S,p және d эементтері

• 1 слайд

  Химиялық элементтердің адам өміріндегі маңызы
  

• 2 слайд

  Химиялық элементтердің адам ағзасында қажетті мөлшерде болуын және адам ағзасы үшін маңызын таныстыру. Химиялық элементтердің адам ағзасында қажетті мөлшерден көбейе түсуі немесе кеміп кетуі адам ағзасына кері әсер ететінін айтып,сондай-ақ қоректену нәтижесінде адамның денсаулығы дұрыс болып қалыпты өмір сүру қажеттісі-қоректік заттың мөлшері, сапасы, ағзаға ену мөлшері міндетті түрде тиісті деңгейде сақталуы керектігін түсіндіру.
  МАҚСАТЫ
  

• 3 слайд

  Химиялық элементтердің адам ағзасына әсер ету мөлшері .
  Химиялық элементтердің адам ағзасындағы биологиялық маңызы
  Тағамдардың құрамында болатын химиялық элементтердің адам денсаулығы үшін маңызы және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы
  Химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әртүрлі аурулардың әсер етуі және химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруінің әртүрлі аурулар тудыруы.
  Ағзаға қажетті кейбір негізгі қоректік заттардың мөлшерлері.
  ЖОСПАРЫ
  

• 4 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  БИОГЕНДІ ЭЛЕМЕНТ ҰҒЫМЫ
  1933 жылы академик А.П.Виноградов: «Периодтық жүйедегі белгілі элементтердің адам және жануарлар организмінде бар екені анықталып отырғанда, олардың физиологиялық мәнін естен шығаруға болмайды»- деп жазды. Академик биогеохимиялық ғылыми мектебінің В.И.Вернадскийдің зерттеуі бойынша адам денесінде Менделеев кестесіндегі барлық элементтер кездеседі. Организм құрамындағы бұл элементтерді биогенді элементтер деп атайды, себебі олар дененің барлық жасуша құрамына кіреді және жануарлар мен өсімдік организмдерінің құрылым тірлігін сақтауға қажетті заттар.
  

• 5 слайд

  Академик Вернадский мен оның шәкірті Фесенков адам ағзасындағы барлық биогенді элементтерді олардың денедегі шама мөлшеріне орай үш типке бөлді
  макроэлеиенттер
  микроэлементтер
  ультрамикроэлементтер
  Адам ағзасындағы шамасы оның массасының 98%-н құрайтын O, N, C, H, P,S,Ca,Mg, Na, Cl
  Адам ағзасындағы массасы шамамен 1,9% болатын элементтер:I, Cu, As, F, Br, Sn, Ba, Co
  Ағзадағы мөлшері өте мардымсыз 0,01% элементтер:Hg, Au, U(уран), Th (торий), Ra (радий)
  

• 6 слайд

  кальций
  Организмдегі кальциийдің мөлшері 1кг
  Са сүйек тканьдерінде (кальций немесе қосылыстар) қорға жиналады, қан плазмасында Са иондық қосылыстар және белокпен байланысқан күйде болады (5мэкв/л).
  Ол қанның ұюына қатысады және жүрек қызметіне әсер етеді.
  Са клетккалық мембрананы тығыздайды, оның қандағы мөлшері азайғанда мембрана борпылдақ болады да, жүйке жүйесінің қозғыштығы артып, еттердің күшті тартылуы(тетания) пайда болады. Ca тапшылығы холестериннің қандағы деңгейін жоғарылатады, шашты түсіруі мүмкін.
  Қалыпты жағдайда кальцийдің тәуліктік қажеттілігі 800 мг-ға дейін. Өсіп келе жатқан балалар мен жастар, екіқабаттт әйелдер үшін оның қажетті мөлшері анағұрлым жоғары болады. Себебі ол сүйек тканінің қалыптасуына қажет. Дәрігерлердің бақылауынша балалардың кешеуілдеп тіс жаруы жиілеген –бір жасқа келгенде 1-2 тіс қана шығады. Сүйек- қаңқа жүйесі де зардап шегеді. Аяқтарының дамуы әлсіз,қазіргі кезде жасынан асқан соң ғана жүре бастайды. Кальций ересек адамдарда да жетіспейді. Соның салдарынан оларда остеопороз жиіледі. Көпшілік жастарда да ағзадағы кальций тапшылығынан түрлі онкологиялық аурулар жиілеп келеді. Кальций аз болғандығынан ағзаны сілтілендіріп үлгере алмайды, нәтижесінде қатерлі ісік пайда болады.
  Кальций және остеопороз. Остеопороздан ересек адамдар, әсіресе әйелдер жиі зардап шегеді. Сүйектер борпылдақ, әрі сынғыш болады. Ағза жетіспеген кальцийді сүйектен алады да , остеопорозға шалдығады.
  

• 7 слайд

  Магний
  Адам ағзасында 40 грамдай магний болады, оның жартысынан көбі сүйек ұлпаларында болады.
  Сүйектегіден басқа магний жасушалар ішіндегі құрылымдарда болады да, ферменттік жүйелердің құрамына кіріп, гликолизге қатысады.
  Қан плазмасындағы магнийдің мөлшері 1,1-1,5 мг/л, тәуліктік қажеттілігі 400 мг. Ағзадағы магний сүйек ұлпасында, тіс эмалінің дентиніңде жинақталған , Сонымен қатар магний ұйқы безінде , қаңқа бұлшық еттерінде, бүйректе , мида, бауырда және жүректе кездеседі Магний жетіспеген кезде көңіл-күй құбылады. Адам ашуланшақ, жылауық болады, ұйқысы нашарлайды. де қатысады.Жүрек соғысының ырғағын қалыпқа келтіреді, тамыр кеңейтуге атсалысып, оттегімен қамтамасыз етуге көмектеседі,
  

• 8 слайд

  Күміс
  
  Күміс бактерицидтік металл. Бактерияның 650 түріне қарсылық білдіре алады екен.
  Қазақ халқы ежелден күмістің адам ағзасына пайдасы бар деп сеніп, күміс ыдыстан тамақ ішіп, күміс әшекейлер тағып, сәби дүниеге келгенде нәрестені күміс теңге салынған суда шомылдырып, Күмістің емдік қасиеті медицинада дәлелденген. Емшілер өте ерте заманда-ақ күмістің қасиетін ерекше бағалаған. Мысалы, Үндістанда, Египетте, Ресейде күміс қосылған суды түрлі ауруларға ем ретінде пайдаланған. Адамдар мұндай судың өмірлік қуат беретін ерекше сиқыры барлығына сенген. Күміс сумен әрекеттескенде иондалып, оның құрамында ұзақ сақталады. Сондықтан күміс қосылған су ағзадағы көптеген зиянды микроағзаларды жояды. Адам ағзасының тұмау және жұқпалы ауруларға төтеп бере алмауының себебі иммундық жүйедегі күмістің азаюынан болады. Күміс тек қана ауру тудыратын элементтерді жойып қоймай, ағзадан зиянды токсиндер мен микробтарды шығарады. Тіпті ағзада аз ғана күміс жетіспеушілігі байқалған жағдайда адамның жұмыс істеу қабілеті төмендеп, қорғаныш қасиеті азайып, тез шаршау пайда болады. Шетелдік дәрігер Роберт Бекер күміс иондарының адам ағзасындағы жасушалардың көбеюіне әсер ете алатындығын дәлелдеген. Ол өзінің ғылыми кітабында күміс иондарының қатерлі ісік ауруына шалдыққан адамдардың жасушаларын қайта тірілтіп, көбеюіне көмегі барлығын жазған.
  Сірә, алтын-күміс қасықпен ас ішу тек қана байлықтың көрінісі ғана емес, салауаттылықтың да белгісі болса керек.
  

• 9 слайд

  магний препараттары
  

• 10 слайд

  натрий
  Na мен К организмде хлор, көмір және фосфор қышқылды тұздар ретінде кездеседі.
  Na негізінен қан плазмасында және ткань сұйықтығында болады. Клетка сыртындағы сұйықтықта 140-145 мг/л, клетка ішіндегі 10-12 мг/л мөлшерінде болады. Клетка сыртындағы сұйықтықтың осмостық қысымы негізінен NaCl мөлшеріне байланысты.
  Натрийдің мөлшері 6 гр
  Натрий — оны адам ас тұзынан қабылдайды.. Сондықтан да тұзды аз мөлшерде пайдаланған дұрыс. Тұзсыз тамақты (диетаны) дәрігерлердің ұйғаруы бойынша пайдаланған дұрыс. Жалпы алғанда тұссыз тамақ ішу пайдасыз
  

• 11 слайд

  Натрий препараттары
  

• 12 слайд

  калий
  Калий клетка ішінде белокпен байланысқан түрде көбірек 155-160 мг/л болады.
  Калий иондары ферменттік жүйені белсендендіруге қажет және жүретің қызметін реттеуге қатысады. Плазмамен клеткааралық сұйықтықта 4,5-5 мг/л калий болады.
  Калий хлориді ағзада электролит алмасуы бұзылғанда(құсу, іш өту) сонымен қатар жүрек соғысы бұзылғанда қоланылады.
  Калий перманганаты жараларды жууда, тамақ және ауызды шаюда антисептикалық препарат ретінде қолданылады.
  Оның тәуліктік қажеттілігі 3-10гр, KCl түрінде қабылданады.
  
  

• 13 слайд

  селен
  Организмдегі мөлшері 20гр.
  Ол ферменттердің (глютатионпероксидаза, формиатдегидрогеназа т.б.) құрамына кіреді.
  Айшықты антиоксиданттық қасиеттері бар Se антиденелердің түзілуін қуаттайды, эритроциттердің түзілуіне қатысады. Селен еркін радикалдардың қалыптасуын болдырмай отырып, олардың ағзаға зақымдау әсеріне тосқауыл болып, иммундық жүйеге қорғау әсерін көрсетеді. Ұйқы безінің қызметін және ұлплардың эластикалылығын қолдауға қажет.
  селеннің тапшылығы жүрек дерттеріне, рактың ауруына, холестерин деңгейінің бұзылуына, бауыр жасушаларының жойылуына шалдықтырады.
  
  

• 14 слайд

  йод
  Организмдегі мөлшері 25гр, оның 15 мг қалқанша безінде неорганикалық йодид түрінде тироидты гормондар құрамында болады. Ол негізінен зат алмасу және т.б үрдістерді реттеуге қатысады.
  Йод жетіспесе адам эндемиялық зоб ауруына шалдығады.
  Радиоактивті йод зоб ауруын емдеуде қолданылады.
  Йодтың спиртті ерітіндісі 5% немесе 10%-тік антисептикалық зат ретінде қолданылады және ішуге атеросклерозда 5%, 1-10 тамшы беріледі.
  Люголь ерітіндісі ( KI сулы ерітіндісіндегі йод) ауыздың сілекейлі қабаттарына жағу үшін қолданылады.
  KI, NaI эндемиялық зобта қолданылады. «Антиструмин» дәрісі KI –нен тұрады.
  Тәуліктік қажеттілігі 0,15-2мг.
  

• 15 слайд

  фтор
  Тіс және сүйекте фтор фторапатит түрінде болады. Адам фторды ішетін судан қабылдайды, негізінде 1л суда 1-1,5мг дейңн фтор болады. Табиғи ауыз суларда фторидтердің болмашы ғана көбеюі флюороз деп аталатын ауруға соқтырады. Белгісі: тістердің қалыпы қатарының бұзылуы, эмальды дақтардың пайда болуы, тістің кетілуінің артуы.
  NaF медицинада кариесті емдеу үшін тіс пастасы құрамына ендіріледі.
  Фтордың тәуліктік қажеттілігі 2-5мг. Жамбыл облысы аймағындағы судағы фторидтердің мөлшері шектен артық екендігі зерттелді, Фторидтердің тотығу -тотықсыздану үрдісінен кейін ағза үшін маңызды йод элементін ағзадан ығыстырып шығару мүмкіндігі қазіргі кезде белең алып отырған зоб ауруының көбеюіне негіз болып отыр
  
  
  

• 16 слайд

  мыс
  Организмдегі қалыпты мөлшері 70-80мг.
  Мыс тирозиназа, цитохромоксидаза, галактозоксидаза құрамында болып тотығу-тотықсыздану үрдістеріне қатысады.
  Мыс қан түзуге, гемоглобин синтезіне және коллаген мен эластин синтезіне қатысады.
  Мыс жеткіліксіз болса организмде бірқатар маңызды: темір алмасуы, фосфолипидтер синтезі, остеобастар белсенділігінің жоғарылауы, пигменттер алмасуы, коллаген және эластин синтезі үрдістері бұзылады. Сонымен қатар қаназдық ауруы мен қант диабеті дамиды.
  Тәуліктік қажеттілігі адамда 2-3г.
  
  

• 17 слайд

  темір
  Ересек адамның ағзасында 3-5 г, оның 65-70% эритроцит құрамында болады.
  Эритроциттердегі темірдің үлес мөлшері15-20ммоль/л. Темір жетіспеген жағдайда адам гипохромдық анемия ауруына шалдығады, шаштың ағаруы және түсуі, сүйектің қақсауы байқалады.
  Анемияда келесі темір препараттары қолданылады: темірдің аскорбинаты (II), «Ферроплекс», «Гемостимулин», «Гематоген», алоэ мен темір топшасы.
  Тәуліктік қажеттілігі адамда 13-15 р.
  Темір жетіспеген кезде тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі тез сынады, ауыз қуысы және ас-қазанның сілекейлі қабаты бүлінеді. Темір ағзаға сырттан түседі, тамақтың құрамындағы темір ионы он екі елі ішектің жоғарғы бөлігінде қанға сіңеді.
  

• 18 слайд

  Ә.Қ.Патсаев, С.А.Шитыбаев. Қ.Н.Дәуренбеков.Бейорганикалық және физколлоидтық химия. Шымкент 2004
  Б.А.Бірімжанов,Н.Н.Нұрахметов.Химия әлемінде .Алматы 1973
  Л.Ү.Әбшенова,Б.Заирова, Адам экологиясы,денсаулығы және өмірлік дағдылары. Алматы 2010
  Г.К.Нұртаева,К.А.Сарманова.Практикалық химия.Алматы 2007
  А.А. Покровский. Тағам туралы толғау. Алматы. 1990
  Х.Қ. Сәтбаева, А.А. Өтепбергенова, Ж.Б.Нілдібаева. Адам физиологиясы. Алматы 2005
  Химия метепте (журнал,№3 2010)
  Ежелгі қазақстан тарихы 6-сынып.Алматы.”Атамұра” 2006
  Интернет желісі
  
  
  
  Қолданылған әдебиеттер