§30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы. §31 Сутектің физикалық қасиеті. §32 Сутектің химиялық қасиеттері, қолданылуы

Пәні: Химия

Сыныбы: 8 «В»

Күні: 02. 02. 2016ж

Сабақтың тақырыбы: §30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы. §31 Сутектің физикалық қасиеті. §32 Сутектің химиялық қасиеттері, қолданылуы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутек туралы жалпы сипаттама беру, оның маңыздылығын түсіндіру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Сутекті жер бетіндегі ең маңызды қосылыстардың бірі екенін айта отырып, физикалық қасиеті және химиялық қасиетімен таныстыру. 

 Тәрбиелік: Оқушыларды тазалыққа,  қоршаған ортаны қорғауға,  адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға  тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушыларды саналы ойлау мен тәжірибелік жағынан дамуын жетілдіру. Өзі бақылаған тәжірибеден дұрыс қорытынды жасап, реакция теңдеуін жазып, типін анықтай білуге үйрету.

Сабақтың түрі:  дәстүрлі сабақ

Сабақтың типі: жаңа сабақ

Көрнекі құралдар: интерактивтік тақта, презентация

Құрал-жабдықтар:  Газ жинайтын құрал (тұрғы,сынауық), Кипп аппараты, мырыш түйіршіктері, тұз қышқылы, натрий, су, стакан, периодтық кесте.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, математика

          Сабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру (1минут)

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (5минут)

ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық (2минут)

ІҮ. Жаңа сабақты түсіндіру (20минут)

Ү. Жаңа сабақты бекіту (15минут)

ҮІ. Үй тапсырмасы (1минут)

ҮІІ. Қорытынды (1минут)

 Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру (1минут)

Сыныпқа кіргеннен кейін оқушылармен амандасып, олардың сабаққа қатысымын тексеремін. Оқу құралдары түгел ма екенін қараймын.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (1минут)

n  1.Заттар нешеге жіктеледі?  Жай және күрделі заттар дегеніміз не?

n  Химиялық элемент дегеніміз не? Оттек элементіне сипаттама беріп көрелік (аты, таңбасы, сал.ат.массасы, молекуласы, валенттілігі, периодтық кестеде орны)

n  3.Химиялық реакцияның неше типі бар? Атаңыз

n  4.Термохимиялық реакция дегеніміз қандай реакция,ол нешеге жіктеледі?

« Семантикалық карта»

	Қосылу реакция сы	Айырылу реакция сы	Орын  басу реакция сы	Алмасу реакци ясы	Экзо Термия лық реак ция	Эндо Термия лық реак ция
Са + О2    =  2СаО	+
Fe + CuCI2 = Cu + FeCI2			+
CaCO3 = CaO  +  CO2 - Q		+				+
HCI + NaOH = NaCI + H2O + Q				+	+
2H 2O =   2H2  + O2 - Q		+				+
2H2  + O2  =  2H 2O + Q	+				+

ІІІ.  Жаңа сабаққа дайындық (2минут)

«Мағынаны тану»

«Мені тап»

Мен судың арғы тегімін,

Серігімін оттек атты серінің.

Ежелден ең жеңіл газбын,

Оттекке қарағанда азбын.

1 пайыз ғана жер бетіне тарағам,

Ғаламшарда  92 пайызбын.

Бармын газбен көмір,мұнайда,

Болашақта өзім отын бола алам.        (Сутек)

«Сөзжұмбақ шешу»

а

л

м

а

с

У

қ

о

с

ы

л

у

к

а

т

А

л

и

з

а

т

о

р

о

т

т

е

К

о

к

С

и

д

т

е

р

Сұрақтары

1.     Екі күрделі заттың арасында атомдардың орнын ауыстыруы арқылы жүретін реакция? (Алмасу)

2.     Екі немесе бірнеше заттың бірігіп, бір күрделі затқа айналуын қандай реакция деп атайды?(Қосылу)

3.     Химиялық реакцияның жылдамдығын тездететін, бірақ реакция соңында жұмсалмай қалатын зат қалай аталады?(Катализатор)

4.     Элементтердің периодтық жүйесінің ҮІ тобындағы, салыстырмалы атомдық массасы 16-ға тең болатын химиялық элемент? (Оттек)

5.     Молекула құрамы екі элементтен тұрып, оның бірі оттек болатын күрделі заттар?(Оксидтер)

Сөзжұмбақтан «Сутек» деген сөз шықты,енді бүгінгі сабағымызда сутек туралы көп мәліметтер аласыздар.

ІҮ. Жаңа сабақты түсіндіру (20минут)

Бүгінгі сабақтың тақырыбы (тақтамен, дәптермен жұмыс)

Химиялық таңбасы :   Н ,  Ar ( Н ) = 1,008  м.а.б.                

                                          Н₂ , Mr (Н₂) = 2 м.а.б.

          Н₂   ↑, суда АЕ (100Vсуда -  2V Н₂ ериді).

n  Жер бетінде оттекке қарағанда сутек едәуір аз.Ең көп тараған қосылысы- Н₂О

n  Күн жүйесі планеталарының 92%-ін сутек атомы құрады.

n  Сутектің жер қыртысында газ күйіндегі метанның, қатты тас көмірдің, сұйық күйдегі мұнайдың, көптеген минералдар мен тау жыныстарының құрамында оттекпен қатар сутек те кіреді. Жер қыртысындағы сутектің массалық үлесі 1 %. Ол аз болып көрінгенмен, шындығында жердегі әр 100 атомның, шамамен, 10 атомы сутектің үлесіне келеді.

n  Сутекті отын ретінде пайдаланған тиімді. Әзірше сутекті көп мөлшерде өндіруге болатын шикізаттар – метан мен суды айыру қымбатқа түсіп отыр. Келешекте автомобильдерді сутек отыны көмегімен жүргізуді дамыту көзделуде.

Жер бетінде сутек бос күйінде кездеспейді, көп тараған қосылысы-су. Судағы сутектің массалық үлесі 11 пайыз. Сонымен қатар сутек табиғатта қосылыстар құрамында кездеседі

Минералдар мен тау жыныстарында

Мұнай құрамындағы метан газында

Жануарлар мен өсімдіктер организмінде

Сутектің ашылуы

▪Сутекті алғаш ХҮІ ғасырда неміс дәрігері ПАРАЦЕЛЬС  ашқан.

 ▪1776 жылы ағылшын ғалымы Г.Кавендиш сутектің қасиетін анықтап,басқа газдардан айырмашылығын анықтап берген.

 ▪Француз ғалымы А. Лавуазье сутекті алғаш судың құрамынан бөліп алды және судың құрамы сутек пен оттектен тұратындығын дәлелдеді. Ол сутектің жай зат екенін анықтап, оған “гидрогениум” деп ат берген. Латынша бұл “су тудырушы” дегенді білдіреді.

        Генри Кавендиш                                                         Антуан Лавуазье

Өнеркәсіпте алынуы:

1.     Жер бетінде су кең тарағандықтан өнеркәсіпте сутекті алудың негізгі әдісі – суды тұрақты электр тогының көмегімен айыру болып табылады.

      2H ₂O =   2H₂  + O₂

2.     CH₄ +  2H₂O = CO₂ +  4H₂  -165 кДж

    Зертханада алынуы:

 Сынауыққа 1-2 түйір мырыш салып, үстіне сұйытылған тұз немесе күкірт қышқылын құяды. Реакцияның жүре бастағанын сұйықтың бетінде газ көпіршіктерінің пайда болуынан байқауға болады. Ол – сутек газы.

Сутек газының бөлінгенін дәлелдеу үшін сутек жиналған сынауықты жанып тұрған спиртшамға жақындатса «пах» деген дыбыс шығарады.

3.     Zn + H ₂SO₄ =  ZnSO₄  +    H₂  ↑       

4.     Zn + 2 HСІ   =  ZnСІ₂   +     H₂  ↑ 

Белсенді ме.  +  қышқыл     =   тұз   +  сутек

      5.   Са  +  2 Н₂О   =   Са ( ОН )₂  +  Н₂↑

      6.   2Nа + 2 Н₂О   =   2 Nа ОН    +   Н₂↑

Белсенді ме.  +   су     =   металл гидроксиді   +  сутек

     Зертханада сутекті жинау әдістері:

        ( оттегін жинау әдісімен салыстыру)

Ауаны ығыстыру  арқылы            Суды ығыстыру арқылы      

Сутегін зертханада алуға арналған құрал - Кипп аппараты

Ү. Жаңа сабақты бекіту (15минут)

1.                Төрт шар әртүрлі газдармен толтырылған. Қай шарда сутек газы бар? Сары түсті

2.                 Қай суретте сутек газын алу әдісі дұрыс берілген? біріншісі

3.  Тест тапсырмалары:

1.Сутектің химиялық таңбасы:

а) Н      ә) Не           б) Cu           в) Si                 

2.Күн жүйесі планеталарының қанша пайызын сутек атомы   құрайды?

а)25%      ә)32%       б)24%           в)92%

3.Сутекті ең алғаш алған ғалым?

а) Ломоносов          ә) Менделеев        б) Кавендиш                в) Лавуазье

4.Сутек латынша қандай мағынаны береді:

а)түтінді газ               ә)су тудырушы       б)қопарғыш газ       в)су тасушы     

5.Сутекті өнеркәсіпте алу жолы:

а)Электр тоғы арқылы                        ә)белсенді металдан

б)ауаны ығыстыру арқылы                в)айдау арқылы             

Жауаптары:

1	2	3	4	5
А	В	Б	Ә	А

№1 есеп

Массасы 4 г кальций сумен әрекеттескенде  неше грамм сутек газы бөлінетінін есептеңдер.

Берілгені:     Шешуі:

m(Ca) -40г               4 г                                    х

m(H₂)-?                    Са + Н₂О → Са(ОН)₂ + Н₂ ↑

                                40г/моль                      2 г/моль

                                           х =  = 0,2г(Н₂)

                                                                  Жауабы: m(H₂) = 0.2 г

№2 есеп

Реакция теңдеулерін аяқтаңдар.

 Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂ ↑

2Al + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂ ↑

2K + 2H₂O = 2KOH + H₂  ↑

Ba + 2H₂O = Ba(OH)₂ + H₂ ↑

№3есеп

Массасы  2,4г магний сұйылтылған  тұз қышқылымен  әрекеттескенде қанша грамм магний хлориді түзілетінін есептеңдер.

Берілгені:            Шешуі:

m (Mg) – 2,4 г          2,4г                    х

m(MgCl₂) – ?           Mg + 2HCl→ MgCl₂ + H₂ ↑

                                 24г/моль            95 г/моль

                              х=   = 9,5г

№4 есеп

Мөлшері  0,1 моль алюминий  қанша грамм тұз қышқылымен  әрекеттесетінін  есептеңдер. 

Берілгені:                 Шешуі:

ν (Аl) – 0.1моль       0,1моль   х

m(HCl) –?                 2Al + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂ ↑

                                54 г/моль  219 г/моль

2Мr(Al) =54г/моль

6Мr(HCl) = 219 г/моль        m = ν ·M     m = 5,4 г/моль· 0,1моль= 5,4 г

                                    х == 21,9г (НСl)

№5 есеп

Төмендегі айналуларды іске асыруға мүмкіндік беретін реакция теңдеулерін жазыңдар:

Н₂О → Н₂ → Н₂О

1)    2Н₂О → 2Н₂↑+ О₂↑

2)    2Н₂ +  О₂ = 2Н₂О

№6 есеп

Төмендегі айналуларды іске асыруға болатын тиісті реакция теңдеулерін жазыңдар:

Н₂О → Н₂ → НСl → ZnCl₂

1)    2Н₂О → 2Н₂↑+ О₂↑

2)    Н₂ + Сl₂ = 2HCl↑

3)    2HCl + Zn  = ZnCl₂ + H₂↑

№7 есеп

Массасы  8г мыс (ІІ) оксидін сутекпен тотықсыздандырғанда қанша грамм таза мыс, қанша грамм су түзілетінін есептеңдер.

Берілгені:            Шешуі:

m (CuO) – 8г        8г                    х₁        х₂

m (Cu) –?             СuO+ H₂ = Cu + H₂O

m (H₂O) –?         80 г/моль     64г/моль    18 г/моль

                                     х₁= = 6,4 г                      х₂= = 1,8 г

Жауабы: m (Cu)= 6,4г    m (H₂O) = 1,8г

№8 есеп

Массасы 460 г металл натрийді сумен әрекеттестіруден алынған өнім – сутек газы  қанша грамм қорғасын (ІІ) оксидін тотықсыздандыратынын есептеңдер.

Берілгені:              Шешуі:

m(Na) – 460 г          460 г                                        х₁

m(H₂) – ?                 2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑         х₁==200 г

m(PbO) –?            46г/моль                               2 г/моль

                                           х          200г

                                   PbO  + H₂ → Pb + H₂O     х₂= =22300 г

                                223г/моль 2г/моль

                                                           Жауабы: m(H₂) =200г   m(PbO) = 22300г

ҮІ. Үйге тапсырма: §30-32   № 11-12 есептер 85бет

ҮІІ. Қорытынды.  Оқушыларды бағалау.

Краткое описание документа:

Пәні: Химия

Сыныбы: 8 «В»

Күні: 02. 02. 2016ж

Сабақтың тақырыбы: §30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы. §31 Сутектің физикалық қасиеті. §32 Сутектің химиялық қасиеттері, қолданылуы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутек туралы жалпы сипаттама беру, оның маңыздылығын түсіндіру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Сутекті жер бетіндегі ең маңызды қосылыстардың бірі екенін айта отырып, физикалық қасиеті және химиялық қасиетімен таныстыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды тазалыққа, қоршаған ортаны қорғауға, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушыларды саналы ойлау мен тәжірибелік жағынан дамуын жетілдіру. Өзі бақылаған тәжірибеден дұрыс қорытынды жасап, реакция теңдеуін жазып, типін анықтай білуге үйрету.