Сабақты зерттеу және іс- әрекетті зерттеу тәсілдерін жүзеге асыру

Сабақты зерттеу және іс- әрекетті зерттеу тәсілдерін жүзеге асырудағы  ресурстық орталық мектептерінің арасындағы ынтымақтастық

Мұғалімнің аты-жөні:

Муртазина Ардак Тельжановна

Мектебі: Ақтоғай ауданы  Шашубай кентіндегі«Мектеп-балабақша кешені» базасындағы Тірек мектебі (ресурстық орталық)» КММ

Қызметі: біліктілігі жоғары деңгейдегі педагог-зерттеуші, бастауыш сынып мұғалімі, «Мұғалім тәжірибесіндегі зерттеу» курсы бойынша мектеп тренері

Осы тақырыпты таңдай отырып, «Мектеп тәжірибесіндегі зерттеу» курсын аяқтағаннан кейінгі іс-шараларды, фокус топтардың  атқарған жұмыстарын, сабақтар циклының нәтижелерін саралай келе, неге? қалай? қандай? сұрақтарына жауап бере отырып ой бөлісуді жөн деп таптым. Мен  ресурстық орталық мектептерінің арасындағы ынтымақтастық  туралы   тақырыпты неге өзекті деп санаймын?  Қазіргі таңда зерттеу түрлері көп болуына қарамастан, Сабақты зерттеу мен Іс-əрекеттегі зерттеу тəсілдері үлкен басымдыққа ие. Тренерлік курсты аяқтағаннан кейін түрлі іс –шаралар, тренинг, таныстырылымдардан соң мектептің педагогикалық ұжымы осы тәсілді жүзеге асыру туралы ортақ шешімге келіп зор қызығушылық танытқан болатын. Нәтижесінде  сабақты зерттеу және іс –әрекетті зерттеу тәсілі оқу үдерісінде  кезең-кезеңмен тиімді жүзеге асырыла бастады.

Біздің мектепте зерттеу тәсілін жүзеге асыру қалай басталды? 1- қадам    Зерттеу барысындағы іс-әрекеттермен танысудан басталса,  2-қадамда   сауалнама қорытындылары арқылы зерттеу тақырыптары таңдалды. Пән мұғалімдері және оқушылармен жүргізілген сауалнамалар қорытындыларының талдауы тақырып таңдауға негіз болды.Зерттелетін  пәндер  мен сыныптар таңдалып, зерттеу топтары (фокус топтар) құрылды. Фокус топтарды құруда мұғалімдердің жеке пікірлері, пәндік ерекшеліктер де ескерілді. Пікірлесу және болжау негізінде топ мүшелерінің нәтижелерді қадағалаудағы жұмыс алгоритмі анықталды. Сонымен бірге  жұмыс нәтижелілігін қамтамасыз ететін ережелер анықтап алынды, яғни бұл топ мүшелері үшін бұлжымас қағида болу керектігі баса ескертілді. Сабақты,  оқушыларды бақылауға қажетті бақылау парақтары дайындалды. Зерттеудегі түйінді идеялар (кімді және нені зерттеуге байланысты) зерделенді, бекітілді.

Зерттеудің алғашқы циклында  мұғалімдердің саралауы бойынша  белсенді оқыту әдістерін енгізу нәтижесіндегі оқушылардың өздігінен жаңа сабақты меңгеруі, әр деңгейлі оқушылардың әлеуеті бақылау парақтарында тіркелді. Критерийлер  және арнайы талдау кестелері бойынша деректер жинауда сабақтың бейнетаспасы қолданылды. Оқушылардың  қажеттілігін саралау  «бейнеталдау» арқылы жүзеге асырылды. Алдыңғы өткен сабаққа шолу жасалып, зерттеу тобы таңдалған тәсілдің қаншалықты тиімділігін зерделеді. Сабақ соңындағы зерттеу тобының рефлексиядағы ой- пікірлері есепке алынды. Алдыңғы сабақтағы ой-пікір, түйінді идеялар, оқытуды жақсартуға бағытталған әдіс-тәсілдер, жиналған деректерге сүйене отырып, болжамдар мен нақты нәтижелерді салыстыру негізінде фокус топтар келесі сабақты бірлесіп жоспарлады. Қайта жоспарлау негізінде оқытуды жақсарту бойынша топ мүшелерінің ұсыныстары ескерілді. Зерттеу тобы мүшелері (сабақтан соң сабақ соңындағы зерттеу тобының кезекті талқылауы жүргізілді)  ішінара оқушылардан сұхбат алды. Сабақты бірлесіп жоспарлауда оқушылардың пікірі, қажеттіліктерін түсіну (кері байланыс) ескерілді. Болжамдар мен нақты нәтижелерді салыстыру негізінде келесі сабақ  бірлесіп жоспарланды. Белсенді оқыту әдістері іріктеліп, диалогтық оқыту, сыни тұрғыдан ойлауға жетелейтін әдістер  арқылы оқытуды жақсарту,  білім алушылардың топтық жұмысқа дағдылануы, бақылаудағы сынып оқушыларының білімге қызығушылығын салыстыру мүмкіндігі, оқушылардың жеке даму аймағының анықталуына мүмкіндік туды. Салыстыру негізінде деректер, критерийлер арқылы оқушы білімін бақылау деректері анықталды.  Зерделенген сабақ  пен  жаңа ұсыныс негізінде сабақтың тиімділігін арттыру  бағытында мынадай нәтижеге қол жеткізілді:

- Оқушылардың оқудағы жетістіктерінің артуы, даму динамикасын бағалау,  зерттеу нысанындағы  оқушылардың әлеуетінің артуын анықтай алу мүмкіндіктері көрінді.

- Салыстыру негізінде оқушылардың оқу сапасының артқанын, артпағанын критерий арқылы анықтауға  қадам жасалды.

- Оқушы қажеттіліктері мен  әдіс –тәсілдердің тиімділігі деректері  сабақ соңындағы зерттеу тобының кезекті талқылауы арқылы анықталды.

- Түйінді идеялар негізіндегі оқытуды жақсарту нәтижелілігін зерделеу, болжамдар мен нақты нәтижелерді салыстыру негізінде келесі сабақты бірлесіп жоспарлады.

- Зерделенген тізбекті сабақтардағы өзгерістерді көпшілікке тарату жолдары  келісілді.

- Басқа пәндер бойынша оқытуды жақсартуға қол жеткізу, оқытуды жақсартуға бағытталған іс –әрекеттер кезінде туындаған кедергілер және оларды  жою, түзету бағытындағы келесі қадамдар  ой елегінен өткізілді.

  3-қадам: Тізбектелген сабақтар жоспарланды, сабақтарды мұғалімдер тобы (фокус топ мүшелері) бірлесіп жоспарлап сабақ жүргізді, қадағалады және талдады. Цикл соңында оқушылар пікірі тыңдалып, қорытындыланды.  Іс –әрекеттер барысында топ мүшелерінің бос уақыттарын  табу кезінде қиындықтар кездесті. 4-қадам: Әр сабақтың жетістігі мен кедергілері талқыланып, алдағы сабақтарда нені ескеру қажет екеніне рефлексивтік есеп жазылды. Түзету жұмыстарының нәтижесінде оқушылардың жеке даму аймағы анықталып, тапсырмалар мен әдіс-тәсілдерге өзгеріс енгізілді. Барлық жұмыстарды зерделеген кезде сабақты зерттеудің  басқа зерттеу тәсілінен артықшылығы анық көрініс тапты. Себебі, бұл зерттеулердің нəтижесі зерттеу тобына, сабақтар циклын өткізуші мұғалімге  өз тəжірибесі туралы хабардар болуға мүмкіндік береді. Соның негізінде ол әрі қарай өзінің оқыту мен оқу тəжірибесіне өзгеріс енгізе алады. Зерттеу нәтижелеріне, жинақталған деректерге сүйене отырып 2 өлшем бойынша (пәнге деген қызығушылық деңгейі, мотивация мен танымдық қызығушылық деңгейі)  мониторинг жасалды.

    Оқушылардың танымдық,белсенділік деңгейі                           Оқушылардың пәнге қызығушылық деңгейі

      

Деректер жинау: фототүсірілімдер, сұхбаттар, бақылау, оқушы жұмыстары, бақылау парақтары, бейнежазбалар арқылы зерттеу нәтижелері айқындала бастады. Деректерді талдауда  оқыту әдістерін енгізуде ойын элементтері орын алса, бірлесе оқыса,тапсырмалардың критерийлері нақтыланса, білім алушының өзінің бір іс- әрекетті жасауға мүмкіндігі болса, бұл - оқушылардың оқуға қызығушылығы жоғарылайтыны байқалды. Таңдалған әдіс- тәсілдердің тиімділігі оқу материалының мазмұнына, оқушылардың бойында талдау, жүйелеу, талқылау, қорытынды жасау дағдыларының қалыптасуына қарай көрінеді деген қорытынды тұжырымдалды.

Оқу жылын аяқтағанда барлық топ бірдей жақсы нәтижеге жете алған жоқ. Яғни алға ілгерілеу айтарлықтай байқалмаған  сыныптар (7«Б», -ағылшын тілі, 6 «В» -география, 8 «А» -физика) болды. Оның барлығы қорытынды талдауда айқын көрінді. Сабақты зерттеу  ұзақ мерзімді үдеріс, дегенмен де фокус топтардың есептерін салыстыра келе, мынадай қорытындыға келдік.  Сабақты зерттеу топтары алдағы уақытта  нені  ескеру керек:

-         Барлық топ мүшелерінің  уәжі, яғни оқуды жақсартуға ұмтылысы ;

-         Бақылаушы топтың оқушыларды қадағалау қабілеті,

-         Тізбектелген сабақтардан кейінгі өзгеріс нәтижелерін  айғақтайтын нақты мысалдарды жинақтауы;

-         Оқытуды жақсартуға бағытталған іс –әрекеттер кезінде туындаған кедергілер және оларды  жою, түзету бағытындағы  қадамдарын анықтау.

Оқу жылының соңындағы  фокус топтардың қорытынды есептерінен кейін кейбір фокус топтар қайта құрылып, құрамы өзгерді. Ағылшын тілі пәні мұғалімдерінен жеке фокус топ құру қажеттігі туындады.Себебі, басқа топ мүшелерінің оқуды жақсартуға келесі қадам жасауларына топ мүшелерінің тілді түсінбеуі кедергілік туғызды. Соның салдарынан сыныптағы зерттеу  сабағын қадағалауда қиындықтар болды.

Ресурстық орталық құрамына кіретін Тасарал, Ортадересін жалпы білім беретін  орта мектептері, Тораңғылық негізгі орта мектебі педагогикалық ұжымы   біздің мектептің аясында өткізілген семинар, тренинг барысында сабақты зерттеу және іс-әрекетті зерттеу тәсіліне қызығушылық танытқан болатын. Осыған байланысты бұл білім ордаларының сабақты зерттеу тәсілін оқу үрдісіне енгізуге дайындығы  қандай екенін зерделеу үшін SWOT  талдау  жасалды.

Күшті жағы  1.Магниттік мектептердің  ресурстық жағдайын зерделеу; 2. Магниттік мектептер мұғалімдерін сабақты зерттеу және іс –әрекетті зерттеу тәсілдерімен таныстыру, білімін көтеру (LS  бойынша бірлесіп өткізілген  тренинг, семинар); 3. Оқытуды жақсартуға бағытталған қадамдардың оң өзгерістері арқылы (ерікті) фокус топтардың   құрылуына ықпал ету ; 4. Зерттеу фокус топтарын құру; 5.Әріптестермен үздіксіз ( әлеуметтік желілер арқылы) ұялы байланыс;

Әлсіз жағы: 1.Пән мұғалімдерінің тәжірибе алмасу шеңберінің тарлығы (пән мұғалімі біреуден ғана) 2.Жетекші мектептің сабақты талдауға қатысуға  мүмкіндіктің болмауы

Қауіп: 1.Шетел тілі мұғалімінің зерттеу сабағын жүргізу, сабақты талдау барысындағы (фокус топ мүшелері үшін тілдік кедергі) кездесетін кедергілер 2. Елді мекендердің  арасындағы ара қашықтықтың алшақтығы; 3. Ғаламтор желісінің жылдамдығының әлсіздігі.

Мүмкіндік: 1.Деректер жинау  арқылы сабақтың тиімді әдістерін қарастыру, түзету жоспары 2. Сұраныс бойынша мектепішілік семинар ұйымдастыру; 3. Магниттік мектептер арасында зерттеу сабақтарының нәтижесін жариялап, бірлескен жұмыстарға тарту 4. Оқу сессияларындағы  тәжірибенің маңыздылығы

       SWOT  талдауға сүйене отырып , сабақты зерттеу әдістерін  жүзеге асыруда   әріптестерді бірлескен жұмыстарға тарту, мектеп аясында семинарлар ұйымдастыру, жаңа фокус топтар, деректер жинау, тәжірибе алмасудың жаңа жолдары, кедергілердің алдын алу шаралары нақтыланса,  межеленген нәтижеге жетуге болады.