Тема: Фразеологик
әйтелмәләр турында төшенчә
Максат:
1) белем бирү: фразеологик әйтелмәләр
турында төшенчә бирү; ирекле һәм тотрыклы сүзтезмәләр арасындагы аерманы
билгеләү; татар һәм рус теле грамматикасын чагыштырырга өйрәтү; 2)
күнекмәләр булдыру: фразеологизмнарны сөйләмдә дөрес һәм урынлы куллана
белү күнекмәсе формалаштыру; 3)
тәрбия бирү: укучыларда дөрес сөйләм һәм әхлаклылык тәрбияләү; бердәм
эшләү күнекмәләрен үстерү.
Дәрес тибы: яңа тема өйрәнү
Методлар: эзләнү. Алымнар:
әңгәмә, күрсәтмәлелек, аңлатмалы сөйләү, дәреслек белән эшләү. Педагогик
технология: компьютер технологиясе. Дәрес
планы
I. Оештыру өлеше.
1.Уңай психологик
халәт тудыру. 2.Укучыларның
дәрескә әзерлеген тикшерү.
III.
Яңа белемнәр буенча эш. 1.Фразеологик
әйтелмә турында төшенчә бирү өчен 3 нче слайдтагы җөмләләр нигезендә аңлатма
бирү һәм кагыйдәсен чыгару (4,5 нче слайдлар).
2.Сүзтезмә һәм
фразеологик әйтелмә арасындагы аерманы билгеләү.
3.Фразеологизмнарны тәрҗемә итү үзенчәлегенә белешмә бирү( 14 нче слайд). 4.Фразеологик
әйтелмәләрнең моделен төзү һәм кагыйдәне әйттерү.
IV. Белем һәм
күнекмәләрне ныгыту. 1.Дәреслек белән эшләү. 2.Бирем
буенча эш. Рәсемнәрдә бирелгән фразеологик әйтелмәләрнең мәгънәләрен бер сүз
белән язарга. (Рәсемнәр һәм фразеологик әйтелмәләр 6,7,8,9,10 нчы слайдларда).
3.Карточкалар буенча
фразеологик әйтелмәләрнең дөрес мәгънәсен табу һәм рус теленә тәрҗемә итү
(13,15 нче слайдлар).
V. Йомгаклау. Дәрескә
нәтиҗә ясау.
VI.Билгеләр кую.
VII. Өйгә эш.
1. 228 нче күнегүдә
җәя эчендәге сүзләр урынына тиешле фразеологизмнарны куеп, җөмләләрне
күчереп язарга, аларның мәгънәсен бер сүз белән аңлатырга әзерләнергә.
(мәҗбүри) 2.
Фразеологизмнар кулланып, 6 җөмлә уйлап язарга, мәгънәләрен аңлатырга. (ярым
иҗади) 3.
Фразеологизмнарны кертеп, әкият язарга. (иҗади)
Дәрес
барышы. I. Оештыру. 1.Уңай
психологик халәт тудыру. 2.Укучыларның
дәрескә әзерлеген тикшерү. Укытучы.Исәнмесез,укучылар,хәерле
көннәр! Барыгыз да дәрескә әзерме? Бүгенге татар теле дәресен сездә мин Айгөл
Мансуровна үткәрермен. Мин сезгә Әлшәй районыннан килдем. Сезнең алдыгызда таблицалар.
Дәрес барышында сез үзегезгә билгеләр куеп барасыз һәм шуның буенча дәрескә
билге куелачак. Ә дәресебезнең темасын мин “Бит күрке – күз, тел күрке – сүз”
дип атадым. Дәресебезне башлар алдыннан мин сезне әкият тыңлап китәргә
чакырам. Борын-борын заманда шундый сүзләр яшәгән: алар парлы булганнар,
беркайчан да аерым-аерым яшәп карамаганнар. Бергә-бергә яшәсәләр дә, алар бер
мәгънә генә аңлаткан-нар. Шулай тыныч кына яшәп ятканда ниндидер бер явыз көч
бу сүзләрне аерган. Бичара сүзләр бер-берсен күрергә тилмереп яши башлаганнар.
Бергә чакта аңлаткан мәгънәнең эзе калмаган, алар аерым-аерым төрле мәгънәләр-
не аңлата башлаганнар. Шулай елый-елый яши торгач аларны аеручы явыз көч юкка
чыккан. Моны белеп калган сүзләр шатлана-шатлана яңадан ка-вышканнар һәм бер
кайчан аерылмаска сүз куешып, шатланышып яши баш-лаганнар, ди. Нинди сүзләр
турында икән бу әкият? Дәресебез барышында без сезнең белән бу сорауга җавап
бирергә тырышырбыз.
II.
Актуальләштерү.
III. Яңа белемнәр
формалаштыру. Укытучы.
Укучылар, слайдта бирелгән
җөмләләргә игътибар итик. Иң элек җөмләләрне укыйбыз, туры һәм күчерелмә
мәгънәдәге сүзләрне билгелибез, мәгънәләрен аңлатабыз.
Алдагы слайдны
карыйбыз. Бирелгән сүзтезмәләрне бер сүз белән әйтеп карыйбыз. Без карап
киткән сүзләр сүзтезмәләргә охшаганнармы?
-Әйе.
Шулай итеп без бүген
үтәсе тема турында сез ниләр белдегез?
- ике яки берничә
сүздән торалар
- бер мәгънә
аңлаталар
- күчерелмә мәгънәдә
кулланылалар
- сүзтезмәләргә
охшаганнар.
Дөрес, укучылар. Ә
хәзер слайдка игътибар итик. Кагыйдәне кем укып чыгарга тели? 4 слайд
- Рәхмәт.
|
1.Бакчада бер малай
агач атка атланып уйный.
|
1.Җитмәсә,әлеге
адәм агач атка атландырып китте.
|
|
2.Безнең бозауның мөгезе
чыкты инде.
|
2.Тотасың да үзеңчә
бер мөгез чыгара башлыйсың.
|
|
3.Күз бәйләнгән килеш
уенчыкларны кисеп төшерергә кирәк иде.
|
3.Мин урман авызына
кергәндә күз бәйләнеп өлгергән иде инде.
|
Укытучы.
Әйе, дөрес. Шулай ук аларны ирекле сүзтезмәләр белән бутарга ярамый, чөнки
сүзтезмәләр составындагы сүзләрне алыштырырга мөмкин. Мәсәлән, югары очу. Ә
фразеологизмнарның мәгънәсе компонентларының суммасына тигез була алмый: кот
очу-курку. Димәк,фразеологик әйтелмәләр дип нәрсә аталды?
Укучы. Күчерелмә мәгънәгә ия булган, таркалмый торган
сүзтезмә- фразеологик әйтелмә дип атала. Укытучы.
Укучылар, фразеологик әйтелмәләрнең тәрҗемәсен чагыштырыйк.4 нче слайдта
бирелгән тәрҗемәгә игътибар итик һәм нәтиҗә ясыйк.
борын
төбендә генә- под носом; колагын
торгызу- навострить уши; бармак
аша карау- смотреть сквозь пальцы.
Укучылар, төрле
телләрдә фразеологизмнар күп очракта охшаш булалармы? Аларның телдә нинди
әһәмияте бар?
Укучы. Төрле телләрдә фразеологик әйтелмәләр охшаш
булалар, алар сөйләмебезне матурлыйлар. Укытучы.
Фразеологик әйтелмәләрнең мәгънәләрен һәм тәрҗемәсен аерым сүзлекләрдән
карап белергә мөмкин. (Сүзлекләр белән таныштырыла.) Ә хәзер фразеологик
әйтелмәнең моделен төзик. Фразеологик
әйтелмәләр
|
Ике яки берничә
сүздән торган сүзтезмә;
|
Бер мәгънә булалар;
|
Бер сүз белән
алыштырып була;
|
Телдә үзгәрешсез яшиләр;
|
Күчерелмә мәгънәдә
генә кулланылалар.
|
Укучылар, модель
буенча кагыйдәне әйтәбез. (Берничә укучы кагыйдәне әйтә.)
IV. Белем һәм
күнекмәләрне ныгыту.
1.Дәреслек белән
эш. Дәреслектәге нчы
күнегүләр-телдән,
2.
Бирем. Рәсемнәрдә бирелгән фразеологик әйтелмәләрнең мәгънәләрен бер сүз
белән язарга.
эт белән мәче
шикелле; араларыннан
су да үтми; акыллы
баш; борын
салындыру;
куллары алтын;
энә төшәр урын юк.
Физкультминут. Бер уңга, бер сулга, Әйләнәбез
урында. Бер
алга, бер артка, Атлап
торыйк урында. Утырыйк
чүгәләп, Ял
итик бергәләп. Бераз
гына ял итик тә, Аннан
без эшләп китик. 3.
Карточкалар белән иҗади эш. Фразеологик
әйтелмәнең дөрес мәгънәсен табып, бер сүз белән язарга һәм рус теленә тәрҗемә
итәргә. (13,15 нче слайдлар.)
кот очу- көлү; сүз
кату- бәхәсләшү; авыз еру-
курку; сүз көрәштерү- эндәшү;
кесәсе калын-
хәйләкәр; сүзен кисү- җавап бирү; карт
төлке- бай; сүз кайтару- сүз төгәлләнмичә
калу; сүзсез калу- уйлап сөйләү; сүзне үлчәп
сөйләү- эндәшмәү; телгә килү-сөйләшмәү
; авызга су кабу- сөйли башлады; баш
ию- карады; күз төшерде- буйсынды. V.
Йомгаклау. 1.Дәрескә
нәтиҗә ясау. Укытучы.
Без бүген дәрестә нәрсәләр эшләдек? (Укучы дәрес башыннан эшләнгән эшне
санап чыга һәм нәтиҗә ясый.) Фразеологизмнар дип нәрсә аталды? Аларның
сүзтезмәдән аермасы нәрсәдә? Фразеологик әйтелмәләрнең телдә нинди әһәмияте
бар? 2.Билгеләр
кую. VI.Өйгә
эш: 1.
228 нче күнегүдә җәя эчендәге сүзләр урынына тиешле фразеологизмнарны куеп, җөмләләрне
күчереп язарга, аларның мәгънәсен бер сүз белән аңлатырга әзерләнергә. (мәҗбүри)
2.
Фразеологизмнар кулланып, 6 җөмлә уйлап язарга, мәгънәләрен аңлатырга. (ярым
иҗади) 3.
Фразеологизмнарны кертеп, әкият язарга. (иҗади)
кот очу- көлү;
авыз еру- курку;
кесәсе калын-
хәйләкәр;
сүзсез калу-
уйлап сөйләү;
баш ию-
карады;
сүз көрәштерү-
эндәшү;
авызга су кабу- сөйли
башлады;
сүз кату- бәхәсләшү;
кот очу- көлү;
авыз еру- курку;
кесәсе калын-
хәйләкәр;
сүзсез калу-
уйлап сөйләү;
баш ию-
карады;
сүз көрәштерү-
эндәшү;
авызга су кабу- сөйли
башлады;
сүз кату- бәхәсләшү;
кот очу- көлү;
авыз еру- курку;
кесәсе калын-
хәйләкәр;
сүзсез калу-
уйлап сөйләү;
баш ию-
карады;
сүз көрәштерү-
эндәшү;
авызга су кабу- сөйли
башлады;
сүз кату- бәхәсләшү;
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.