Темэр: Макъ [жь], хьэрф Жь, жь- хэр.

Темэр: Макъ [жь], хьэрф  Жь, жь хэр.

38-нэ урок (нап. 62-нэ, 63-нэ)

Мурадыр:  макъ   [ку]-р егъэбыдылIэн; макъыщIэ [жь]-р ягъэIуфу, псалъэм щиубыд щIыпIэр къахутэфу, макъ [жь]-р пычыгъуэм, псалъэхэм, псалъэухам хэту щапхъэ къахьыфу егъэсэн; хьэрф Жь, жь –хэр зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн, сабийхэм я бзэм зегъэужьын,  я зэхэщIыкIым, щIэныгъэм хэгъэхъуэн,    я еджэкIэр егъэфIэкIуэн.

            Къэзыухъуреихь дунейм гулъытэ хуащIу, лэжьыгъэр фIыуэ ялъагъуу еджакIуэхэр хуэзыгъасэ лэжьыгъэ ядегъэкIуэкIын.

Урокым ехьэлIапхъэр.  Жь, жь – хьэрфхэр, ар зи цIэм хэт предметхэр е абыхэм я сурэтхэр, пычыгъуэ таблицэр, хьэрф зэпыупщIахэр, бжьэмрэ бжьомрэ щыпсэу, зэрыпсэу щIыкIэхэр къызэрыщ сурэтхэр.

Урокыр зэрекIуэкIынур.

I. Яджар къегъэпщытэжын.

1. Макъхэу [ху], [Iу], [гу], [ку]- хэр ягъэгъэIун, ахэр зыхэт псалъэ зыбжанэ щапхъэу къегъэхьын.

2. Вывод ящI: мыхэр псори макъ дэкIуашэ дэгущ, Iупэр хъурей хъууэ къапсэлъщ; езы хьэрфхэм я закъуи псалъэщ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ фIэщыгъэ, Iуэху щIэным къыхуезыджэ къагъэлъагъуэ.

Ху – пIастэ, кашэ, хьэнтхъупс къызыхащIыкI гъавэ, хупцIынэр ху (лакъум, хьэлывэ, дэлэн щащкIэ), фIэмыфIу шынагъэкIэ зыгуэр зыщIыпIэ гъэкIуэн.

Iу – жьэ кIуэцI, Iу – си макъыр жыжьэ нрес жыхуиIэщ.

Ку – предметым и зэхуэдитIым хуэзэ, и кIуэцIым илъ.

Гу – цIыхур зыгъэпсэу, хугур щабэ щIы.             

1.Тхылъым и нап 6I-нэм къегъэджэн.

Псалъэ къэс къеджэн, абы нэгъуэщI псалъэхэр къыхэджыкIын. Ку-сэ, ку, сэ, усэ, уэс. Куэ-бжэ – куэ, бжэ, жэ, уэ, бжэку, … Махуэшхуэ – махуэ, шхуэ, хуэ, хуэш, шэху, хуэм, …., нэжэгужэщ – нэ, жэ, гу, жэщ, нэгу, гуэщ, гуэн ….

2. ПсынщIэрыпсалъэхэм къегъэджэн.

Уэ усэшхуэншэмэ, сэ усхуэсэшхуэншэ –     Уи щхьэ ухуэсэшхуэншэжщ.

Мейм мищэ щыпыщэщым Щэщэща пшащэм мыщэ щопэщащэ.

                                                           ТемэщIэм елэжьын.

1.Къуажэхьхэр къегъэщIэн. Жэуап псалъэр зэриух макъым гу лъегъэтэн. Сыт хуэдэ макъми егэубзыхун.  Ар къызэрагъэлъагъуэ хьэрфыр егъэцIыхун.

                   БбгъэдэмыкI лъакъуэ кIыхь (ныбжь).

                   КъыIэрыхьэр зышх, ишхыр зымыпшыныж (дыгъужь).

2.Усэрыбжэм [жь]-макъыр зыхэт псалъэхэр къыхэгъуэтэн. Макъыр здэщыт щIыпIэр гъэбелджылын.

Уэ унэкIу, сэ сынэкIу Бадзэрэ дзищэрэ, ХьэмышкIутIэ, ШыкIунтIарэ,

Бэрэжьей,  Жьынду, Хьэлъэф, Елъэфажьэ

3.Щапхъэ зыбжанэ сабийхэм къегъэгупсысын. Ахэр хэту псалъэуха зэхегъэлъхьэн.

4.Пычыгъуэ таблицэмкIэ гъэлэжьэн.

5.Хьэрф зэпыупщIэхэмкIэ псалъэ зыбжанэ зэхегъэувэн.

Пыжь, жьауэ, жьы, бэрэжьей, жьынду, жьыуэ, ужьэ, мэлажьэ.

Псалъэхэр пычыгъуэкIэ зэпегъэудын, слияниехэр къыхэджыкIын.

6.Тхылъым и нап. 62-нэм ит псалъэхэм къегъэджэн, къарыкIыр жегъэIэн, сурэткIэ егъэлъагъун,  псалъэ къэс нэгъущI псалъэхэр къыхегъэджыкIын, слияниехэр псалъэхэм къыхегъэгъэбелджылыкIын.

7.Бжьэхэм теухуа хъыбарым къахуеджэн е хьэрф псоми щыгъуазэ сабийр къегъэджэн.

            Зэгуэрым бжьэхэр зэIущащэу бжьахъуэм зэхех: «ЖыжьэIуэ долъатэ, нэхъ гъунэгъуу мэзыр щытамэ, фо нэхъыбэ тхуэщIынут», жаIэу. Бжьахъуэм бжьэхэр жыг гъэгъа нэхъыбэ здэщыIэм гъунэгъуу ирешалIэри егъэув. Бжьэхэм увыIэ ямыIэу мэлажьэ – фо ящI.

Къэрмокъуэ Хь. «Бжьахъуэ»

- Сыт фор зи сэбэпыр? (Узыншагъэм).

- Мыщэр щIэкъарууфIэшхуэр фо фIэфIщи арауэ къыщIэкIынщ. Бжьэ зыгъэхъу, зезыхуэ, елэжь лIым бжьахъуэкIэ доджэ. Бжьэхэр зыдэс матэ цIыкIухэр (бжьэхэм я унэ цIыкIухэр) куэду щызэхэт щIыпIэм бжьаIуэкIэ доджэ. Бжьэхэр гъэгъа здэщыIэм мэлъатэ, гъэгъам фо къыпахри матэ цIыкIухэм далъхьэ. БжьаIуэм  ар къыдехри хьэкъущыкъухэм ярекIэ.

8. «БжьаIуэ»- текстым къегъэджэн

9. Шоджэн Леонид и «Бжьэматэ» усэм къахуеджэн.

Унэ цIыкIуу уэнжакъыншэ, Унэ цIыкIуу унагъуэшхуэ, Зи бын цIыкIухэр лэжьакIужшхуэ. Бынхэм IэфIыр кърахьэлIэ, IэфIым ещIыр унэр хьэлъэ. Унэр хьэлъэ зэрыхъуххэу, Дадэ унащхьэр трех,

ФIыуэ тлъагъури къыдех, Къыдихари дэ къыдет: «Фышхэ, цIыкIухэ, зывгъэтхъэж». Дэри фор щIэдгъэмэракIуэу, Мыр жыдоIэ дадэ лъапIэ: «Сыту фIыт узэрыдиIэр, Уэ бжьэ матэ узэриIэр».

10. Нап.63-нэр къеджэрей сымэ я Iыхьэщ. Мыбы къегъэджэн хуейр щIэныгъэ нэхъыбэ зиIэ сабийхэращ.

Зэман уиIэмэ.

Жьынду къуртым жеIэ: «СывгъэлъапIэ,

Жьы къыскIэщIевгъахумэ, токI фи напэр.

ЖьантIэм  сывгъэтIыси фысхуэплъыр:

«Жьынду шырщ сэ къисшыр – мыбгъэ шыр».

Багъ Николай

Къуажэхьхэр: Уэшх къемышхмэ ди Iэпэгъу, Уэшх къешхами ди ныбжьэгъу. (жьауэ). Тыр щхьэ матэ, зи нэр топ. (жьынду).

ПсынщIэрыпсалъэхэр: Жьыбгъэм джэджьейр ирехьэжьэ, Псыдзэм бдзэжьейр ирехьэжьэ. Лыбжьэ гъэлыбжьа, жьэрымэ гъэжьа. ЛIыжь жьакIуэ, цыжь щIакIуэ.

Краткое описание документа:

Макъ[ку]-р егъэбыдылIэн; макъыщIэ [жь]-р ягъэIуфу, псалъэм щиубыд щIыпIэр къахутэфу, макъ [жь]-р пычыгъуэм, псалъэхэм, псалъэухам хэту щапхъэ къахьыфу егъэсэн; хьэрф Жь, жь –хэр зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн, сабийхэм я бзэм зегъэужьын,я зэхэщIыкIым, щIэныгъэм хэгъэхъуэн,я еджэкIэр егъэфIэкIуэн. Къэзыухъуреихь дунейм гулъытэ хуащIу, лэжьыгъэр фIыуэ ялъагъуу еджакIуэхэр хуэзыгъасэ лэжьыгъэ ядегъэкIуэкIын. Урокым ехьэлIапхъэр. Жь, жь – хьэрфхэр, ар зи цIэм хэт предметхэр е абыхэм я сурэтхэр, пычыгъуэ таблицэр, хьэрф зэпыупщIахэр, бжьэмрэ бжьомрэ щыпсэу, зэрыпсэу щIыкIэхэр къызэрыщ сурэтхэр.