Сабақ "Салт - дәстүрлері". 9 сынып

Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының салт дәстүрлері. 9 сынып.

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: Топтық жұмыс арқылы тіл дамыту. Қосымша әдебиетпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.

2.Дамытушылық: Шығармашылық мүмкіндігін қалыптастыру. Сын тұрғысынан өз пікірін қорғай алу.Өз ойын жеткізе білуге дағдыландыру. Қызығушылығын ояту.

3.Тәрбиелік: Қазақтың салт-дәстүрімен тәрбиелеу.

Көрнекілік: Көрме,магнитофон,суреттер.

Оқыту формасы: Топтық .

Сабақта қолданатын әдістер: Түсіндірме, әңгімелеу, сұрақ – жауап,сахналық көрініс, ізденушілік.

Пәнаралық байланыс: Ән – күй, әдебиеті, тарих.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру: Психологиялық дайындық.

Үй жұмысын тексеру.

Сабақтың мақсатымен таныстыру.

1. Мұғалімнің кіріспе сөзі :

– Балалар,біз бүгін қазақ халқының салт-дәстүрлерімен танысамыз.

– Сурет арқылы таныстыру. Бесікке салу. Бесік – қасиетті, киелі, құтты мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі. Жаңа туған баланы бесікке салу да халқымыз үшін елеуі дәстүрдің бірі. Бесікке салу жолы үлкен, елдегі тәжірибелі, өнегелі әжелерге, әйелдерге тажырылады. Ол бесікті аластап, тыштырма жасап алып, баланы бесікке бөлейді.

Сөздік жұмысы.

а) мәнерлеп оқу;

ә) қайталатқызу;

б) сөздермен сөз тіркестерін құрастыру.

шілдехана – вечеринка по поводу рождения ребенка

нәресте – новорожденный, младенец

думанды – праздничный

сәби – ребенок

қырқынан шығару – отмечать, 40 дней со дня рождения

қарын шаш – утробный волос

жейде – сорочка, рубашка

бесікке салу – укладывать в колыбель

мүлік – инвентарь, имущество

аластау – изгонять

елеулі – существенный, весомый

жүктелу – поручиться

кәде - здесь: подарок

тұсау кесу – разрезать путы

қаз тұру – стоять на ногах

есу – вить

тұсау – спутать

шашу – подарки ,приносимые на торжества

жүйелі тәртіп – определенный порядок

ризалық – благословение

құда – сват

құда түсу – свататься

Сөздерді меңгергенін пысықтау.Ойын түрінде .

«Сөзтізбек» ойынын ойнау. Ойының шарты бірінші оқушы сөздің біреуін айтса,жанындағы оқушы екіншісін айтады,үшіншісі тағы бір сөзді айтып, жалғастыра береді.

2.Топтық жұмыс.

Әр топқа мәтіндер беріледі.

а) Қазақтың салт – дәстүрі жөніндегі мәтінді мәнерлеп оқиды.

ә) Әр топтан 1-2 оқушыдан мазмұнын айтса, басқа топтан сұрақтар қойып, топ мүшелері жауап береді.

Бала тәрбиесі – бесіктен (1 топтың мәтіні)

Адам өмірінің әрбір кезеңдерінде көптеген салт-дәстурлер орындалады.

Соның бірі - бала тәрбиесіне байланысты салттар.

Өйткені бала - өмірдің жалғасы, болашағы. Сәби дүниеге келгеннен кейін шілдехана тойы өткізіледі.

Баланы қырқына дейін көз тиеді деп көпшілікке көрсетпеген.

Баланың туғанына қырық кун толған соң, оны қырқынан шығарады: баланың қарын шашын алады, көп балалы, немере көрген әжелердің бірі 40 қасық су құйып алып, баланы шомылдырады.

Баланы шомылдырған әжеге сыйлық беріледі.

Бала қырқынан шыққан соң ата-әжесі немесе әке-шешесі бесікке салу тойын жасайды.

Бала қырқынан шыққанша, оның нағашылары алдын ала бесік жасатып алып келеді.

Баланың әке-шешесі бесік той өткізеді.

Тұсау кесу(2 топтың мәтіні)

Бала бесіктен шығып, еңбектеуден өткен соң аяғын қаз-қаз баса бастайды. Бұл – баланың ең алғашқы талпынысы, тіршілігі. Мұны ежелден түсінетін қазақ баласының келешегіне ақ жол тілеп,тұсау кесер жасайды. Бұған да той жасайды. Баланың анасы ала жіп дайындап, оны бір пысық әйелге «Ал,сен, кес. Өзіңдей пысық болсын» деп ұсынады. Ол кісі ала жітпі баланың екі аяғына тұсауша байлап, сонан соң ортасынан кеседі. Бала анадайдағы апасына қарай тәлтіректей жөнеледі.

3.Дәптермен жұмыс.

Дәптерлеріңе мәтіннен екі жай сөйлемнен салалас құрмалас сөйлем құрап, синтаксистік талдау жасау.

4.Шығармашылық жұмыс.

Әр топ бір сахналық көрініс көрсетеді.

Ән ойналуда.

1 топ «бесік салу» дәстүрін көрсетеді

Әже : - Балалар бесікті аластайды.

Алас, алас, аласы,

Келді, міне, баласы.

Көш, көш пәлесі,

Келді, міне, егесі.

Баланы бесікке салады.

Мойнымдағы маржаным,

Қорадағы мал – жаным,

Бесігіңе жата ғой,

Тәтті ұйқыға бата ғой!

Әлди, әлди, ақ бөпем

Ақ бесікке жат бөпем

Жылама, бөпем, жылама

Көзіңнің жасын бұлама

Қыз : Бесік жырын айтатын аналардан айналдық

Ана сүтін ақтайтын балалардан айналдық.

Ұл: Айналайын, баладан,

Тауып алған даладан.

Қаз – қаз, қаз – қаз басайық

Тұсау кесер жасайық.

Ән ойналуда.

2 топ «тұсау кесер» дәстүрін көрсетеді

1- оқушы: Бала бесіктен шығып, еңбектеуден өткен соң аяғын қаз-қаз баса бастаған соң, «тұсау кесер» жасайды.

Ән ойналуда.

Әже: Ала жітпі баланың екі аяғына тұсауша байлап, сонан соң ортасынан кеседі.

Қаз – қаз, балам, қаз, балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсын қадамың.

Өмірге аяқ баса бер,

Асуларды аса бер.

Қыз: Ала жібім шешілді

Енді тұсау кесілді

Бақытты бол, балақай

Нағыз өмір – анада

Нағыз өмір – балада

Әже : - Балалар бесікті аластайды.

Алас, алас, аласы,

Келді, міне, баласы.

Көш, көш пәлесі,

Келді, міне, егесі.

Баланы бесікке салады.

Мойнымдағы маржаным,

Қорадағы мал – жаным,

Бесігіңе жата ғой,

Тәтті ұйқыға бата ғой!

Әлди, әлди, ақ бөпем

Ақ бесікке жат бөпем

Жылама, бөпем, жылама

Көзіңнің жасын бұлама

Қыз : Бесік жырын айтатын аналардан айналдық

Ана сүтін ақтайтын балалардан айналдық.

Ұл: Айналайын, баладан,

Тауып алған даладан.

Қаз – қаз, қаз – қаз басайық

Тұсау кесер жасайық.

1- оқушы: Бала бесіктен шығып, еңбектеуден өткен соң аяғын қаз-қаз баса бастаған соң, «тұсау кесер» жасайды.

Әже: Ала жітпі баланың екі аяғына тұсауша байлап, сонан соң ортасынан кеседі.

Қаз – қаз, балам, қаз, балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсын қадамың.

Өмірге аяқ баса бер,

Асуларды аса бер.

Қыз: Ала жібім шешілді

Енді тұсау кесілді

Бақытты бол, балақай

Нағыз өмір – анада

Нағыз өмір – балада

5.Рефлексия.

Оқушылардың сабақ туралы пікірі.

- Балалар , балаға байланысты қандай салттарды білесіңдер ?

бесікке салу шілдехана

балаға байланысты

салттар

тұсау кесу қырқынан шығару

6. Бағалау.

7.Мұғалімнің қорытынды сөзі.

8.Үйге тапсырма беру.

Әбілмәжінова Баян Ақанқызы – бірінші санатыдағы қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Қазақстан Республикасының Петропавл қаласындағы «№5 орта мектеп» КММ

Краткое описание документа:

Қазақ халқының салт-дәстүрлерімен таныстыру. Адам өмірінің әрбір кезеңдерінде көптеген салт-дәстурлер орындалады.

Соның бірі - бала тәрбиесіне байланысты салттар.

Өйткені бала - өмірдің жалғасы, болашағы.

Жаңа туған баланы бесікке салу да халқымыз үшін елеуі дәстүрдің бірі.