ нюурнуудта ѳѳрын хандалга, сэгнэлтэ хүүлэжэ һургаха. Тус Ажалай программа һурагшадые алиш талаһаан хүгжѳѳн һургахые (УУД)   хараална. Литературна уншалгын хэшээлнүүдтэ уран үгэдэ һурагшадай анхаралтайгаар хандасые хүмүүжүүлгэ үргэлжэлүүлэгдэнэ: нэгэ темээр олон авторнуудай хараа бодолыень зэргэсүүлжэ һурана, уншагшын мэдэсэ һонирхол үргэдхэнэ. Литературна уншалгын хэшээлэй зорилгонь хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ мүн зандаа. Эндэһээ уламжалан һурагшадай үгын нѳѳсэ баяжуулха, тодо, уран хэлэлгэ хүгжѳѳхэ, зүбѳѳр асуудалнуудые табиха ба ойлгохо, ѳѳрынгѳѳ һанал бодол баримталжа һургаха, текстнүүдые зохеожо һургаха элдэб ажал ябуулагдахаар хараалагдана.

Литературоведческэ заршам литературна творчествын бүхы һалбаринуудые – аман зохеол, буряад литературын классика, мүнѳѳ үеын хүүгэдэй буряад литература, Россиин арадуудай литературна зохеолнуудые үзэхѳѳр хараална. Мүн баһа литературын гол жанрнууд:

онтохонууд, рассказууд, шүлэгүүд, баснинууд, драматическа зохеолнууд уншагдаха. Энэ заршам хүтэлбэри болгожо зохеолой анализ хэхэдээ, уран зохеолой темэ, проблематика, идейнэ удха, түхэл, уран арга, композиции анхарха.

Түрэлхи хэлэнэй хэшээлнүүдэй гол удхань эдир һурагшадай буряад арадайнгаа еһо заншалнууд, һургаал заабаринууд тухай мэдэсэтэй боложо, саашадаа сахижа ябахаар табигданхай.

Литературна уншалгын хэшээлнүүдэй дүнгүүд.

Ухибуунэй ɵɵрын хугжэлтын дунгууд (личностные результаты):

-эрдэм һуралсалда һайн хандасатай болохо;

-хүмүүнэй абари зангыень үйлэ хэрэгээрнь сэгнэхэ;

-уран зохеолнуудай удха болон түхэлнүүдтэ һонирхол бүрилдэхэ;

-  ѳѳрынгѳѳ ябадал литературна геройнуудай ябадалтай зэргэсүүлхэ;

-  зохеолой геройнуудай сэдьхэлэй болон бодолнуудайнь юртэмсэ ойлгохо, бодомжолхо; -уншаһан зохеолой геройнуудта ѳѳрын сэгнэлтэ үгэхэ шадабаритай болохо; - түрэл арадтаа, түрэлхи хэлэндээ унтаршагүй дурлал түрэхэ. - нигүүлэсхы һайхан сэдьхэл хүмүүжүүлэгдэхэ; - амитанай аймагай түлѳѳ харюусалга мэдэрхэ.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД):

-һуралсалай зорилго шиидхэхэ аргануудые мэдэрхэ;

-табиһан зорилгодоо тааруулан, ажаябуулгаяа түсэблэхэ хѳѳрэлдѳѳндэ хабаадалсаха;

-текстнүүдтэй хүдэлхэ үгтэһэн тусхайта тэмдэгүүдые ойлгохо;

-уншагшын, соносогшын, харагшын үүргэ һэлгүүлжэ шадаха;

-  даабари дүүргэхэдээ, эдэбхи гаргаха; -ѳѳрынгѳѳ шадабари, мэдэсэ зүбѳѳр сэгнэхэ.

-бэеэ даанги ажал эмхидхэхэ Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД):

-тестнүүдэй удхыень ойлгохо, хубинуудта хубааха ;

-уран зохеолнуудые научна- познавательна текстнүүдһээ илгаруулха;

-уран зохеолой темэ болон гол бодолыень тодорхойлхо;

-текст дотор табиһан асуудалда харюу олохо;

-номой удха зурагуудаар гаргаха;

-  уран уншалгада хэрэглэгдэхэ номой толинуудые мэдэхэ;

-уран үгын удхыень тайлбарилха;

-  харша болон дүтэрхы удхатай үгэнүүдые олохо; -зохеолой геройнуудые зураглаха үгэнүүдые шэлэхэ; -танигдаагүй үгэнүүдэй удхыень текст соо тухайлха. Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

-  бүлэгэй ажалда һонирхол үзүүлхэ;

-хүнэй һанамжа зүбѳѳр ойлгохо, тэрээндэ хүндэтэйгѳѳр хандаха;

-хамтын ажал анхарха, ѳѳрынгѳѳ һанамжа оруулха;

-нравственна ойлгосонуудые(хани барисаан, түрэл гарал, гэр бүлэ, үетэн нүхэд ) мэдэрхэ;

-  хамтын ажалай дүн сэгнэхэ;

-аха зоной контекстнэ хэлэлгэ ойлгохо. Турэлхи  хэлээр шадабари (предметные результаты):

-зохеол бүхэли үгэнүүдээр уншаха;

-  элдэб авторнуудай шүлэгүүдые сээжээр уншаха;

-зохеолой нэрээрнь удхыень тайлбарилха;

-зохеолой нэрэ гол бодолтойнь зэргэсүүлхэ;

-текст соо юрэ хѳѳрэлгэ, зураглал, бодомжолго олохо;

-арадай аман зохеолой удха мэдэхэ;

-уран зохеолнуудай авторнуудые мэдэхэ;

-текст соо хүниие зураглаһан уран аргануудые олохо;

-уран зохеолой жанрай гол шэнжэнүүдыень мэдэхэ; -текстнүүдые интонационно зүбѳѳр уншаха; -үгтэһэн темэдэ багахан хѳѳрэлгэ бэлдэхэ.

2  классай түрэлхи литературын хэшээлдэ һурагшадай мэдэсэ, шадабарида табигдаха гол эрилтэнүүд

Һурагшад иимэ юумэнүүдые мэдэхэ ёһотой: 

— Үзэһэн зохёолойнгоо автор тухай, номой нэрые; 

— Үзэһэн зохёолойнгоо гол үйлэнүүдые (сюжет), геройнууд, тэдэнэй хоорондохи хани харилсаан тухай;

 — программаар хараалагдаһан сээжэлдэхэ ёһотой зохёолой хэһэгүүдые, шүлэгүүдые.  Һурагшад иимэ юумэ хэжэ шадаха ёһотой:  

— уран зохёолшын зохёол соогоо бэшэһэн уран зураглалые хөөрэжэ; 

— үзэжэ байһан зохёолой гол шухала үйлэнүүдые бусад олон юрын үйлэнүүдһээ илгажа; 

— зохёол соохи үйлэнүүдэй болоһон шалтагааниие, сагые, тэрэнэй хойшолонгые элирүүлжэ;  — үзэжэ байһан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин зураглалнуудые текст сооһоо илгажа; 

— зохёолой геройдо өөрынь хэһэн хэрэг, үйлэ, хэлэһэн һанал бодолынь баримталан, характеристикэ үгэжэ; 

— уран зохёол болон хрестомати соохи текст зүбөөр, тодорхойгоор уншажа; 

— сээжэлдэһэн зохёолоо тодоор, уранаар уншажа; 

— багашаг эпическэ зохёол болоод ехэ зохёолой хэһэгүүдые тобшоор, удхадань дүтэрхыгөөр, түүбэрилэн найруулан бэшэжэ; 

— зохёолой герой тухай хөөрэжэ; 

— багахан эпическэ зохёолой удхаар түсэб табижа; 

— өөрынгөө дураар уншаһан зохёол тухайгаа һанамжаяа, ойлгоһоноо өөрынхеэрээ хөөрэжэ;  — уран зураашадай гоё һайхан зураг тухай ойлгоһоноо, һанамжаяа хэлэжэ.  — “Түрэлхи литература” болоод уншаһан ном соохи тайлбари үгэдэг оньһо хэрэглэжэ. 

2 классай турэлхи литературын хэшээлдэ hурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэ хугжѳѳлгѳѳр хэгдэхэ ажалай гол янзанууд

-                     Уран зохёолой, түрэлхи литературын ном соо оруулагдаһан зохёолой хэһэгүүдые тодорхойгоор уншалга. 

-                     Уран зохёолһоо сээжэлдэһэн хэһэгүүдые, шүлэгүүдые тодо һонороор, уранаар хэлэлгэ. - Рассказуудые, ехэ прозаическа зохёолой хэһэгүүдые удхадань дүтэрхыгөөр, тобшоор, шэнжэлэн хөөрэхэһөө гадна, бэшэг дээрэ тэрэнээ найруулан бэшэлгэ. 

-                     Тиихэдээ байгаалиин үзэгдэл, геройн түхэл шарай, гэр соохи байдал г.м. зураглан хөөрэлгэ ба бэшэлгэ. 

-                     Үзэһэн, уншаһан зохёолой удхаар ойлгоһоноо, мэдэхэ болоһон юумэеэ өөрынгөө үгөөр хөөрэлгэ, зохёолго бэшэлгэ, табигдаһан асуудалда дүүрэн харюу хэлэлгэ, мүн баһа бэшэмэл харюу бэлдэлгэ, литературна герой тухай рассказ зохёожо хөөрэлгэ, тэрэнээ зохёон бэшэлгэ.  - Түрэлхи литературын ном соо ороһон багашаг зохёолой текстын удхаар түсэб табилга.  - Хараһан, үзэһэн, дуулаһан, мэдэхэ болоһон юумэеэ уранаар зураглан хөөрэлгэ, рассказ зохёожо туршалга, удхатай онтохоной, рассказай болоод зарим басниин удхаар инсценировко бэшэлгэ. 

-                     Уншаһан һонин зохёол, уран зураг, хараһан кино, теле-дамжуулга тухай һанамжаяа хөөрэлгэ.

Түрэлхи хэлэн программын байгуулга ба удха.

4-дэхи анги

         Түрэлхи хэлэн гэһэн 4-дэхи ангиин программын байгуулга ба удха. 

        Эхин һургуулида түрэлхи хэлэн һуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ. Түрэлхи хэлэн үзэлгэ болбол имагтал түхэл янза дүрсөөр харуулдаг дээрэһээ һурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай. Һурагшадта түрэлхи хэлэн шудалан үзүүлхэдээ, буряад хэлэнэйнгээ баялигтай гүнзэгыгөөр танилсуулха, һайнаар хэлүүлдэг, уншуулдаг, бэшүүлдэг болгохоһоо гадна, буряад арадайнгаа ажабайдал, түүхэ, заншал, зан абари үзэжэ байгаа зохёолнууд дээрэ үндэһэлэн, һайнаар ойлгуулха, ухаан сэдьхэлдэнь шэнгээхэ, манай обществын ёһото эрхэтэн болгон хүмүүжүүлхэ гэһэн шухала зорилгонууд табигдана. Багша хадаа хэшээл бүхэндөө түрэлхи хэлэнэй хүмүүжүүлхы үүргэнүүдые шударгыгаар бэелүүлхэ уялгатай. Һуралсал-хүмүүжүүлгын зорилгонуудые бэелүүлгэдэ, үхибүүдэй наһанай арга боломжо хараадаа абадаг дээрэһээ нэгэдэхи шатада эхин классуудай һурагшад уншажа, хөөрэжэ һурана. 

Түрэлхи хэлээр ба уншалгаар 1-4-дэхи классуудай һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ

Уншалгын дадал сэгнэлгэ

     1-дэхи класста уншалгын дадал хадаа «Yзэглэл» ба «Уншаха ном» соохи текст һурагшадай хэр зэргэ уншадаг болоһые ажаглалга дээрэһээ сэгнэгдэхэ ёһотой. Текст дээрэ хүдэлхэ шадабари хараадаа абан, класс бүридэ программын эрилтын үндэһөөр табигдаһан хэмжээ баримталан, һурагшадай уншалгын дүршэл сэгнэхэ.

«5» сэгнэлтэ хэрбээ:

а) 1-дэхи классай һурагшын үгэнүүдые бүхэлеэр (3-4 үгэнүүдые -үенүүдээр), һэлгэн, хазагайруулангүй, үзэг гээнгүйгөөр, удаан аялгануудые зүбөөр, запятой, точкын һүүлдэ зогсолто зүбөөр хэрэглэн уншахадань;

б) 2-4-дэхи классуудта удхын сохилто баримталан, сэгнэлтын тэмдэг зүбөөр илган уншахадань; уншаһан текстын гол удха зүбөөр ойлгоод, хэлэжэ, хөөрэжэ шадаа һаань;

в) 3-4-дэхи классудай һурагшадта уншаһан текст хубинуудта хубаажа шадаа һаань;

г) шүлэг сээжээр хэлэхэдээ, үгэнүүдээ зүбөөр, нэгэшье торонгүй, уран гоёор уншаһан байхадань табиха.

«4» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа,  үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань, сэгнэлтын тэмдэгэй хойно 

(точко, запятой, асууһан ба шангадхаһан) зогсолто хээгүй һаань;

б) сээжээр уншахадаа, үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань гү, али сэгнэлтын тэмдэг хоолойгоороо илгаагүй һаань, уншаһан текстынгээ удха зүбөөр ойлгобошье, тэрэнээ тодо бэшээр найруулан хөөрөө һаань;

в) уншаһанаа хөөрэжэ үгэхэдөө, зарим нэгэ ушарта торолсожо, багшын туһаламжаар заһажа хэлэһэн байхадань табиха.

«3» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа, үгэ хазагайруулжа гү, али үгэ ба үенуудые һэлгүүлжэ, орхижо, 4-5 алдуу гаргаа һаань, эли тодоор уншаагүй һаань;

б) уншаһан текстынгээ гол удха багшын туһаламжаар хэлэжэ шадаа һаань;

в) сээжээр уншахадаа, текст гүйсэд мэдэхэгүй, сэгнэлтын тэмдэгүүдтэ зогсолто хээгүй һаань;

г) хэлэлгэ соогоо алдуу гаргахадаа (үгэ буруу хэрэглэхэ, мэдүүлэл дутуу, үсөөн үгэтэй

г.м.), уншаһан текстынгээ удаа дараа алдаашье һаа, найруулан хэлэжэ шададаг байхадань табиха.

«2» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) үгэ бухэниие таһалдангяар, сэгнэлтын тэмдэгтэ зогсолто хэнгүй уншахада, 6-наа үлүү алдуу гаргахадань;

б) сээжээр уншаха текстынгээ ехэнхи хубиие мэдэхэгүйдэ, абяан ба үзэгүүдые хазагайруулжа, 6-наа үлүү алдуу гаргахадань;

в) уншаһан текстынгээ гол удха хэлэжэ шадаагүй һаань;

г) текстын удхын удаа дараа найруулан хэлэжэ шададаггүй, хэлэлгэдээ олон алдуу гаргадаг байхадань табиха.

Һуралсалай жэлдэ уншалгаар һурагшадай дадал саг үргэлжэ шалгагдажа байха ёһотой (четверть бухэнэй һүүл багаар). 1-4-дэхи клаасуудта һурагшадай уншаагүй тусхай текст ондоо ном сооһоо абтаха, һурагша бүхэнэй дүршэл шалгахын тула нэгэ текст хэрэглэхэ.

Календарна - тематическа түсэб

Неделидэ 2 час, жэл соо 68 час.

№	Темэ		Yгтэhэн саг
1	«Мэндэ амар, һургуули!» Б.Гармаев		1
2	Түрэлхи хэлэн. (шүлэг)		1
3	Ч.Цыдендамбаев «Намарай ой соо».		1
4	«Бургааһан түүдэг» .Б-Б. Намсарайн		1
5	«Галуудай бусалган» .Ц-Д.Хамаев		1
6	«Намар». А.Жамбалон		1
7	«Залуухан хуhан» А.Жамбалон		1
8	«Булаг».  Б-Б.Намсарайн		1
9	«Нютагаймнай сэсэгүүд». Ц-Д.Будаев		1
10	«Шубуухай» . Б.Жанчипов,  Ш-Х.Базарсадаева		1
11	«Хэн hайм, хэн мууб» Д. Жалсараев		1
12	«Мартамхай Мархай». А. Мангатханов		1
13	«Аягүй ушар» Б.Санжин		1
14	«Дохолон хүн» Д.Ошоров		1
15
16	«Үгытэй үншэн басаган»		1
17	Шалагалтын уншалга		1
18	«Һарада гараһан һайхан басаган»		1
19	«Хитаахан хүүбүүн»		1
20	«Гурбан таабари»		1
21	«Аргатай түлеэшэн»		1
22	Таабаринууд		1
23	Оньһон үгэнүүд.		1
24	Жороо үгэнүүд.		1
25	«Үбэл». Б-Ж.Гармажапов		1
23	«Саһан» Ц.Б.Бадмаев.		1
24-26	«Далитай YхибYYд» Ч.Р.Намжилов «Түрүүшын саһан». Ц-Д.Дондогой «Һонирхолтой асуудал».  Г. Бадмаева		1
27	«Үбэлэй ааша». К.Ушинский		1
28	«Боосоогоо алдапан Булад» Д.Ошоров		1
29	«Ёлкын дэргэдэ».  Ш.Нимбуев		1
30	«Ёлкын дуун» Б.Бальжинимаев		1
31	«Үбгэн буурал үбэлнай».		1
32	Шалагалтын уншалга		1
33	Б.Д.Абидуев Муура багша.		1
34	Цырен-Базар Бадмаевич Бадмаев Үбэл ерэбэ.		1
35	Цырен-Дулма Доковна Додокова Саһан хүгжэм.		1
36	Гунга Гомбоевич Чимитов Сухалтай үбэл.		1
37	Эрдэни Чимитович Дугаров Минии гүлгэн.		1
38	Сагаан һараар… М. Чойбонов		1
39	Сагаалган тухай.		1
40	Сагаалганай һайндэрөөр! А. Доноев		1
41	Сагаалган. Ц.Цырендоржиев		1
42	Арбан хоёр жэл. Г. Дашабылов		1
43	Сагаалганай бэлэг. Г. Бадмаева		1
44	Табан хушуу мал. Г.Чимитов		1
45	Гэнтын ушарал. М.Осодоев		1
46	Табан нүхэд. Г.Чимитов		1
47	Бүхэ барилдаан тухай. Ц. Номтоев		1
48	Һур харбаан. Ц. Номтоев		1
49	Мори урилдаан тухай. Ц. Номтоев		1
50	Шагай наадан. Л.Линховоин		1
51	Шатар (буряад онтохон).		1
52	Шалагалтын уншалга		1
53	Хабар ерэбэ. Ц.Цыдыпова		1
54	Шүлэгүүд.		1
55	Бэлэг. Г.Бадмаева		1
56	Ц-Д.Дондогой «Эжымни гамтайхан»		1
57	Шубуудай бусалгын болзор. Ц.Цыдыпова		1
58	Ю.Гагарин – түрүүшын космонавт. Д.Ошоров		1
59	Аша хүбүүн. М.Осодоев		1
60	Гал  могой жэл. Ц-Ж.Жимбиев		1
61	Батын үбгэн баабай. Ц.Номтоев		1
62	Ц.Номтоев «Хушоо»		1
63	Асуудал ба даабаринууд.		1
64	Тэхэ бабанын түүхэ. Б.Абидуев		1
65	Уран дархан. Ф. Цыренжапов		1
66-67	Буряад орон тухай шүлэгүүд.		1
68	Шалгалтын хүдэлмэри.		1

Һурагшадай хэр зэргэ уншадаг болоһые ажаглалга дээрэһээ сэгнэхэ ёһотой. Текст дээрэ хүдэлхэ шадабари хараадаа абан, класс бүридэ программын эрилтын үндэһөөр табигдаһан хэмжээ баримталан, һурагшадай уншалгын дүршэл сэгнэхэ.

«5» сэгнэлтэ хэрбээ:

а) 1-хи классай һурагшын үгэнүүдые бүхэлеэр (3-4 үетэй үгэнүүдые – үенүүдээр), һэлгэн, хазагайруулангүй, үзэг гээнгүйгөөр, удаан аялгануудые зүбөөр хэрэглэн уншахадань;

б) 2 – 4-хи классуудта удхын сохилто баримталан, сэгнэлтын тэмдэг зүбөөр илган уншахадань; уншаһан текстын гол удха зүбөөр ойлгоод, хэлэжэ, хөөрэжэ шадаа һаань;

в) 3 – 4-хи классуудай һурагшадта уншаһан текст хубинуудта хубаажа шадаа һаань;

г) шүлэг сээжээр хэлэхэдээ, үгэнүүдээ зүбөөр, нэгэшье торонгүй, уран гоёор уншаһан байхадань табиха.

«4» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа, үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань, сэгнэлтын тэмдэгэй хойно ( точко, запятой, асууһан ба шангадхаһан) зогсолто хээгүй һаань;

б) сээжээр уншахадаа, үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань гү, али сэглэлтын тэмдэг хоолойгоороо илгаагүй һаань; уншаһан текстынгээ удха зүбөөр ойлгобошье, тэрэнээ тодо бэшээр найруулан хөөрөө һаань;

в) уншаһанаа хөөрэжэ үгэхэдөө, зарим нэгэ ушарта торолсожо, багшын туһаламжаар заһажа хэлэһэн байхадань табиха.

«3» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа, үгэ хазагайруулжа гү, али үгэ ба үенүүдые һэргүүлжэ, орхижо, 4-5 алдуу гаргаа һаань, эли тодоор уншаагүй һаань;

б) уншаһан текстынгээ гол удха багшын ткһаламжаар хэлэжэ шадаа һаань;

в) сээжээр уншахадаа, текст гүйсэд мэдэхэгүй, сэглэлтын тэмдэгүүдтэ зогсолто хээгүй һаань;

г) хэлэлгэ соогоо алдуу гаргахадаа (үгэ буру хэрэглэхэ, мэдүүлэл дутуу, үсөөн үгэтэй г.м.), уншаһан текстынгээ удаа дара алдаашье һаа, найруулан хэдэжэ шададаг байхадань табиха.

«2» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) үгэ бүхэниие таһалдангяар, сэглэлтын тэмдэгтэ зогсолто хэнгүй уншахада, 6-һаа үлүү алдуу гаргахадань;

б) сээжээр уншаха тектынгээ ехэнхи хубиие мэдэхэгүйдэ, абяан ба үзэгүүдые хазагайруулжа, 6-һаа үлүү алдуу гаргахадань;

в) уншаһан тектынгээ гол удха найруулан хэлэжэ шадааггүй һаань;

г) текстын удхын удаа дараа найруулан хэлэжэ шададаггүй, хэлэлгэдээ олон алдуу гаргадаг байхадань табиха.

Багшада хэрэглэгдэхэ литература:

1.                       Буряад хэлэн, уншалга, хэлэлгэ хүгжөөлгэ. Буряад һургуулиин программанууд, 1 – 4 классуд. / Зохёогшо Д.Д.Ошоров. – 2-долхи хэблэл. – Улаан-Үдэ, «Бэлиг», 2004 – 44 х.

2.                       Буряад хэлээр, уншалгаар, буряад литератураар һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ / Харюусалгата редакторнууд Ц.Б.Цыренова, Б.Б.Жалсанов. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2007. – 36 х.

3.                       Классһаа гадуур уншаха ном: Үндэһэн буряад һургуулиин 4-хи классай «Түрэлхи хэлэн» гэһэн һуралсалай номдо хрестоматии. /Ц.Б. Цыренова. С.Д. Будаев, Ж.Ц. Эрдынеева. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008. – 160 х., зураг.

4.                      Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 2-дохи класста уншаха ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, СПб.: «Просвещени» хэблэлэй филиал, 2006. – 2 х., зураг.

5.                      Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 3-дахи классай һуралсалай ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2007. – 128 х., зураг.

Һурагшада хэрэглэгдэхэ литература:

1. Классһаа гадуур уншаха ном: Үндэһэн буряад һургуулиин 4-хи классай «Түрэлхи хэлэн» гэһэн һуралсалай номдо хрестоматии. /Ц.Б. Цыренова. С.Д. Будаев, Ж.Ц. Эрдынеева. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008. – 160 х., зураг.

2. Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 2-дохи класста уншаха ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, СПб.: «Просвещени» хэблэлэй филиал, 2006. – 2 х., зураг.

3.    Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 4-дахи классай һуралсалай ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2007. – 128 х., зураг.

4.    Ажалай дэбтэр. 2-дохи класс. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг», 2009.

5.    Ажалай дэбтэр. 4-дэхи класс. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг», 2009