Сабақ жоспары. Генетика негіздері. Моногибридті шағылыстыру.

 «Биология» пәнінен» ашық сабақтың жоспары

Пән: Биология                                                                                  

Сабақтың тақырыбы: Генетика негіздері. Моногибридті шағылыстыру Сабақтың типі : аралас, түсіндірмелі-иллюстративті

Сабақтың әдіс-тәсілдері: ойын, топпен жұмыс, өзін-өзі тексеру, бағалау, шығармашылық жұмыс, түсіндіру, биологиялық диктант.

Сабақтың мақсаттары:

1.Білімділік:

·        Генетика және оның жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орны мен тұқым қуалаудың заңдылықтарына түсінік бере отырып білімдерін тереңдету:

2.Тәрбиелік:

·        Өз ойларын ашық айтуға дағдыландыру. Практикалық және ой мәдениетінің еңбегін түзету жолдарын тудыру, өз ісіне жауап және баға беру, биологиялық ойлауды тәрбиелеу

3.Дамытушылық:

·        Жаңа және өтілген материалдарды байланыстыра алу жолдарын табу, мәселені шешу жолын іздеуге, топта жұмыс істеу , басқа оқушыны тыңдау, тыңдай алу қабілетін дамыту.

Пәнаралық байланыс: генетика, селекция, эмбриология, анатомия, химия

Сабақтың жабдықтары:  сабақ жоспары, тірек конспект, презентация «Microsoft Point», флипчарт, таратпа кестелер.

Оқытудың техникалық құралдары: компьютер, мультимедиалық проектор.

 Негізгі әдебиеттер:

Қасымбаева Т., Тіршіліктану 10-11 сынып, А.Сартаева., М.Гильманов «Жалпы биология» 10-сынып

Қосымша әдебиеттер:

Т.А.Дмитриева, С.В.Суматохин., «Биология» 8-11 классы

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі (3 мин)

·        Сәлемдесу

·        Түгендеу

·        Сабаққа кірісу

2.Үй тапсырмасын тексеру (30 мин)

«Бәйге» ойыны арқылы үй тапсырмасын тексеру

Цитология негіздері

10-Жасушаны зерттейтін ғылым (цитология)

20-жасушада ион түрінде кездесетін элементтер (калий, хлор, натрий, магний)

30-жасушаға энергия беретін органойд (митохондрия)

40-хромосома арқылы генетикалық ақпаратты сақтайтын жасуша органойд (ядро)

50- жасуша теориясының негізгі қағидалары (жасуша барлық тірі ағзалардың негізгі өлшемі;әртүрлі ағза жасушаларының құрылысы, химиялық құрамы, зат алмасуы және негізгі тіршілік әрекеттері ұқсас; жасушалар бастапқы жасушаларының бөлінуі арқылы пайда болады)

      Жасушадағы зат алмасу және энергияның өзгеруі

10- зат алмасу неше сатыдан тұрады (катобализм және анаболизм)

20-жасушаның құрылысы мен оның құрамын жаңартуға себеп болатын реакциялар жиынтығы (ассимляция)

30-реакцияға оттегі қатыспайтын болғандықтан, бұл әрекет қалай аталады? (глюкозаның оттексіз ыдырауы, аэробты)

40-күн сәулесі энергиясын химиялық байланыстар энергиясына айналдыратын күрделі әрекет (фотосинтез)

50-жасуша құрамын зерттеудегі жарық арқылы көрсететін микроскоптың маңызы

     Ағзалардың көбеюі және дамуы

10-жасуша бөлінуінің неше жолы бар ? (амитоз, митоз, мейоз)

20-митоз әрекетіне қажетті заттар синтезделеді, дайындалады.Ол қай кезең?(интерфаза)

30-бір түрдің ядросындағы хромосомалардың толық жиынтығы (диплойдты)

40-бөлшектену нәтижесінде түзілетін бір қабатты ұрық (бластула)

50-бөлшектену нәтижесінде түзілетін бір үш қабатты ұрық (гаструла)

3.Шығармашылық ізденіс (5 мин)

·        Әр топ  алкоголь мен шылым шегудің ұрпаққа әсері туралы өз шығармаларын көрсетеді.(Ватманға салынған суреттерін қорғайды)

4.Қызығушылықты ояту (сергіту сәті 2 мин)

5. Жаңа тақырыпты түсіндіру  (30 мин)

·        Генетика ғылымының дамуы (басқа ғылымдармен байланысы)

·        Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашқан чех ғалымы Грегор Мендель(Слайд 1)

·        Моногибридті шағылыстыру: (Слайд 2)

·        Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы  (Слайд 3)

·        Белгілердің ажырау заңы  (Слайд 4)

6.Топпен жұмыс (2 топқа 2түрлі биологиялық есептер беріледі, талданады)

1-тапсырма:Сабалақ жүнді (доминантты белгі) қоянды тегіс жүнді  (реццесивті белгі) қоянмен шағылыстырғанда бірінші ұрпақта (F1) қандай даралар алынады, ал бірінші ұрпақ дараларын өзара шағылыстырса екінші ұрпақта (F2) қандай нәтиже алынады? (Слайд 7)

2-тапсырма: Қызыл жемісті (доминантты белгі) құлпынайды ақ жемісті (рецессивті белгі) құлпынаймен шағылыстырғанда алынған бірінші ұрпақтың қызғылт жемісті өсімдіктерін өзара шағылыстырса екінші ұрпақта қандай нәтиже алуға болады? Бірінші жіне екінші ұрпақ дараларының генотиптері мен фенотиптерін анықтаңдар. (Слайд 7)

7.Сабақты бекіту : (5 мин) Биологиялық диктант

Дұрыс жауабы – «+» , қате жауабы – «-» белгілерімен белгіленеді.

+	+	-	+	-	+	+	+	-	+	-	+	+	+	-	+	+	+	+	-
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20

1-Генетикаға тән екі қасиет: тұқым қулаушылық пен өзгергіштік

2-Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашқан Грегорь Мендель.

3-Грегор Мендель 1722 жылы дүниеге келген.

4-Тұқым қуалаушылық деп ағзалардың өз белгілері мен қасиеттерінің ұрпағында қайталанып көрініп отыруы.

5-Генетиканың басқа ғылымдармен байланысы жоқ.

6-Мендель өз тәжірибелерінде қолайлы обьект ретінде асбұршақты (Pisum sativum) алды.

7- Ата-енелері бір-бірінен  бір жұп белгі бойынша  ажыратылатын дараларды шағылыстыруды моногибридті шағылыстыру деп атайды.

8-Бірінші ұрпақта алынған будандардың барлығы сары түсті болып , бірде-бірінде жасыл түс көрінбейді.

9- Бірінші ұрпақта басымдық қасиет көрсетіп, бірден жарыққа шығатын белгі-реццесивті белгі деп аталады.

10-Қарама-қарсы (альтернативті) белгілерді анықтайтын жұп гендер аллельді гендер деп аталады.

11- Мендельдің ұсынысы бойынша гендер ағылшын әріптерімен белгіленеді.

12- Доминантты қасиет көрсететін сары түсін — «А», рецессивті жасыл түсін — «а» деп, тұқымның доминантты тегіс пішінін — «В», рецессивті кедір-бұдырлы пішінін — «в» деп белгілейді.

13-Денедегі кез келген жасушада хромосомалардың диплоидты жиынтығы болады.

14- Ата-енелері латынның «Р» — әрпімен, гаметалар — «Г», алынған ұрпақ «Ғ» — әрпімен белгіленеді. Әр ұрпақтың ретіне қарай индекс қойылып (Ғ,, Ғ2, Ғ3,...) қай ұрпақ екені анықталады.

15- Аналық жынысты — §, аталық жынысты — £ , ал шағылыстыруды көбейту «+» белгісімен керсетеді.

16- Генотип деп барлық тұқым куалау жағдайларының, яғни ата-енелерінен алған гендердін толық жиынтығы.

17- Гомозиготалы деп аллельді гендері бір ғана белгінің дамуын, яғни екеуі де не доминантты (АА), не рецессивті (аа) белгіні анықтайтын ағзаны айтады.

18- Гетерозиготалы деп аллельді гендері екі түрлі : біреуі доминантты, екіншісі рецессивті (Аа) белгінің дамуын анықтайтын ағзаны айтады.

19-Екінші ұрпақта ата-енелерінін екеуіне де тән белгілердің көрініс беру заңдылығын ажырау заңы деп атайды.

20- Ажырау арақатынасы фенотипі бойынша 2:1,ал генотипі бойынша 2:1:2 -ге тең болады.

8.Сабақты қорытындылау: (2 мин)

9. Білімдерін бағалау: (3 мин)

10.Үйге тапсырма беру: (2 мин) (Слайд 8)

«5» баға – Біздің заманымызға дейінгі кезеңде  генетиканың дамуына байланысты хронологиялық кесте құру, Мендельдің заңдылықтарының мәні неде, оған анықтама беріп сызбанұсқа арқылы түсіндіру;

«4» баға -  Мендельдің заңдылықтарын салыстыра отырып Венн диаграммасын құру, кроссворд құру;

«3» баға - §28 оқу, моногибридті шағылыстыруға мысалдар келтіру;