"Шешендик онер" 5 сынып

            Бекітемін:

            Ұлытау ауданының әкімдігі

            «Жамбыл Жабаев атындағы

            № 15 Қарсақбай орта мектебі»

            мемлекеттік коммуналдық

                   мекеме директоры:

            _______________________

                     А.К.Кемелбекова

               «____» «________» 2014 ж

 

                                        5 – сынып

Қарсақбай 2014 жыл

Модификацияны жасаған:

Жамбыл Жабаев атындағы № 15 Қарсақбай

орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің  

мұғалімі:Қамбарова А.А

Жамбыл Жабаев атындағы №15 Қарсақбай орта мектебінің әдістемелік кеңесінде мақұлданған

Хаттама №1 «___» _________ 2014 жыл

Әдістемелік кеңес төрағасы ________________                       

                                                   Шалғынбаева А.С

Хатшы:   _____________  Тынысова З.И

Түсінік хат

Қазақ ауыз әдебиетінің айрықша жанрының  бірі - шешендік сөздер. Шешендік өнер -ақындық, жыраулық, жыршылық айтыс секілді қазақ әдебиетінің өзіндік ерекшелігін көрсететін негізгі жанрларының бірі.      «Шешендік өнер» (грекше - риторика) деген ұғым                       «шешен сөйлеу» дегенді білдіреді, әу баста латын тілінен алынған «шешендік өнер» термині «әдемі,сенімді сөйлей білу қабілеті» деген мағынада жұмсалады. Шешендік өнер үш нәрсеге негізделеді: 1) табиғи дарын, тума талант;                                  2) жан-жақты білім; 3) тынымсыз еңбек, жүйелі жаттығу. Қазақ ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты ауызша шығып, ауызша таралған. Әдетте шешендік өнер   айтыс-дауларда дамиды.Жүйрік ойлы, жүйелі сөздерді құйма құлақ талапты жастар, өнер қуған балалар жаттап алып, жүрген жерлерінде, ойын- жиындарда айтып жүрген. Оны зерттеп, талдау, оқып-үйрену, ана тіліміздің байлығын, сөйлем құрылысын, дұрыс сөйлеу заңын жетік білуімізге, әдеби тілімізді дамытып,                       ой-өрісімізді кеңейтуге себепші болған. Шешендік сөздер мазмұнына қарай: шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау деп үш тарауға бөлінеді. Негізінде, халық даналығынан туған мұра, халықтың асыл қазынасы. Шешендік сөздердің шеберлігі, құндылығы сөз сайысында, алқа топтың алдында бағаланған. Әр халықтың ана тілі-оның бақыты, қуанышы. Тіл дамытудың негізгі қайнар көзі-ең алдымен ана сүтімен бастау алса, әсіресе халық ауыз әдебиетін оқумен, шешендік сөздер оқумен жалғасын табады.

Мақсаты:

Оқушыларға шебер сөйлеуді, айтқан сөзің нысанаға дәл тиюді үйрету. Ойың өрістетіп, тапқырлыққа баулып, үлгі-насихат арқылы тыңдаушының таным дүниесін кеңейтіп, биік адамгершілік қасиеттерге үндеп қана қоймай, олар сонымен қатар, қазақ даласында әлеуметтік қызмет атқару ерекшелігімен де дараланады. Парасатты ойға, үшқыр шешімге, тапқыр логикаға баулу. Оқушының тіл туралы білімдерін жетілдіру, өз тіліне, туған жеріне құрмет көрсете білуге баулу.

Міндеті:

-        
Ойға, сауалдарға әрі қисынды, әрі жедел жауап қайтару. Яғни, шешендіктің басты қасиеті - тапқырлық, пен шапшаңдық. Оқушының тілін дамыту, сөздік қорын молайту, адамгершілікке тәрбиелеу

-         Шығармашылық қабілетін дамыту

-         Шешендік сөзді, мақал-мәтелді нақышына келтіріп оқу

-         Тілдік қорын, қабілетін,білімділігін, сауаттылығын дамыту

«Шешендік өнер» таңдау пәнінің

тақырыптық-күнтізбелік жоспары

 5-сынып

р/с	Тақырып мазмұны	Сағат саны	Мерзімі
	Кіріспе
	Ұлттық шешендік өнер туралы түсінік
1	От ауызды,орақ тілді                   батыр-билер	2
	Шешендік және сөз мәдениеті
2	Көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымы	1
3	Шешендік сөздің мазмұндылығы	2
4	Шешенге қойылатын талаптар	1
5	Қарсыласына тойтарыс беру шарттары мен тәсілдері	1
6	Қазіргі шешендіктің түрлері	2
7	Қазтуған жырау	1
8	«Өнер алды –қызыл тіл» сайыс	1
	Күміс көмей, темір жақ шешендер
9	Асанқайғы би-шешен	1
10	Жиренше шешен	1
11	Төле бидің даналығы	1
12	Қаздауысты Қазыбек би мен Әйтеке би-шешен	1
13	Сырым батыр-әрі шешен,әрі би	1
14	«Тіл адамды көкке көтереді» пікірталас	1
	Шешендік сөз – ауыз әдебиетінің қайнар бұлағы
15	«Түгел сөздің-түбі бір»	2
16	Шешендік өнер және көркем әдебиет	1
17	Темірғали шешеннің жұбатуы	1
18	Қара Дос пен Маман би	1
19	Толғау. Қонақжайлық белгісі	2
20	Көкірек таза болмаса...	1
21	Асаубай мен Құлтума	1
22	Аттары аңызға айналған уәзірлер	1
23	Балпық би мен Дарабоз бәйбіше	2
24	Тоқсаба би мен сегіз жасар бала	1
25	Бала би мен Сырым	1
26	Сырымның сыннан өтуі	2
27	қорытынды	1

Пәнаралық байланыс

Ана тілі:

Билердің, батырлардың шешендік сөздері оқушылардың тілін, ойын дамыту барысында тілдік қорларын жетік меңгеруі.

Дүниетану:

Ұлан байтақ Қазақстан жерінің түпкір-түпкірінен шыққан шешендердің өмірімен, туған жеріміздің ұлан байтақ жерімен таныстыра отырып, қасиетті топырағы жайлы мағлұматтар алады.

Күтілетін нәтиже

-          Поэзиялық,прозалық шығармаларды мәнерлеп оқи алуы;

-          Би, шешендердің сөздерін жатқа айта білуі;

-          Туған жер тарихы,мәдени дамуы,тәуелсіздік үшін болған талай шайқастар туралы білуі;

-          Шешендік сөздер әлемінде көркем тілде айтылған шығармаларды жатқа білуі;

-          Батырлық,ерлік,отансүйгіштік,ар-намыс деген ұғымдарға қатысты өзіндік ой-пікірлерін айта білу.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Адамбаев Б. Шешендік өнер Алматы 1984ж. 
2. Қазақ Әдебиетінің тарихы І-том. Алматы 1962ж. 
3. Қазақ әдебиетінің тарихы ІІІ-том. Алматы «Ғылым»
4. Қазақ халқының ауыз әдебиеті 1-кітап Алматы 1972ж. 
5. Шешендік сөздер жинағы Алматы 2000ж. 
6.Қосымша материалдар