Къырымтатар тили 6 – сыныф
Мевзу: Азлаштырма ве къуветлендирме сыфатлар
Макъсат: талебелернинъ сыфат акъкъында бильгилерини
теренлештирмек, азлаштырма ве къуветлендирме сыфатлар акъкъында умумий малюмат
бермек;
Дерснинъ меселелери:
- талебелернинъ эсас
бильгилерини пекитюв; сыфатларнынъ дереджелерини, шекиллерини джумлелерде
догъру ишлетмеге огретюв.
- талебелерининъ агъзавий
ве язма нутукъларыны инкишаф этюв; мантыкъий къабилиетлерини инкишаф этюв.
- Ватангъа ве онынъ
табиатына севги ашламакъ; медениетли, бильгили инсан тербиелемек.
Шахсий: Окъутув
фаалиетлерини тешкиль этюв; талебелерни бири-бири арасында урьмет
мунасебетлерге шараит яратмакъ.
Фен боюнджа: азлаштырма ве къуветлендирме сыфатларны
бильмек.
Регулятив: дерснинъ
мевзусыны, максадыны ачыкъламагъа бильмек;
Коммуникатив: дерсте
малюматларнен чалышмагъа бильмек;
Дерснинъ донатылувы: дерслик,
дагъытма материал («Сыфатлар» мевзу боюнджа карточкалар), джедвеллер, ИКТ,
презентация.
Дерснинъ кетишаты.
I.
Тешкилий къысым
II. Талебелерни янъы
мевзуны менимсемеге азырлав.
1 слайд. Кузь
левхасы (Кузь акъкъында субет кечириле).
Оджа. Кузьде япракълар
насыл ренклерге бояланалар?
Талебелер. Кузьде япракълар
ешиль, сары, къырмызы ренклерге бояланалар. Оджа. Сиз озь джевабынъызда
япракъларны тасвирлегенде, насыл там маналы сёзлернен къулландынъыз.
Талебелер. (Толу джевап
берелер, сыфатлар къуллангъаныны, оларнынъ джумледеки роллери буюк олгъаны
акъкъында икяе этелер).
Оджа. Мен сизинъ
джумленъизни бираз денъиштиреджем: Кузьде япракълар ешильтим, сарышын,
къызылтым ренклернен тюсленелер.
Не денъишти?
Талебелер. Сыфатларнынъ
шекиллери денъишти.
Оджа. Догъру. Демек
бугуньки дерсимизнинъ мевзусы…
Талебелер. Сыфатларнынъ шекиллери.
III. Янъы мевзуны
анълатув.
2 слайд. (Слайдда дерснинъ мевзусы язылгъан). Азлаштырма ве
къуветлендирме сыфатлар.
Оджа. Кузьде япракълар
ешильтим, сарышын, къызылтым ренклернен тюсленелер. Бу джумлени бойле
джумленен къыяслайыкъ: Кузьде япракълар сап-сары, къып-къырмызы ренклернен
тюсленелер.
Бу джумлелер арасында насыл
фаркъ бар?
Талебелер. Сёзлернинъ
ялгъамалары денъишти. Джумленинъ манасы бираз денъишти.
Оджа. Догъру, биринджи
джумледеки сыфатлар предметнинъ аляметини азлаштырып косьтерелер. Экинджи
джумледеки сыфатлар предметнинъ аляметини къуветлендирелер.
Бу предметлернинъ
аляметлери не ярдымы иле азлашалар ве къуветленелер?
Догъру, бу сыфатларнынъ
аляметлерини азлаштырмагъа ве къуветлендирмеге ялгъамалар ярдым этелер.
3 слайд. (Талебе окъуй) Азлаштырма сыфатлар предметтеки
аляметнинъ адеттеки микъдарындан аз олгъаныны ифаделейлер. Азлаштырма
сыфатлар –тим, -(л)тым, -(юль)тим, -(ул)тым ялгъамалар
ярдымынен япылалар: Отлар ешильтим тюсте эдилер.
Кузьде сарылтым япракълар тереклерден ерге тюшелер; -шын: Эвге келъген
мусафирнинъ сачлары сарышын эди; -ракъ -рек ялгъамалары да сыфатларнынъ
азлаштырма дереджесинн япувда иштирак этелер: Узунджаракъ
таякъ, уфакъчаракъ бала, эслиджерек адам, юксекчерек терек.
4 слайд. (Дигер талебе
окъуй) Къуветлендирме сыфатлар бир предметнинъ аляметини башкъа
предметнинъ шу сой аляметинен тенъештирмейип, бир предметнинъ озюне хас олгъан
аляметининъ артыкъ, зияде экенлигини ифаделей.
5 слайд. (Талебе окъуй) Къуветлендирме
сыфатлар бойле япылалар:
1. Адий
дереджедеки сыфат огюне пек,
чокъ, гъает сёзлерини къоювнен: пек меракълы, чокъ гузелъ, гъает буюк.
2. Адий дереджедеки сыфатны текрарлавнен: къыскъадан- къыскъа, узундан-узун, балабандан-балабан.
3. Адий дереджедеки сыфаттан
эвель шу сыфатнынъ биринджи эджасына м, п, р, с сеслеринден бири къошулып
япылыр: къып-къырмызы, къап-къара, бем-беяз, ем-ешилъ.
Оджа талебелерге ялгъамаларны
сыфатларгъа къошувда, сингармонизм къаиделерини хатырлата.
IV. Эв ишини тешкерюв. (270-иш. Берильген мевзулардан бирине
инша язмакъ. Тюрлю дереджелерде кельген сыфатларнен къулланмакъ). Талебелер
иншаларынынъ парчаларыны окъуйлар.
Оджа. Иншаларынъызда
расткельген сыфатларны язып алайыкъ.
Талебелер тахтада
язалар: Меракълы, якъынджа, тербиели, энъ севимли, яхшыджа…
Оджа. Бу сыфатларнынъ
шекиллерини денъиштирип, азлаштырма ве къуветлендирме сыфатлар япынъыз.
Меракълы- меракълыджа,
гъает меракълы;
Якъынджа -
якъынджаракъ, якъындан-якъын;
Тербиели- тербиелидже,
пек тербиели;
Севимли- севимлиджерек,
чокъ севимли
Яхшы- яхшыджаракъ,
яхшыдан-яхшы.
V. Бильгилерни умумийлештирюв.
1. Дерсликнен чалышув.
272-нджи иш. Берильген сыфатларгъа азлаштырма ялгъамаларыны иляве
этип язынъыз. Бир къач сёзнен джумлелер тизинъиз.
Къыскъа, сезгир, индже, ещиль, сары, тазе, кичик, сылакъ,
кок, юксек.
2. Карточкаларнен
чалышув (эр биринде индивидуаль карточка).
Берильген сыфатларны ашагъыдаки джедвельге, шекиллерини денъиштирип,
язынъыз.
|
|
Адий
дереджеде
|
Устюнлик
дереджеде
|
Тенъештирме
дереджеде
|
Азлаштырма
шекильде
|
|
|
Сары
…
|
энъ сары
…
|
Сарыджа
…
|
Сарышын
…
|
|
Беяз, ешиль, ачыкъ, къалын, йымшакъ, тегиз, алчакъ, серин.
|
3.
Раатлыкъ дакъкъасы.
Оджа. Мен
азлаштырма сыфатларны айтсам, отурмакъ керексинъиз, эгер къуветлендирме
сыфатларны айтсам, турмакъ керек ве эллеринъизни котермек керексинъиз: сап-сары,
юксекчерек, пек балабан, ешильтим, къап-къара, мас-мавы, гъает узун.
4.
Оюн: «Догъру тиз!»
Талебелер эки группа олып, оджа тарафындан косьтерильген ресимлер эсасында
джумлелер тизелер. Джумлелерде чокъча сыфатларны ишлетелер. Кимде догъру, эм де
чокъча джумлелер олса, шу группа гъалебе къазана.
VI. Пекитюв (6,7,8 слайдлар)
1.
Сыфатлар ичинден азлаштырма
шекилли сыфатларны тапынъыз.
Янъы, сарышын, узун, къыскъа, сылакъчаракъ.
2.
Сыфатлар ичинден къуветлендирме
шекилли сыфатларны тапынъыз.
Балабандан-балабан, сарыджа, мавы, мас-мавы, гъает
меракълы.
5.
Джумленен чалышув.
Алиме пек къыскъа, меракълы икяе окъуды.
- Джумленинъ синтактик талили. Грамматик негизи
тапыла, джумленинъ схемасы тизиле.
- Сёз бирикмелерини язып алмакъ «сыфат+исим»,
морфологик аляметлерини косьтермек.
VII.
Эв вазифеси.
1.
Эв вазифеси (9 слайд ) Вазифени сечип, беджерелер.
1 вазифе
– 276-иш, 121 саифе. Адий дереджедеки сыфатлар огюне пек, чокъ, гъает сёзлерини
къошып, къуветлендирме сыфатлар япмакъ. Оларнен дёрт-беш джумле тизмек.
2
вазифе - Ватан акъкъында аталар сёзюнен инша язмакъ. Иншада сыфатнынъ
дереджелеринен, шекиллеринен къулланмакъ.
VIII.
Рефлексия. 1. Оджа талебелерден дерсте насыл мевзуны огренгенлери
акъкъында сорай (Талебелернинъ джеваплары).
2.
Оджа талебелерге беяз кягъыттан кесильген ресимчиклерни теклиф эте
(меселя: чечек, кунеш, кобелек, япракъ…) Талебелер оларнынъ артында язалар:
Бугунь
дерсте бильдим…
Бугунъ
дерсте огрендим - …
Бугунъ
дерсте бегендим - …
Бугунь
дерсте бегенмедим - …
Эр бир
талебе язгъаныны окъуп, тахтагъа япыштыра.
Тахтада
табиат левхасы пейда ола.
Оджа.
Тахтагъа бакъынъыз, насыл левха пейда олды? Талебелер. Табиат, Ватан, тувгъан
ер…
Оджа.
Ватан акъкъында насыл аталар сёзлерини билесинъиз?
Талебелер.
Ана юртунъ – алтын бешик.
Ватан – экинджи ананъ.
Ватансыз адам – йырсыз бульбуль.
Талебелернинъ
джевапларыны баалав.
Машалла,
балалар, бугунь яхшы чалыштынъыз (Оджа балаларны баалай).
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.