Сабақтың тақырыбы: "Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік"

Сабақтың тақырыбы: Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік.

Сабақтың мақсаты

Білімділігі: тіркес тұқымқуалау тақырыбын тереңдетіп оқыту. Тұқым қуалаушылық жайлы түсінік қалыптастыру.

Дамытушылығы: дүниетанымын, жан – жақты ойлау қабілітін, ой - өрісін дамыту.

Тәрбиелігі: оқушылардың ойын ашық айта алатын, пікір алмаса білетін тұлғаны қалыптастыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдәсі: сұрақ – жауап, түсіндімелі.

                   Сабақтың барысы:   Ұйымдастыру кезеңі.....................................2

                                               Үй тапсырмасын сұрау.......................................15

                                               Жаңа сабақ ..........................................................19

                                               Қорытынды ...........................................................5

                                               Үйге тапсырма......................................................2

                                               Бағалау ..................................................................2

I.                   Ұмдастыру кезеңі: оқу бөлмесін, оқушылардың сабаққа дайындығына назар аудару.оқушыларды түгелдеу.

II.               Үй тапсырмасын сұрау:

«Кім жылдам?» ойыны. Менен сұрақ, сіздерден жылдам жауап.

    Мен 2 қатардағы оқушыларға сұрақтар қоямын. Олар жылдам жауап берулері керек. әр топ оқушыларына бөлек – бөлек сұрақтар қойылады.Егер жылдам жауап бере алмаса 2 қатадағы оқушылардың жауап берулеріне болады. әрбір жауап 1 балмен есептеледі. Соңында жеңіске жеткен топ жоғары бағаланады. Қалған  топ өздеріне тиісті бағаларын алады.

 I -топқа қойылатын сұрақтар.

1)    Сұрақ:  Т.Х. Морган қай университетте генетикалық тәжірибелер жасады?

Жауап:   Колумбии.

2)    Сұрақ:  жынысқа тіркес белгілерден қандай аурулар жақсы зерттелінді?

Жауап:  дальтонизм, гемофилия.

3)    Сұрақ: гендері жыныстық хромосомада болатын белгілерді қандай белгілер деп атаймыз?

Жауап:  жынысқа тіркес белгілер.

4)    Сұрақ: тұқымқуалаудың хромосомалық теориясы қандай қағидаларды қамтиды?

Жауап: А)гендер хромосомада түзу орналасадв.

         Б) бір хромосомада орналасқан гендер тіркес немесе бірге тұқым қуалайды.

         С) мейозда гомологиялық хромосомалар арасында үлескілерінің алмасуы – айқаспа болуы мүмкін.

5) Сұрақ:  гаметалар түзу кезінде әйел дарағының құрамында қанша хромосома және қандай жұмыртқа жасушалар түзеді?

     жауап: гаметалар түзу кезінде әйел дарағының құрамында 23 хромосома болатын бірдей жұмыртқа жасушалар түзеді.

              II-топқа қойылатын сұрақтар

1)               Сұрақ: .Х.Морган неліктен зерзат ретінде дрозофила шыбынынатәжірібе жасады?

жауап:өсімтал және өте жылдам көбейеді, қолда өсіруге арзан, белгілері жақсы білінеді.

2)               сұрақ :гомозиготалы жыныстар дегеніміз?

жауап: барлық гаметалары бірдей және ондағы хромосомалар мөлшері және пішіні бойынша ерекшеленбейтін жыныстарды айтамыз.

3)               хромосомалардағы барлық гендердің орналасу тәртібін анықтап, тіпті көршілес гендер арасындағы қашықтықтарды есептеп шығарды.есептеу үшін қандай өлшем бірлігін қолданды?

жауап:морганида және сантиморган.

4)               гетерогаметалы жыныстар дегеніміз?

жауап: түзілетін гаметалар хромосомаларының мөлшері және пішіні брйынша ерекшеленетін жыныстарды айтамыз.

5)               Т.Х.Морган қай жылы туылып, қай жылы Нобель сыйлығын алды және де қай жылы қай университетте өз тәжірибесін жасады?

Жауап:ол (1886 – 1945), Нобель сыйлығын 1933 жылы алып тәжірибесін 1910жылы Колумбии университетінде жүргізді.

III.           Жаңа сабақ:

Сабақ жоспары:     1. Тұқымқуалаушылық

                                 2. Өгергіщтік, оның түрлері.

                                 3. Мутация

         Тұқымқуалаушылық - ата тектерге тән белгілерді сақтаудағы тірі ағзалардың ортақ қасиеті. Тіршілік иесінің бұл ерекшелігін көбеюге дейінгі ДНҚ – ның еселенуі кезіндегі генетикалық ақпараттың берілуімен қамтамасыз етіледі.

         Өзгергіштік – тірі ағзалардың өз ата – енелерінен айырмашылығындағы ортақ қасиеті. Дарақтар көбею кезінде ата тектерінен ешкімнің көшірмесін толық бере алмайды. Шындығына келсек, дарақтардың жыныссыз көбеюі кезінде де аналық формалардың дәлме дәл көшірмесі болмайды.

          Тұқыақуалайтын өзгергіштік – қоршаған ортаның әрекетіне тікелей тәуелді. Ал , тұқым қуалау өзгергіштігін генотип, яғни тұқым қуалаушылықтың математикалық негіздері: хромосомалар, гендер қамтамасыз етеді. Тқымқуалау өзгергіштігі эвлоюциялық үдірісте орасан зор рөл атқарады.

         Мутация дегеніміз – қандай да белгіге әсер ететін генетикалық материалдың кенеттен, секірмелі өзгеруі. Бұл құбылыс еселену кезінде жиі өтеді. Мысалы, бір нуклеотидтің орнына екінші бірін – бірі толықтыратын нуклеотид сапқа тұрады. Ең ұсақ мутациялық өлшем – мутон. Бар болғаны бір нуклеотид мутон бола алады. Бұл бір аминқышқылды өзгертеді, бүкіл нәруыздың тұтас қасиетін өзгерте алады.

IV. Қорытынды сұрақтары:  осы екі топқа қойылған сұрақтардан қайталау ретінде бірнеше сұрақтар арқылы қорытындылады.

1)    гендері жыныстық хромосомаларда болатын белгілерді қандай белгілер деп атаймыз

жауап жынысқа тіркес белгілер.

2) тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы қандай қағидаларды қамтиды

жауап         А)гендер хромосомада түзу орналасадв.

                            Б) бір хромосомада орналасқан гендер тіркес немесе бірге тұқым қуалайды.

                   С) мейозда гомологиялық хромосомалар арасында үлескілерінің алмасуы – айқаспа болуы мүмкін.

V .Үйге тапсырматақырып соңындағы сұрақтарға дәптерлеріне жауап беру және толық конспект жазып келу.

     VI. Бағалауоқушыларды бағалауда олардың үй тапсырмасын сұрау кезіндегі сұрақтарға белсенді жауап берулеріне қарай бағаланады.