Сценарий + презентация внеклассного мероприятия по творчеству М.Джалиля "Гомерем минем моңлы бер җыр иде..."

“Гомерем минем моңлы бер җыр иде...”

(1-7 сыйныф укучылары өчен класстан тыш чара)

Максат: Герой-шагыйрь” М.Җәлилнең иҗатын өйрәнеп, көйгә салынган әсәрләрен барлап, аларны балаларга җиткерү. Укучыларда патриотлык  хисләре тәрбияәү.

“Җырларым” көе яңгырый

1 а.б   Хәерле көн кадерле кунаклар, хөрмәтле укытучылар,   укучыларыбыз! Бөек Җиңүгә 70 ел булган  көннәрдә бүген без кичәбезне  татар халкының сөекле улы,   Советлар Союзы Герое, Ленин  премиясе лауреаты, халыклар күңелендә мәңге яшәүче милләттәшебез, шагыйрь Муса Җәлилнең сүрелмәс иҗатына багышлыйбыз.   

Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә

                                 Һәм үләргә кыю ир булып.

           Гомерем минем моңлы бер җыр иде,

   Үлемем дә яңгырар җыр булып.

2 а.б. «Гомерем минем моңлы бер җыр иде»,- ди шагыйрь. Безнең өчен аның исеме дә җырга әверелде, республикабыз чикләрен үтеп, бөтен дөньяга яңгырады. Кешеләр аның тоткынлыкта, үләр алдыннан иҗат иткән шигырьләрен укып таң калды, аларны шагыйрьнең сынмас рухы, көче сокландырды.

1 а.б. Аның әсәрләре җырлый. Җырларының саны төгәл генә билгеле дә түгел, ( 50 ләп җырын беләбез). Алар арасында самими балалар җырлары да, мәхәббәт белән сугарылган яшьлек җырлары да, Туган иле өчен көрәш җырлары да, гаиләсен яратуы, сагынуы, хөрмәтләве турындагы җырлар да. Бүгенге кичәбездә каһарманыбызның үлемсез шигырьләренә язылган  матур, күңелләрдә җуелмас җырларны барларбыз.

“Җиләк җыйганда”, “Дулкыннар”, “Сагыну”җырларыннан попурри уйнатыла.

2 а.б. М Җ үзенең тормышын җырга тиңли. Аның тормышны яратуын чагылдырган әсәрләренең күбесендә “җыр” дигән сүз кабатлана. Халык сөекле шагыйренең шигырьләрен укый, ярата. Яратмаса М.Җ. сүзләренә күпме җыр язылыр идемени? Димәк,ул – җырчы-шагыйрь.

Теләр идем мин дә...                                                 (слайдта чыга)

Гомерем юлын

Чишмә төсле җырлап үтәргә.

Җырым белән җирне сугарырга,

Күңелләрне бакча итәргә.

2 а.б. Аның балаларга багышланган хәтта  “Бишек җыры” әсәрендә дә мондый юллар бар:

Тыңлый-тыңлый матур ил җырларын

Тыныч кына йокла, яшь Гали.

-         Әлли-бәлли , бәбкәм, бәллүки;

Көйлим икән сиңа нинди көй?!

 1 а.б.   Муса Җәлил 9 яшеннән шигырьләр яза башлый. Ул балалар өчен шигырьләр, җырлар, уенлы-хәрәкәтле җырлар, пьесалар язган. Аңа мондый талант, мөгаен, әнисе Рәхимә ападан күчкәндер. Чөнки Рәхимә апа шигырьләр, мөнәҗәтләр чыгарган, халык җырларын яратып, оста  итеп башкарган.

2 а.б. Хәзер М.Җ. шигырьләренә балалар өчен язылган җырларны  тыңлап китик.

Нинди җыр икәнен белү өчен бер табышмак әйтим әле.

Нәкъ унике күзе бар,

 Сиңа әйтер сүзем бар,

Колагымны бор гына

Уятырмын, тор гына.

 Ул нәрсә?

  Сәгать!

                           «Сәгать» җырын башкаралар.

1 а.б. Барыгыз, болынга, балалар!

Йөгерегез, уйнагыз, көлегез!

Елмайсын күреп шат аналар,

Юансын боеккан күңелегез.

                    «Әтәч»җыры. Аны безгә 3 класс укучылары башкарыр.

2 а.б. Ә хәзер бөтенебез дә кечкенәдән бик яратып җырлый торган 

«Карак песи» җырын тыңларбыз.

                   «Карак песи» җыры

1 а.б. М.Җәлил балаларны, аларның уеннарын карап торырга  бик яраткан.  Ул: “Дөньяда балалардан да гүзәлрәк нәрсә юк, алар безнең өметебез, бәхетебез “, - дип әйтә торган булган.

         Барысы бергә М.Җәлил иҗат иткән «Күрсәт әле, үскәнем!” җырлы-хәрәкәтле уенын уйныйлар.

 2 а.б. Муса Җәлилнең шигырьләрендә табигатькә, хезмәткә мәхәббәт чагыла.

              «Чишмә» җыры башкарыла.

               “Күңелле яшьләр” җыры.

 1а.б. Уйнагыз, җырлагыз, иң бәхетле чорда без

Зур уңышның бәйрәмен яңгыратыйк  җырда без

               “Уңыш бәйрәме” җ ыры

 2 а.б. М.Җ. шигырьләр  генә түгел, зуррак күләмле әсәрләр – “Алтынчәч” операсына либретто да иҗат итә.  Нәрсә соң ул опера?

   Опера – музыка һәм җыр белән генә башкарыла торган сәхнә әсәре.

   Либретто – җырлап башкарыла торган музыкаль-драматик әсәрнең әдәби тексты.  

1 а.б.   1956 елның 28 сентябрендә Татар дәүләт опера һәм балет театрының яңа бинасы М.Җәлил сүзләренә композитор Н.Җиһанов язган «Алтынчәч» операсы белән ачыла. Шул ук елны театрга Советлар Союзы Герое шагыйрь Муса Җәлил исеме бирелә.

                “Алтынчәч” операсыннан күренешләр слайдта

   Муса Җәлил исемендәге опера һәм балет театры Казаныбызның иң үзәгендә - Ирек мәйданында урнашкан.

2 а.б. Тормышны яратып, хатыны Әминә һәм кызы Чулпан өчен янып, шундый матур шигырьләр иҗат итеп кенә ятасы иде бит... Тик...

               “Свяшенная война” көе уйный башлый

Талаучылар килде ил чигенә,

Бәхетебезне тартып алырга.

Күтәрел, ил, дошман өеренә,

Соңгы көрәш, соңгы давылга!

  1 а.б. Муса Җәлил Ватан чакыруы буенча, илне саклаучылар сафына баса. Сугыш кырында утлы корал белән генә түгел, кыю шигырьләре аша да дошманга каршы көрәшә.

2 а.б. Җырым, синдә минем гәүдәләнде

Илне сөйгән йөрәк тибешем.

Җырым иде антым:

                         “Яшәсәм дә, Үлсәм дә тик туган ил өчен!”.......

Әйдә, җырым, батыр җиңү дәртен

Алып керик ялкын эченә.

Мин калмасам җирдә, син калырсың

Һәйкәл булып үлмәс эшемә.

               М.Җәлил сүзләренә М.Имашевның “Соңгы көрәш” җыры яңгырый

2 а.б. Сугыш бар кешеләр өчен дә фаҗига. М. Җәлил сугышка киткәндә

 Чулпан кызына бары тик 5 кенә яшь була. Аны сагынуы кызына карата язылган шигырьләрендә чагыла.

3 а.б. Фашист керде басып җиребезгә,

Аркасына асып балтасын...

Ул яндыра, вата илебезне,

 Ничек шуңа түзеп ятасың?..

              Киттем, кызым, якты бәхетебезне

              Бирмәс өчен фашист кулына,

              Егылсам да алга егылырмын

              Киртә булып дошман юлына.

Мин саклармын йөрәк каным белән

Илемне һәм сезне, аппагым!

Шатланырмын күреп һәр таң саен

Үз илемдә Чулпан калыкканын.

                    “Кызыма” җыры башкарыла

2 а.б. Куркыныч Моабит төрмәсе.  Кулларында богау,  яткан урыны – канлы төрмәнең кабер кебек салкын камерасы.    Шунда да ул  ул шигырьләр язуын дәвам итә. Шигырьләрендә туган иленә,  дусларына, туганнарына чиксез мәхәббәте, дошманарына нәфрәте чагыла.

3 а.б. Кичер мине, илем, синең бөек

Исемең белән килеп сугышка

Данлы үлем белән күмәалмадым

Бу тәнемне соңгы сулышта.

Алда, артта, уңда һәм сулымда

Киселсә дә юлым; күкрәгем

Яраланып канга төренсә дә

Көчсезләнеп мин яшь түкмәдем.

Нишлим, сугыш дустым – пистолетым

Соңгы сүздән кинәт баш тартты.

Богау салды дошман кулларыма

Һәм хурлыклы юлдан атлатты.

                                          (“Кичер илем” 1942)

         Моабит төрмәсендә иҗат ителгән “Кызыл ромашка” шигыренә дә көй язылган.

        Хәзер   “Кызыл ромашка” композиция карап китегез.

Герой-шагыйрь М.Җәлилнең   шигырьләре үлемсез  җыр булып бүгенге көндә дә яңгырый. Безнең аларны онытырга хакыбыз юк! 

Слайдта : ДӨНЬЯДА ШУНДЫЙ ИТЕП ЯШӘРГӘ КИРӘК, ҮЛГӘННӘН СОҢ ДА ҮЛМӘСЛЕК БУЛСЫН – ЯШӘҮНЕҢ БӨТЕН МАКСАТЫ ШУНДА ТҮГЕЛМЕНИ?”

Муса Җәлил.

3 а.б  Зур киләчәк якты булсын өчен

Йөрәген ул

Сүнмәс факел итеп яндырган,

Яндырган да

Тынган,

Ә йөрәген

Җырларына биреп калдырган.

Җыры яшәр күңелләрдә,

Күкрәкләрдә яшәр сулышы.

Барыр юлларыңда

Үрнәк булып

Янып торсын Муса тормышы.

“Җырларым” җыры яңгырый

• 1 слайд

  
  “Гомерем минем моңлы бер җыр иде...”
  
  Нурева Г.Ш.
  Карадуган гомуми белем бирү мәктәбенең музыка укытучысы
  

• 2 слайд

  
  
  Үлгәндә дә йөрәк туры калыр
  Шигыремдәге изге антыма.
  Бар җырымны илгә багышладым,
  Гомеремне дә бирәм халкыма.
  Җырлап үттем данлы көрәш кырын,
  Җырлап килдем тормыш языма.
  Сонгы җырым палач балтасына
  Башны тоткан килеш языла…
  
  
  
  “Җырларым” Салих Сәйдәшев музыкасы
  

• 3 слайд

  Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә
  Һәм үләргә кыю ир булып.
  Гомерем минем моңлы бер җыр иде,
  Үлемем дә яңгырар җыр булып.
  

• 4 слайд

  “Җиләк җыйганда”
  М. Мозаффаров музыкасы
  

• 5 слайд

  
  
  
  
  “Дулкыннар”
  Р.Яхин музыкасы
  

• 6 слайд

  “Сагыну” З.Хабибуллин музыкасы
  

• 7 слайд

  Теләр идем мин дә...
  Гомерем юлын
  Чишмә төсле җырлап үтәргә.
  Җырым белән җирне сугарырга,
  Күңелләрне бакча итәргә.
  

• 8 слайд

  
  “Сәгать» Җ.Фәйзи музыкасы
  
  

• 9 слайд

  “Әтәч” Җ. Фәйзи музыкасы
  

• 10 слайд

  “Карак песи” Җ.Фәйзи музыкасы
  

• 11 слайд

  “Чишмә” Җ.Фәйзи музыкасы
  
  

• 12 слайд

  
  
  “Күңелле яшьләр” Л.Хәмиди музыкасы
  “Уңыш бәйрәме”
  С. Сәйдәшев музыкасы
  
  
  
  

• 13 слайд

• 14 слайд

  Муса Җәлил исемендәге
  татар дәүләт опера
  һәм балет театры бинасы
  
  

• 15 слайд

  Бөек Ватан сугышы башланды...
  

• 16 слайд

  “Соңгы көрәш”
  М.Имашев музыкасы
  

• 17 слайд

  “Кызыма” Җ.Фәйзи музыкасы
  

• 18 слайд

  
  
  Моабит
  төрмәсендә
  

• 19 слайд

  “Кызыл ромашка”
  

• 20 слайд

  Зур киләчәк якты булсын өчен
  Йөрәген ул
  Сүнмәс факел итеп яндырган,
  Яндырган да
  Тынган,
  Ә йөрәген
  Җырларына биреп калдырган.
  Җыры яшәр күңелләрдә,
  Күкрәкләрдә яшәр сулышы.
  Барыр юлларында
  Үрнәк булып
  Янып торсын Муса тормышы.
  

• 21 слайд

  Җырларым, сез шытып йөрәгемдә,
  Ил кырында чәчәк атыгыз!
  Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
  Шулкадәрле җирдә хакыгыз!
  Сездә минем бөтен тойгыларым,
  Сездә минем керсез яшьләрем
  Сез үлсәгез, мин дә онытылырмын,
  Яшәсәгез мин дә яшәрмен.
  Үлгәндә дә йөрәк тугры калыр
  Шигыремдәге изге антына.
  Бар җырымны илгә багышладым,
  Гомеремне дә бирәм халкыма
  
  Җырларым
  

• 22 слайд