Тізбек бөлігі үшін Ом заңы. Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау

Сыныбы:	10 «А»
Күні:	23.02.2016ж
Сабақтың тақырыбы:	Тізбек бөлігі үшін Ом заңы. Электр тізбегіне өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау
Сабақтың мақсаттары:
а) білімділік:	Токтың қасиеттерін сипаттайтын үш физикалық шамаларды байланыстыратын заңдылығы – Ом заңын түсіндіру, өткізгіштерді жалғаудың тәсілдерін, схемадағы сызбаларын ұғындыру
ә) дамытушылық:	Өткізгіштерді параллель және тізбектей жалғануынның маңыздылығы туралы ой толғау
б) тәрбиелілік:	Электр құбылыстары физикасына қызушылығын оятуға тәрбиелеу
Сабақтың түрі:	Аралас
Сабақтың әдістері:	Фронтальді сұрақ-жауап, баяндау, схемалармен жұмыс, есептер шығару
Сабақтың көрнекілігі:	Схемалар

Сабақтың мазмұны және барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі

II Үй тапсырмасын тексеру

1. Электр тогы дегеніміз не?

2. Электр тогының пайда болу шарттарын атаңыз

3. Ток күші дегеніміз не?

4. Электр қозғаушы күші дегеніміз не?

III Жаңа материалды меңгерту

1826 жылы неміс физигі Г. Ом (1787-1854) эксперимент арқылы электр тізбегіндегі ток күші, кернеу және кедергіні байланыстыратын негізгі заңын ашты.

Ток күші деп өткізгіштің көлденең қимасы арқылы бірлік уақыт ішінде қандай өтетінін көрсететін физикалық шаманы атаймыз:

яғни, ток күші токтың әрекетін бағалау үшін (электр тогын өлшеу үшін және салыстыру үшін) қолданылатын физикалық шама.

Ток күшінің ХБЖ-гі өлшем бірлігі 1 Ампер:

А

Ток күшін өлшейтін құралды амперметр деп аталады. Амперметрдің схемада белгіленуі:

Кернеу деп тізбектің берілген бөлігіндегі заряд бірлігінің орын ауыстыруы үшін токтың атқарған жұмысын анықтайтын физикалық шаманы атайды:

Кернеудің ХБЖ-гі өлшем бірлігі 1 Вольт:

Өткізгіштердің ұштарындағы токты өлшеуге арналған құралды вольтметр деп атайды. Вольтметрдің схемада белгіленуі:

V

Кедергі деп тізбек бойымен өтетін токқа өткізгіштің кедергі жасау қасиетін сипаттайтын шама аталады:

Кедергінің ХБЖ-гі өлшем бірлігі 1 Ом:

Кедергінің схемада белгіленуі:

Тізбектегі кедергіні реттеу үшін реостат қолданылады. Реостаттың схемада белгіленуі:

Осы үш физикалық шаманы байланысын анықтау мақсатында, яғни бір-біріне тәуелділігін сипаттау үшін Ом заңы тағайындалды: тізбек бөлігіндегі ток күші – осы бөліктің ұштарындағы кернеуге тура пропорционал, ал өткізгіштің кедергісіне кері пропорционал:

Өткізгіштерді жалғаудың екі тәсілін қарастырайық:

1. Тізбектей жалғау. Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп атайды.

Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері бірдей, ал тізбектегі жалпы кернеу оның жеке бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады:

2. Параллель жалғау. Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде, ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштерді параллель жалғау деп атайды.

Өткізгіштерді параллель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктеріндегі кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең; жалпы кедергі кемиді:

IV Тақырыпты бекіту

№1

Егер кедергісі 12 Ом вольтметр 120 В кернеуді көрсетіп тұрса, онда ол арқылы өтетін токтың күші неге тең болады?

Берілгені:

Шешуі:

Жауабы: 10А

т/к:

№2

Егер темірден жасалған желі өткізішінің көлденең қимасының ауданы 12 мм² , ал ондағы ток күші 10 мА болса, онда ұзындығы 200 км телеграф желісінің ұштарындағы кернеуді анықтаңдар.

Берілгені:

Шешуі:

(2)(1):

Жауабы: 16,5 В

т/к:

№3

Кедергілері 200 Ом және 300 Ом екі электр шамы параллель жалғанған. Егерде бірінші шамдағы ток күші 0.6А болса, онда екінші шамдағы ток күшін анықтаңдар.

Берілгені:

Шешуі:

Жауабы: 0,4 А

т/к:

V Қорытынды. Бағалау

Үйге тапсырма: §9.3-9.4, №19 (1)