"Самопрезентация о моей работе"

«Тербияламишун чIехи кар я, ада инсандин кьадар кьисмет гьялзава» В.Г.Белинский.

                                                    Самопрезентация.

«Хайи чIалан хъсан муаллим -2021»

Бабаева Рутмина Аликовна.

(

Зун Бабаева Рутмина Аликовна, 1981 йисан 26 февралдиз Дербент райондин Белижрин хуьре дидедиз хьана. Зи сифте муаллим  диде хьана. Заз сифте чирвилер гьадавай къачуна. Ада алай вахтунда  Белиждин мектебда кIвалахзава. Зи буба заводдин бригадир тир, амма алай вахтунда пенсияда ял язава. Са сеферда муаллимди чаз лагьана: «Пешеяр балаяр гзаф ава. Абурукай гьи пеше хъсанди я, лагьана хабар кьурла, за адан гаф сивемаз,  муаллимвал!   Аялзамаз зи рикI и пешедал  алай. 11-класс  акьалтIарна, гьа и мурад рикIе аваз  1999 йисуз  Дербентдин педучилищедиз гьахьна ва закай  зи рикI алай пешедин сагьиб хьана.

  Муаллим – виридалайни куьгьне пешейрикай сад яз гьисабзава. Ам чаз Аллагьдин патай ганвай пеше я. Пешени туш – чIехи везифа, гьевес я. РикI алай пеше хкягъунни еке кIвалах я. За зи пеше рикIин эмирдалди хкяна ва рекьидалди вафалувал ийида. РикIевай мурад кьилиз акъатунал за гьамиша шадвал ийизва. За сифте пуд йисуз Белижда жуваз тарс гайи муаллимрин арада сад лагьай нумрадин школада кIвалахна. Гьелбетда, жуваз тарс гайи муаллимрин арада кIвалахдайла, заз абурукай еке куьмек хьана. Мукьвал-мукьвал зун чIехи муаллимрин тарсариз фидай ва гьабуруз жуван тарсариз теклифдай. Зун тежриба авай муаллимрилай чешне къачуз, жувак квай нукьсанар чириз, жуваз чирвилер артухариз алахъна. РикI алай хъсан муаллимар,  гьамиша гьар садан рикIера амукьда. Амма кьисметди зун Гъепцегьрин хуьруьз акъудна.

За школада кIвалахиз 18 йис я. Заз аялар гзаф кIанда. Зи гъилик чирвилер ва тербия  къачурбурукай хъсан пешекарар, муаллимар, духтурар, адвокатар, инжинерар хьанва, хейлинбуру университетрани техникумра кIелзава. Абур зи дамах я. Тежрибади къалурзавайвал, тарс гъвечIи мезелидилай, цIийи хабардилай, къаравилидилай, фагьум-фикир ийидай суалдилай башламишзава. КIанзавайди классда кIвалахдин низам тешкилун, аялрин фикир желб авун, абурук кIвалахдай гьевес кутун я. Тарсариз гьазурвал аквадайла, тербиядин месэлайриз кьетIен чка гун заз адет хьанва. Муаллим аялриз вири крара чешне я. Малум тирвал, лезги чIалан тарсуна аялриз чирвал гудай зи кьилин жуьрейрикай сад цIийи материал сифте аялрив чпив аннамишиз туна, ахпа муаллимдин куьмекдалди чпин гуьзетар, кьатIунар лугьуз, веревирдар ийиз тун я. Гьар  са тарсунин кьилин мурад-метлеб – им аялриз дерин чирвилер гун я. Муаллим тарс яратмишзавай устIар я. Дугъриданни, гьикьван хъсан къилихар хьана кIанзава муаллим жез кIанзавай инсандихъ: мягькемвал, кьадарсуз сабурлувал, кIевивал ва хъуьтуьлвал, ихтибарвал ва чешнелувал!

Заз инал урус халкьдин писатель Л.Н.Толстоян гафар рикIел хкиз кIанзава: «Эгер муаллимдиз тек са вичин пеше кIан хьайитIа, адакай хъсан муаллим жеда. Амма, эгер муаллимдин гьам вичин пешедал рикI алаз хьайитIа, гьелбетда, гьахьтиндаз чавай дуьз муаллим лугьуз жеда».  Чи гьар садан сад лагьай буржи – тарс гузвай гьар са аял, абурун гьар садан чирвилер, алакьунар, кьатIунар чир хьун я.

 Лезги чIал дериндай чириз хьун муаллимдин чирвилерилай, тежрибадилай, адан кIвалахдилай аслу я. Виридалайни важиблу месэла зи кIвалахунин методикада- кIвалах активламишун я. За мукьвал-мукьвал ачух тарсар тухузва. Зи тарсариз чи  школада кIвалахзавай ва патал хуьрерин муаллимар, райондин культурадин пешекарар, чи методистка Эфендиева Саида Энверовна мугьман жезва. Абуру зи тарсариз къимет гузва ва веревирдзавава. Гьар са йисуз тухвай кьван ачух тарсар чи адетрихъ галаз ва халкьдин мецин эсеррихъ галаз алакъалу ийизва. И кар завай тухвай мярекатрин шикилралди ва интернетда авай кьван зи тарсаралди субутиз жеда. Аялриз чпиз-чеб ютуб каналдай акурла, гуьгьуьлар ва гьевес хкаж жезва, генани ашкъи къвезва.

Адетдин тарсуни санал зегьмет чIугваз куьмек гузва, жуван фикирар сад-садахъ галаз дегишариз тазва. Гьавиляй зун тарсара чалишмиш жедай тегьерар тухузва. Гьаник акатзава : къугъунин тарсар, тарсар- акъажунар, тарсар-лекцияр, сегьнедин тарсар, интегрированный тарсар, сиягьатдин тарсар. ЦIийи тарс гудайла, мягькемардай тарсни гузва, чешнедин тарсунин къайдада.

 Адетдин сегьнеяр, халкьдин манияр яни фольклордин эсерар зи аялри тарсара ашкъидалди къалурзва.  Методикадин секцийрал  за гьамиша докладар гьазурзава, тербия хкажунин месэлаяр веревирдзава, кIвалахунин чирвилер дегишарзава ва артухарзава.

За тарсара гьамиша лезги газетар

ва журналар ишлемишзава: «Кард», «Лезги газет», «Самурдин сес»,  «Самур» журнал ва гьанай аялриз жуьреба-жуьре тапшуругъар гузва. «Низ мисалар ва мискIалар гзаф чида?, Чи юбилярар», «Кроссворд ацIурун ва туькIуьрун» ва мсб. И Виридалайни важиблу чирвилерин къайда- тестирование я. Тестерин куьмекдалди кIелзавай аялрин савадлувал ахтармишиз, чирвилерин дережа хкажиз ва аялриз къимет гуз жеда.

Тестери аялрин ашкъи, гьевес хкажзава. Лезги прозани поэзия кIанарун, аялар шаиррихъ ва писателрихъ галаз гуьруьшмиш авун, гьабурухъ галаз литературный межлисар сегьнеламишунар тухун виридалайни важиблу кар я. И тегьердин къайдади классдилай къеце кIвалах гегьеншарзава. Идахъ галаз сад яз, за  адетдин тушир тарсарни тухузва: тарс къугъун; тарс –тамаша, тарс-викторина, тарс лекция. Ихьтин тарсар аялри хушвилелди кьабулда. Къугъунин тарсуни аялдин фикир активламишзава ва ихьтин тарсунин куьмекдалди аялиз уьтквем чирвилер агалкьунар гузва.

Тарс-кIелунин устад, аялри рикI алаз махар туькIуьрда. Классдилай къеце мярекатар кьиле тухузва: «Брейн-ринг» ва юбилейриз талукьарнавай вечерар тешкилзава. Алатай йисуз «Къадир Рамазанован 90 йис», «Керимхан Бабаеван 90 йис»,  алай йисуз «Абас Исрафилован-60йис», «ДАССР-дин 100 йис», Лезги шаир Владик Бамановахъ галаз гуьруьш  аялри гурлу капаралди къаршиламишна.

 За аялриз  чирвилерин гуьзчивал ахтармишдай мумкинвал гузва. Аялрин руьгь хкаж жезва. Абурук гьевес акатзава.

Кьве йис я за лезги чIаланни литературадин класс-кабинет арадал гъана. Зи аялри,  жуван гъилералди тарсариз гьазурнавай цлан газетри, еке пIипI кьазва. Ана бес кьадардин методический литература, аялрин яратмишунар лезги чIалай таблицайрин тамам комплект ава. Кабинетда стендар, чешнелу тетрадар, шаирринни ва писателрин суьретар алай газетар, юбилярриз тешкилнавай газетар, лезги чIалан тарсарин темайриз талукьарнавай газетар, ачух тарсарин шикилар алай «Къе тарсуна», лагьана кьил ганвай газет, кроссвордар, ребусар ва гзаф материалар ава. Ам чешнелу кабинетрикай сад я. За жуван тарсара абурукай менфят къачузва, аялриз дерин чирвилер къачудай куьмек жезва. Алай вахтунда зун 8 лагьай классдин регьбер я. За гьамиша жавабдарвал гьиссзава. Зи классдин аялар школада чешнелу аялрин жергеда ава. За аялрихъ галаз гьар юкъуз тербиядин месэлаяр гьялзава, инсанпересар яз чIехи хьуниз эвер гузва. За зайиф аялрихъ галаз алава тарсар тухузва, аялрин диде-бубайрихъ галаз гьар йикъан алакъа хуьзва. Аялрихъ дерин чирвилер хьунин 90% зи зегьметдилай, анжах 10% аялрин бажарагъдилай аслу я.

 Аялриз ватанпересвилин ва инсанпересвилин тербия гун, абур бубайрий адетриз лайихлу авун, хъсан пешекаррикай суьгьбетар авун, шаиррихъ галаз ва  зегьметрин ветеранрихъ галаз гуьруьшмишвилер тухун-ибур тербиядин месэлаяр гужлу ийизвай такьатар я. И вири месэлаяр кьиле тухвайла, завай аялар хайи чIал ва эдебият чирунал желб ийиз жезва. Жуван кIвалахда за гьисс авурвал, гьикьван зун тарсуниз хъсан гьазур хьайитIани, хъсан нетижаяр гун патал чалай аслу тушир себебри чIурукIа таъсирзава. Абурни аялрив бес кьадар ктабар тахьун , аялрин диде-бубадин гьар йикъан гуьзчивал тахьун я.  И татугайвилерихъ галаз за жезмай кьван женг чIугвазва. Йисан нетижайри бязи вахтара: 100 % усп. 60 % качества ва 4 ср.баллди зак руьгь кутазва. И кардин себебни ам я хьи, гьар тарсуниз зун мукьуфдивди гьазур жезва, авай литература кIелзава. «Лезги газет», «Самур» ва «Кард» журналрикай, телевидиникай хийир къачузва, тарсунин ачух план кхьизва, цIийи тема ачухун патал цIийи къайдайрикай, амалрикай  менфят къачузва: кластер, флипчарт ва м.с.б. Малум тирвал, тарсуна хъсандиз гъавурда гьатай аялди кIвалин кIвалахни тамамарда. За жезмай кьван аялар хъсандиз тарсунин  гъавурда твазва. Инанмиш я: 90% чирвилер аялри тарсуна къачузвайди я.  За мукьвал-мукьвал аялар  тарихдин метлеб авай чкайриз сиягьатар тешкилзава: Дербент шегьердин «Нарын къала» къеледиз, «СтIал Сулейманан музейдиз», Советский хуьруьн краеведческий  музейдиз ва маса ял ядай сиягьатриз тухузва. И карди аялрин дуствал мягькемарзава ва чирвилер артухарзава.  

Хайи чIал ва эдебият чирунал аялар желб авунив зун мадни са мурад аваз эгечIзава. Имни аялар Ватан, хайи чил кIан хьунин ватанпересдин руьгьдалди тербияламишун я. Зун гьамиша жуван кIвалахунин устадвал артухариз алахъзава. И вири къайдаяр вилив хвейила, завай аялрин кIелунин гьевес хкажиз жезва. Гьар йисуз за аялар чIалай ва литературадай кьиле физвай конкурсриз ва олимпиадайриз гьазурзава. Ва зи аялри и конкурсра чкаяр кьазва. За абурал дамахзава. «Пусть слово доброе душу разбудит» конкурсда чи республикада Магомедрасулов Саид 2- чкаяр  2019 ва 2020 йисуз; Бабаев Амир 3 лагьай чкаяр 2019 ва 2020 йисуз кьуна. Гаджиметова Диана чи районда  2019-йисуз «Хайи чIалариз» талукьарнай чтецрин конкурсда 2-чка.  Бабаев Амир 2020 йисуз «Хайи чIариз» талукьарнавай сочиненийрин конкурсдай чи районда 2-чка . Адилова Асия республикада 2021 йисуз «Ватандин чIехи дяведин йисариз» талукьарнавай чтецрин конкурсда 2-чка. Улубекова Джавгарат 2018 йисуз  лезги литературадай олимпиадада  чи районда 2-чка; Улубекова Джавгарат 2019 -йисуз лезги литературадай олимпиадада чи районда 2 чка; Саруханова Саимат 2020 йисуз лезги литературадай 2-чка чи районда кьунва.     

U

                                Хъсан кIелзавай аялар зи куьмекчияр я.  За абурукай гьамиша лезет хкудзава. Муаллимвилин бажарагъ заз тIебиатди ганвай пишкеш я. Гьакъикъатдани, муаллимвилин пеше вири девирра обществода гьуьрметлубурукай сад хьайиди я, къени гьакI я ва гьакI амукьни ийида. «Муаллим вич куз, масадаз ишигъ гузвай шем я» гафар кхьей писатель Джованни Руффинини агъзур сеферда гьахъ я лугьуз жеда.

За 2012 –йисуз «Виридалайни хъсан муаллим» конкурсда ва 2020 йисуз «Дяведин йисариз талукьарнай манияр» конкурсда иштиракна ва призовой чкаяр кьуна. Алай вахтунда за мад «Виридалайни хъсан муаллим -2021» конкурсда  иштиракзва.

 

 

Михьи рикIни къизил я,

Элдин рекье кудай къе,

ГьакIни къизил кьве гъил я,

Зегьмет авай дуьз рекье!

Куьн сагърай!